Jednym z narzędzi stosunkowo mało jeszcze popularnym w Polsce jest e-portfolio. Współcześnie rozumiane jest jako zamieszczony w sieci, wizualny zbiór dokonań, doświadczeń i osiągnięć, służący do profesjonalnego zaprezentowania się przed potencjalnym pracodawcą. To niewątpliwie ważna funkcja tego nowoczesnego i coraz bardziej popularnego narzędzia. Ale nie jedyna. E-portfolio może pełnić jeszcze inną rolę, ważną szczególnie dla rozwijania kompetencji uczenia się.
E-portfolio pozwala tworzyć i zarządzać cyfrowym zbiorem dowodów naszego uczenia się, które prezentują nasze kompetencje i umiejętności w wybranym kontekście. Refleksyjnie prowadzone umożliwa nam zatem „efektywne zarządzanie własnym uczeniem się, kształtowanie kariery i pracy, [uczy – przyp. autorki] szczególnie wytrwałości w uczeniu się, koncentracji na dłuższych okresach oraz krytycznej refleksji na temat celów uczenia się” – zapisano w Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie, 30.12.2006 (PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 394/15).
Bezrobocie młodzieży jest poważnym problemem we wszystkich krajach Unii Europejskiej, także w Polsce. W związku z wyzwaniami, przed jakimi stają wszyscy absolwenci szkół ponadgimnazjalnych edukacja formalna – w myśl Zaleceń Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 18 grudnia 2006 w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie - w coraz większym stopniu powinna w sposób praktyczny przygotowywać młodych ludzi do wejścia na rynek pracy poprzez kształtowanie określonych kompetencji i wspieranie ich w nabywaniu określonych umiejętności. Wśród wymienianych w Zaleceniu kompetencji, do osiągania przez uczniów sukcesów w przyszłości niewątpliwie przyczyniają się kompetencje przedsiębiorczości i inicjatywności, ale nie tylko. W przygotowaniu przez szkołę młodych ludzi do funkcjonowania na rynku pracy ważne jest także doskonalenie innych kompetencji kluczowych, w tym umiejętności uczenia się.
„Umiejętność uczenia się” to zdolność konsekwentnego i wytrwałego uczenia się, organizowania własnego procesu uczenia się, w tym poprzez efektywne zarządzanie czasem i informacjami, zarówno indywidualnie, jak i w grupach (…).Umiejętność uczenia się pozwala osobom nabyć umiejętność korzystania z wcześniejszych doświadczeń w uczeniu się i ogólnych doświadczeń życiowych w celu wykorzystywania i stosowania wiedzy i umiejętności w różnorodnych kontekstach – w domu, w pracy, a także w edukacji i szkoleniu (…) Umiejętność uczenia się wymaga od osoby znajomości i rozumienia własnych preferowanych strategii uczenia się, silnych i słabych stron własnych umiejętności i kwalifikacji, a także zdolności poszukiwania możliwości kształcenia i szkolenia się oraz dostępnej pomocy lub wsparcia. Wymaga to efektywnego zarządzania własnymi wzorcami uczenia się, kształtowania kariery i pracy, a szczególnie wytrwałości w uczeniu się, koncentracji na dłuższych okresach oraz krytycznej refleksji na temat celów uczenia się. Osoby powinny być w stanie poświęcać czas na samodzielną naukę charakteryzującą się samodyscypliną, ale również na wspólną pracę w ramach procesu uczenia się, czerpać korzyści z różnorodności grupy oraz dzielić się nabytą wiedzą i umiejętnościami (…). [Zalecenie PE i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie]
Aby szkoła efektywnie wywiązała się z tego zadania powinna sięgać po nowoczesne, adekwatne do odbiorcy narzędzia i metody nauczania. Wydaje się, że e-portfolio może być jedną z tych kompleksowych metod, która – systematycznie wykorzystywane przez nauczycieli i uczniów - może przyczynić się nie tylko do rozwoju edukacyjnego uczniów i uczennic, ale też przygotować ich do planowania dalszego rozwoju, w tym zawodowego oraz, przy okazji, doskonalić ich kompetencje informatyczne.
