Jak uczyć dokonywania samooceny?

Samoocena jest efektem oceniania się
O dużym znaczeniu samooceny i sposobach jej dokonywania napisano już sporo, ale być może zbyt mało, skoro nie jest w praktyce powszechnie wykorzystywana w edukacji. Samoocena – jest często rozumiana jak zespół sądów i opinii, które odnosi się do swojej osoby oraz wyzwalają szereg umiejętności i dążeń życiowych. Słusznie, ona jest efektem oceniania siebie samego, a najczęściej wybranych elementów, określonych cech lub uzyskanych wyników. Jaką ma jednak, tak naprawdę, edukacyjną, tj. regulacyjną i motywacyjną wartość? Dlaczego, kiedy i jak nauczyć uczniów dokonywania trafnej i rzetelnej samooceny?

Samoocena jest trafną informacją
W opublikowanym w czerwcu w Edunews.pl artykule Małgorzaty Taraszkiewicz Co ocenia ocena?, bardzo słusznie zauważa się, że szkolna ocena jest rezultatem komunikacji między nauczycielem a uczniem. Ocena jest informacją, efektem oceniania czegoś, nie zaś synonimem procesu, który do niej prowadzi. Odpowiedź zaś na ww. pytanie jest oczywista – ocena niczego nie ocenia, bo ona jest końcowym efektem oceniania, które dokonuje się po wcześniejszym wykonaniu szeregu nieco innych czynności, które do niej prowadzą. Podobnie, samoocena jest efektem oceniania jako zespołu czynności, odpowiednio zaplanowanych, dobranych, ustrukturyzowanych i wykonanych, podejmowanych w celu sformułowania oceny, która dotyczy osoby, która te czynności dokonuje.

Samoocena jest potrzebną kompetencją
Z wielu względów warto uczyć dokonywania trafnej, rzetelnej i w miarę możliwości obiektywnej samooceny siebie samego oraz efektów swego uczenia się, a nawet wartościowania własnych postępów szkolnych, bo jest ona przede wszystkim:

»	bardzo ważnym czynnikiem regulującym i motywującym różnorodne działania,
»	umiejętnością o wyjątkowym pozytywnym znaczeniu w edukacji i życiu w ogóle,
»	kluczową kompetencją człowieka, która otwiera drzwi do większej pewności siebie,
»	pozytywem wpływającym na stawianie sobie osobistych celów i zadań edukacyjnych,
»	zespołem sądów i opinii, które jednostka odnosi do swojej osoby,
»	środkiem do budowania szacunku i życzliwości do samego siebie,
»	czynnikiem wyzwalającym szereg innych, potrzebnych umiejętności i dążeń życiowych.

Samoocena pomaga w autorefleksji i dokonaniu zmiany
W szkolnej pracy warto spojrzeć na samoocenę ucznia jako na narzędzie autorefleksji i motywowania. Najpierw trzeba ukazać mu sens i znaczenie oraz sposoby i narzędzia jej dokonywania. Tylko rzetelna samoocena staje się metodą pogłębionej refleksji i trafnego opiniowania własnych osiągnięć i strat oraz następnie postępów w uczeniu się treści przedmiotu, a nawet własnego rozwoju. Samoocena jest krokiem ku zasadniczej zmianie, bo: Samoocena jest pierwszym i najważniejszym krokiem do zmiany metod i technik uczenia się oraz zmiany sposobów nauczania (Branden 1998).

Samoocena jest motywatorem do uczenia się
Samoocena ucznia może być (powinna być!) wyjątkowo ważną kompetencją edukacyjną, potrzebną w motywowaniu do uczenia się, ale i codziennym życiu. W literaturze pokazano już jej mocne walory i edukacyjne korzyści, ale i zagrożenia. Za i przeciw samooceny wskazywano już u progu reformy systemu edukacji w Polsce („ Samoocena: tak i nie” - „Nowa Szkoła” 1997/2, s. 3-6). Dyskutowano o jej znaczeniu, ale też wskazywano na potrzebę starannego budowania narzędzi oceniania. Warto przestudiować i przypomnieć sobie wiadomości o samoocenie. Warto też ją stosować w szkolnej praktyce - bo dokonywanie samooceny ma mocny ładunek motywujący, tj. emocjonalny, intelektualny i indywidualny. Warto umieć i uczyć innych dokonywania racjonalnej, rzetelnej i trafnej samooceny. Ona jest silnie emocjonująca, w tym wyzwala emocje pozytywne oraz często wywołuje pewien pożądany stres i wewnętrzne napięcie - a może o to tu chodzi? A zakończeniem ww. krótkiej refleksji, może ku przestrodze, mogą być słowa M. Mostowskiej ujawnione w artykule „Mit samooceny” („Ozon” 2006/5): „Wychowanie bez stresu, za którym opowiada się aż 80% Polaków, zalewa świat falą bezradnych egoistów. Zbyt wysoka samoocena rozleniwia i bywa przyczyną agresji.”

 

(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)