Po raz piąty odbywają się w Warszawie INSPIR@CJE WCZESNOSZKOLNE, w których bierze udział ponad 300 nauczycielek i nauczycieli uczących w szkołach podstawowych w klasach I-III. To cykliczne wydarzenie organizowane zimą pomyślane jest jako dynamiczne i bogate w dobre praktyki spotkanie osób pracujących z młodszymi uczniami.
Wczesny etap kształcenia wyposaża uczniów w szeroki zakres umiejętności i postaw, które powinny być pogłębiane w następnych latach kształcenia. Szczególną uwagę na INSPIR@CJACH zwracamy na relacje i umiejętności społeczne (zwłaszcza współpracę, komunikację), kreatywność i logiczne myślenie. W tym roku „nowymi” tematami były odpowiedzialność, samosterowność i przedsiębiorczość najmłodszych uczniów. Ponownie mocnym elementem pierwszego dnia była edukacja muzyczna, która w pozytywny sposób wspiera rozwój umysłowy dzieci.
Nazwisko Janusza Korczaka znane jest każdemu nauczycielowi – to pewnik. Ale bogactwo jego myśli pedagogicznej – prawdopodobnie już mniej (mimo, że dzięki pracy wielu ośrodków i nowym technologiom – jest całkowicie dostępna online). Chętnie powołujemy się w szkolnictwie na myśl korczakowską, ale jednocześnie jest wiele zapomnianych treści i przemyśleń, które mogą być inspiracją do nowych działań dydaktyczno-wychowawczych. W skali ogółu szkół raczej wybiórczo i fragmentarycznie podchodzimy do dorobku Starego Doktora.
Jakiś czas temu wpadła mi w rękę (dość zapomniana) książka Janusza Korczaka – „Bankructwo małego Dżeka”, która opowiada o przygodach dziecka ucznia III i IV klasy szkoły powszechnej (podstawowej), która w rzeczywistości jest opowieścią o kształtowaniu odpowiedzialnego, samodzielnego i przedsiębiorczego człowieka. To był pewien impuls do rozmowy na INSPIR@CJACH o rozwoju młodego człowieka w szerszym kontekście niż tylko nauka czytania, pisania i słuchania.
W ub. roku weszło w życie nowe Zalecenie Rady Europejskiej w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie, w którym czytamy:
Państwa członkowskie powinny „(…) 2. wspierać rozwój kompetencji kluczowych, zwracając szczególną uwagę na: 2.4. pielęgnowanie kompetencji w zakresie przedsiębiorczości, kreatywności i poczucia inicjatywy, szczególnie wśród młodzieży, w tym przez promowanie możliwości zdobycia przez młodych uczących się przynajmniej jednorazowo doświadczeń w zakresie przedsiębiorczości w okresie szkoły podstawowej lub średniej;”
Wydaje się, że ten wątek rozwijania szeroko rozumianej przedsiębiorczości w edukacji wczesnoszkolnej jest na tyle ciekawy, że warto poświęcić mu więcej uwagi. Zauważmy, że w tym obszarze mamy wiele prac pedagogicznych, które pozostawili po sobie Korczak i Freinet. Warto do nich powracać, ponieważ zawierają całkiem pokaźny ładunek inspiracji dla edukacji i wychowania samodzielnych, samosterownych, odpowiedzialnych i przedsiębiorczych młodych ludzi. I od tego zaczęliśmy tegoroczne INSPIR@CJE WCZESNOSZKOLNE – o tym mówiła w pierwszym wystąpieniu Marta Ciesielska, kierownik Pracowni Muzeum Warszawy Korczakianum.
rys. Vitia Hoffman
„Przeszłość jest kopalnią inspiracji teraźniejszości i przyszłości. Korczak to człowiek niezwykle zaangażowany praktycznie. Intelekt, myśl, wizja wybiegająca poza czasy w których żył, z drugiej codzienna praktyczna działalność w czasach kryzysowych.” – zwracała uwagę Marta Ciesielska.
Myślenie o rozwoju odpowiedzialności i kształtowanie postawy przedsiębiorczej już u uczniów klas I-III wydaje się być dobrym kierunkiem. „Odpowiedzialność zdaje się być słowem kluczem. A przedsiębiorczość – to zaangażowana działalność w warunkach niepewności, monitorowanie zmian, kreatywność, twórcza destrukcja i dekonstrukcja. Odpowiedzialna postawa, która pozwala zmieniać świat w kontrolowany sposób z zachowaniem potencjału twórczego.” – mówiła.