„Uczniowie, zapamiętując informacje i przygotowując się do egzaminów nie zastanawiają się nad tym, co tak naprawdę potrafią. Brakuje na to czasu i miejsca w szkolnej gonitwie za ocenami. Często też nie wiedzą, jak przedstawić swoje osiągnięcia i umiejętności, co w kontekście podejmowania zatrudnienia może być szczególnie problematyczne.” – zauważa Agnieszka Chrząszcz z AGH w Krakowie, która z e-portfolio pracuje już z uczniami kilka lat. „Praca z e-portfolio może rozwijać te kompetencje, szczególnie, jeśli wsparta jest obecnością nauczyciela wspierającego i udzielającego informacji zwrotnej.”
E-portfolio – studium przypadku
W pilotażowym projekcie „Młodzi Przedsiębiorczy – program nauczania ekonomii w praktyce w szkole ponadgimnazjalnej” prowadzonym przez Centrum Edukacji Obywatelskiej do efektywności e-portoflio w procesie nauczania przekonujemy nauczycieli i nauczycielki przedmiotu ekonomia w praktyce oraz ponad 200 uczniów i uczennic z 10 szkół. Integralnym (i jednocześnie wyjątkowym na tle innych programów nauczania różnych przedmiotów) elementem opracowanego i wdrażanego w ramach Projektu programu nauczania „Młodzi Przedsiębiorczy. Ekonomia w praktyce” jest właśnie systematyczne (czyli po każdych zajęciach) stosowanie przez uczniów i uczennice e-portfolio.
W programie „Młodzi Przedsiębiorczy. Ekonomia w praktyce” e-portfolio:
1. Jest cyfrowym narzędziem, zastępującym „zeszyt”, w którym uczniowie i uczennice systematycznie planują i dokumentują własny proces uczenia się: formułują cele krótko – i długoterminowe, porządkują zdobyte informacje w formie notatki, gromadzą wytworzone przez siebie „produkty”, dokonują refleksji na temat bieżących postępów w uczeniu się.
2. Jest angażującą i motywującą metodą uczenia się, dzięki której uczniowie i uczennice mogą swobodnie łączyć pozaszkolną edukację z tym, czego uczą się w czasie zajęć oraz zachęcani są do rozwijania pozaszkolnych zainteresowań. Dzięki e-portfolio dostrzegają wartość rozwoju również wtedy, gdy nie widzą bezpośredniej i natychmiastowej możliwości wykorzystania nowo nabytej wiedzy i umiejętności, mają bowiem warunki, by zaplanować jej wykorzystanie w przyszłości.
3. Jest narzędziem do autoprezentacji własnych osiągnięć innym (rówieśnikom, nauczycielom, rodzicom) w wybranym zakresie. Systematyczna i uporządkowana informacja zwrotna (ocena nauczyciela, ocena koleżeńska i samoocena) na temat udostępnianej innym zawartości uczniowskiego e-portfolio wspiera zarówno indywidualny, jak i zespołowy proces uczenia się.
Od połowy stycznia 2014 roku – korzystając z Mahary – uczniowie i uczennice uczestniczący w Projekcie prowadzą na przedmiocie ekonomia w praktyce e-zeszyt.
Oczywiście wdrażanie e-portfolio jako metody uczenia się wymaga odpowiedniego wsparcia nauczycieli i nauczycielek, a także uczniów i uczennic. Dletego po każdych zajęciach uczniowie otrzymują instrukcję do e-zadania w e-portfolio, która przypomina, czego się nauczył/-a, pokazuje mu/jej kierunek aktywności w e-portfolio, wskazuje zadania obowiązkowe oraz kryteria jego realizacji. Także scenariusze zajęć dla nauczyciela uwzględniają aktywności wyjaśniające, jak pracować podczas lekcji z uczniami i uczennicami, by doskonalić ich w refleksji nad tym, jak i czego się uczą oraz w jaki sposób inicjować ich aktywność w e-portfolio.
Wszystkie materiały zostały opracowane ponadto w taki sposób, że można je modyfikować na potrzeby własnych celów i np. przedmiotu, w ramach którego ma być wykorzystane e-portfolio.
Eportfolio – co mówią uczniowie i nauczyciele?