Danuta Sterna z Fundacji CEO mówiła z kolei o samosterowności młodego ucznia. Zwróciła uwagę na 10 warunków, o które musimy zadbać:
1. zapewnienie uczniom bezpieczeństwa
2. dawanie uczniom przestrzeni do przyznania się do błędu lub do trudności
3. Czas na rozmowę z uczniem – budowanie relacji.
4. Jasno wyrażone oczekiwanie
5. Przekazywanie informacji zwrotnej ze wskazówkami.
6. Czas na refleksję ucznia
7. Pomoc uczniom w organizacji procesu uczenia się, monitorowanie procesy
8. Więcej samodzielności
9. Wybór
10. Możliwość odmowy
O kondycji psychicznej dzieci w polskich szkołach opowiadały Ewa Radanowicz i Alina Tchurz ze Szkoły Podstawowej w Radowie Małym. Przekonywały, że przed szkołą nowe wyzwania: jak zaopiekować się dzieckiem, ale i jak dbać o dobrostan samych nauczycieli. „Widzimy, z jakimi problemami musimy się mierzyć. Sytuacja kondycji psychicznej polskich dzieci zmienia się dynamicznie. Badania nie napawają optymizmem. Jeśli czegoś nie zmienimy, to już niedługo nie damy sobie rady pracować z dziećmi.” – przekonywała Radanowicz. W swoim wystąpieniu pokazały kilka pomysłów z belgijskiej szkoły De Fontein, które następnie spróbowały przenieść na grunt Radowa Małego w programie „Dobrze być (z) sobą”.
O wprowadzeniu wolnych piątków w edukacji wczesnoszkolnej opowiedziała Karolina Gaweł z Korczakowskiej Szkoły Marzeń w Olsztynie. „To taki dzień, w którym to same dzieci decydują co chcą robić. Wymyślają projekty i to robią. Takie samostanowienie dzieci i wzięcie odpowiedzialności za własne uczenie się jest możliwe w szkole publicznej z 25 dziećmi.” – mówiła, opowiadając o swojej pracy w szkole publicznej i podpowiadając, w jaki sposób można to zrobić.
Pojawił się też temat design thinking w pracy z dziećmi – o czym opowiadała Anna Krawczyk. To dobra metoda do tego, aby z dziećmi spróbować zrobić poważniejsze projekty i opracować prototypy różnych rozwiązań.
Do odwagi w podejmowaniu nauki programowania dzieci w klasach I-III zachęcała Teresa Smoleń, zwracając uwagę że powinniśmy skupić się nie tylko na celu, ale i na procesie. "Żyjemy w kulturze perfekcjonizmu. Często błąd nas paraliżuje i nasze dzieci tracą szansę na coś ciekawego. Nie powinno być tak że wchodzimy do pracowni komputerowej i włączamy komputer, a następnie myślimy żeby przetrwać (...) Pytanie, czy chcemy dać szansę eksperymentować dzieciom." - mówiła.
Wielkim zainteresowaniem cieszyły się wystąpienia poświęcone edukacji muzycznej, które poprowadzili Piotr Kaja oraz Maciej i Magdalena Gołębiowscy. W polskiej szkole mamy zdecydowanie zbyt mało muzykowania i oba wystąpienia miały na celu pokazanie, że możemy w łatwy sposób zorganizować ciekawe i twórcze zajęcia z dziećmi.
O swoich wizytach w kilkudziesięciu polskich szkołach opowiadała Ewa Radanowicz w wystąpieniu pt. „Fakty i mity”. „Byłam w wielu szkołach. Do zmiany jest nie tyle sam system edukacyjny. Po pierwsze musimy zmienić sposób podchodzenia do zmieniania oświatowej rzeczywistości. Sposób, w jaki wprowadzamy w Polsce zmiany w edukacji, nie pozwala nam iść do przodu.” – mówiła. „Wiemy, że zmiana powinna być i zawieszamy się nad tym, jak ją wprowadzić. Brakuje ciężkiej refleksji nas sposobem wprowadzenia tej zmiany.”
Z kolei Joanna Apanasewicz ze Szkoły Podstawowej w Chrząstawie Wielkiej opowiadała o swoich osobistych doświadczeniach ze zmianą pracy w szkole podstawowej – ze społecznej do publicznej i wielu trudnościach, które musiała przezwyciężyć mimo olbrzymiego doświadczenia zawodowego. Dzień zakończyło wystąpienie Jacka Ścibora o "aniołach" i "demonach" w szkole...
Wszystkie wystąpienia prelegentów zostaną wkrótce opublikowane w Edunews.pl. Już zapraszamy!
Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym Edunews.pl (2008). Zajmuje się zawodowo polską edukacją od ponad 15. lat i jest głęboko zaangażowany w debatę na temat modernizacji i reformy szkolnictwa (zob. np. Dobre zmiany w edukacji, Jak będzie zmieniać się edukacja?). Realizuje projekty edukacyjne i szkoleniowe o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Blisko współpracuje z nauczycielami i szkołami (m.in. w radzie rodziców). Jest również członkiem grupy Superbelfrzy RP.