"Moje pierwsze doświadczenia z e-portfolio w Maharze pokazują, że jest to narzędzie niezastąpione zarówno dla ucznia, jak i nauczyciela. Na początku uczniowie byli zaciekawieni, ale też nieufni i pełni obaw, czy sprostają wymaganiom. Bardzo szybko poznali i docenili zalety e-portfolio, przede wszystkim dużą funkcjonalność, czytelną i łatwą w nawigacji strukturę, możliwość wzajemnej komunikacji i przekazywanie informacji zwrotnych. Obecnie jest to miejsce prezentacji zainteresowań, planów, pomysłów, refleksji (w różnej formie) zarówno w kontekście zajęć ekonomii w praktyce, jaki i (widać to już wyraźnie) dalszej drogi życiowej. A to mnie bardzo cieszy. Jest to miejsce, które żyje. Ogromne znaczenie ma fakt, że to uczniowie decydują kiedy, komu i w jakiej formie udostępnią efekty swojej pracy. Daje to duże poczucie bezpieczeństwa. Dla mnie bardzo duże znaczenie ma możliwość zgromadzenia i zaprezentowania w jednym miejscu wszystkich materiałów niezbędnych do realizacji celów projektu oraz bieżące monitorowanie pracy uczniów i przekazywanie im informacji zwrotnych. E-portfolio w Maharze stwarza ogromną szansę na osiągnięcie optymalnych efektów uczenia się i nauczania. Marzy mi się, aby w niedalekiej przyszłości narzędzie to mogło być powszechnie wykorzystywane w szkole." - Krystyna Nowak, nauczycielka ekonomii w praktyce,
IV LO w Gorzowie Wielkopolskim
"(…) Myślę, że e-portfolio w Maharze można nawet porównać do nieco prywatniejszego Facebook'a." - Mikołaj Jankowski, lat 18, IV LO w Gorzowie Wielkopolskim
"Jako uczestniczka projektu „Ekonomia w praktyce” mam możliwość korzystania z systemu Mahara i tworzenia w nim własnego e-portfolio. Mimo, iż poczyniłam dopiero pierwsze kroki, mogę szczerze przyznać, ze jest to bardzo przystępne, wielofunkcyjne i ułatwiające pracę narzędzie. Pozwala mi ono na przechowywanie plików, notatek i informacji, do których mam dostęp w dowolnej chwili. Duża swoboda w kreowaniu szaty graficznej, redagowaniu tekstu, umożliwia prowadzenia rzetelnego „zeszytu”. Ponadto już w tym momencie jestem pewna, że e-portfolio pomoże mi w ocenie i monitorowaniu moich postępów oraz przyda mi się w przyszłości. Jest to także duże wyzwanie, by prowadzić je systematycznie, jak i sposób na sprawdzenie swoich umiejętności względem rówieśników." - Agata Pałasz, 18 lat, IV LO w Gorzowie Wielkopolskim
"Jest to miejsce, w którym zapisujemy nasze dotychczasowe osiągnięcia, co robiliśmy na zajęciach, czy też czego się na nich nauczyliśmy. Moim zdaniem tworzenie e-portfolio, to nie tylko nauka systematyczności poprzez dodawanie wpisów o swoich osiągnięciach, o rzeczach, które chcielibyśmy poprawić, ale przede wszystkim to jest dobra zabawa. Każdy ma w głowie miliony pomysłów na sekundę i ciężko jest je wszystkie zapamiętać, dzięki e-portfolio możemy te pomysły zapisać, a później opisywać swoją drogę do realizacji marzeń. Nie jest to narzędzie tylko do wklepywania monotonnych tekstów. Osobiście spodobało mi się to, że można tam dodawać piosenki, zdjęcia, różnego rodzaju diagramy. Takie zabiegi graficzne sprawiają, że to co widzimy i czytamy jest miłe dla oka i interesujące, nie tylko dla nas, ale też dla osób mających dostęp do naszego portfolia.
Jestem pod ogromnym wrażeniem uniwersalności tego narzędzia, sam na początku myślałem, że będzie to „starta czasu”, lecz po dokładnym objaśnieniu (…) byłem w szoku ile to daje możliwości, a przede wszystkim, ile może nauczyć. Przychodząc do domu od razu wchodzę na moje e-portfolio, sprawdzam, co napisali moi rówieśnicy oraz sam coś dopisuję. Na koniec dodam, że jestem bardzo szczęśliwy, że mogę korzystać z tego programu już w tak młodym wieku, mogę się jeszcze wiele nauczyć. A wszystko, co świat ma do zaoferowania jest dopiero przede mną i mam nadzieję, że zarówno ten program, jak i te zajęcia umożliwią mi pozyskanie takiej wiedzy, która będzie przydatna w życiu codziennym." - Łukasz Leder, 18 lat, IV LO w Gorzowie Wielkopolskim
Inne przykładowe e-portfolia znajdują się na stronie Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Artykuł powstał w ramach projektu „Młodzi Przedsiębiorczy – program nauczania ekonomii w praktyce w szkole ponadgimnazjalnej" współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
