Nowe modele dydaktyczne zmieniają dotychczasowe formy pracy. Coraz częściej obecne są w naszych klasach metody oparte na modelach WebQuest, Challenge Based Learning, Action Learning, Cooperative Inquiry i Growth Mindset. Nauczyciele coraz chętniej wykorzystują w swoim warsztacie filozoficzne dociekania według Matthew Lipmana, metodę PMI, czy model Canvas, a ostatnio również Design Thinking. Wszystkie łączą cechy charakteryzujące dydaktykę, którą niemiecki pedagog Horst Siebert określa mianem dydaktyki upowszechniania, wyznaczając tym samym cel transformacji dotychczasowego modelu edukacji.
Możemy to wszystko zaobserwować już dziś w rozwiązaniach i koncepcjach szkół, które osiągnęły spektakularne sukcesy dydaktyczno-wychowawcze, realizując w ten sposób inspirujące misje oparte na wartościach.
Personalizacja
Dotychczasowy model pracy ucznia oparty na jednym rozmiarze - wszyscy to samo, tak samo i w tym samym czasie - zastępowany jest modelem pracy, która pozwala uczniom pracę we własnym tempie, wykorzystując osobistą siłę i talent. Nowe modele dydaktyczne wspierane dodatkowo technologią cyfrową charakteryzuje nie tylko spersonalizowany model, ale też kastomizacja uwzględniająca podejmowanie samodzielnych decyzji przez samego ucznia w określaniu własnego tempa, zakresu i treści w realizacji podejmowanych wyzwań. Wyznaczając cel każdy indywidualnie odwołuje się do osobistej strategii uczenia się, modalności, osobistych talentów i pasji. Personalizacja wspiera również interdyscyplinarność.
Przejmowanie odpowiedzialności za własne uczenie
Brak zaangażowania uczniów w uczenie się to skutek braku zrozumienia celu i sensu uczenia się w dotychczas zorganizowanym środowisku. To również efekt braku przystawalności tego czego uczy szkoła z tym, jak funkcjonuje świat na zewnątrz. Poszukiwanie automotywacji i samozarządzania są specyficzne nie tylko w edukacji demokratycznej. W nowych modelach pracy uczniowie mają okazję do pracy nad konkretnymi problemami i przejęcia odpowiedzialności za wybór strategii, metody pracy, planowanych i deklarowanych efektów. Takie podejście odwołuje się nie tylko do kreatywności i inicjatywności oraz proaktywnego podejścia. Znakomicie opisuje to Frederick Laloux na przykładzie ewangelickiej szkoły w Berlinie (Evangelische Schule Berlin-Zentrum).
Doskonalenie i biegłość w rozwoju osobistego potencjału
Innowacyjne modele uwzględniają przede wszystkim osobiste możliwości i kompetencje uczniów. Spersonalizowana edukacja umożliwia uczniom przechodzenie we własnym tempie na kolejny etap i pozwala jednocześnie koncentrować się nie na ograniczeniach programu, jego treści i przydziału godzinowy, ale na rozwoju indywidualnych umiejętności. Świadomość celu, a tym samym zaangażowanie uczniów w realizację zadania sprawia, że stara się nie tylko wykorzystać maksymalny poziom swoich możliwości, ale też doskonalić i rozwijać osobisty potencjał. Filozofię takiego myślenia doskonale widać w Akademii Khana.
Nowa rola nauczyciela
Nowe modele dydaktyczne sytuują nauczyciela w zupełnie nowej roli. To osoba, która nie jest pasem transmisyjnym dla encyklopedycznej wiedzy, ale stwarza uczniom okazje do doświadczania satysfakcji z uczenia się i samorozwoju. To osoba, która tworzy środowisko do przejmowania odpowiedzialności za własne uczenie. Nauczyciele w tak zorganizowanej przestrzeni pełni wiele ról. Raz jest tutorem, innym razem coachem wspierającym ucznia w dążeniu do realizacji jego osobistych celów. Nauczyciel to przede wszystkim ekspert ds. uczenia się i współpracy z rodzicami.
Transformacyjne funkcje technologii
Technologia cyfrowa, szczególnie technologia mobilna ukształtowała w uczniów nowe nawyki, które zdaniem Dona Tapscotta określane są jako niewykorzystany potencjał pokolenia sieci. Definiuje ona na nowo środowisko pracy zarówno ucznia jak i nauczyciela. Nie tylko zastępuje dotychczasowe podręczniki, notatniki, tablice, ale przede wszystkim tworzy kreatywne środowisko pracy ucznia umożliwiając tworzenie cyfrowych historii i dzielenia się z innymi w świecie wirtualnym i przestrzeni społecznej. Nowa technologii przejmuje przede wszystkim ważną funkcję w redefiniowaniu środowiska pracy.
Otwarte zasoby edukacyjne
Dziś tradycyjny podręcznik nie może już wyznaczać zakresu i treści uczenia. To, czego uczniowie mieli jeszcze niedawno nauczyć się, zawarte było w szkolnym podręczniku. Zwiększa się nie tylko liczba dostępnych pomocy, ale jakość źródeł wiedzy. Łatwy dostęp do zasobów internetu umożliwia uczenie się u najlepszych. Nie ma znaczenie miejsce, w którym żyjemy. Nieważne jest, czy to mała, czy duża miejscowość. Nie jesteśmy skazani przekleństwo miejsca szkoły. Znaczenie ma powszechny dostęp do internetu. Eksperckie portale edukacyjnej, kanały tematyczne na YouTube, usługa VOD, blogi i możliwość eksploracji otwartych zasobów edukacyjnych - to wszystko rozszerza i zmienia jakość dostępu do zasobów edukacyjnych.
Ocenianie
Zmienia się nie tylko funkcja oceniania, ale też forma. Tradycyjnie rozumiane ocenianie to rozpoznawanie przez nauczyciela poziomu postępów uczniów. Jeżeli proces ten ogranicza się tylko do zamknięcia go w prosty algorytm, to zadanie to przejmowane zostaje nie tylko przez samego ucznia, ale przede wszystkim przez specjalne programy i aplikacje. Duże znaczenie ma według amerykańskiej psycholog Carol Dweck przekonanie na temat własnego uczenia się, ale również samopoznanie, samoocena i poczucie własnej wartości. W szkolnej dydaktyce pojawiają się alternatywne systemy oceniania postępów uczniów oparte na przykład na gamifikacji. Spersonalizowane ścieżki rozwoju, monitoringu z jednoczesnym system analizy postępów, znakomicie realizowane są przez Akademię Khana.
Badanie w działaniu
Zarówno nauczyciele jak i uczniowie w innowacyjnym środowisku pracy stają się często w naturalny sposób podmiotem w badaniu swoich działań dydaktyczno-pedagogicznych (action research). Uczestniczą aktywnie poprzez podejmowanie aktywności, ich analizę i ocenę transformacji nieefektywnego często modelu edukacji oraz projektowanej zmiany społecznej. Podejmując świadome działania jednocześnie badają ich skuteczność doskonaląc w ten sposób proces i własne kompetencje. Taka postawa ma swoje swoje źródła nie tylko w koncepcjach Kurta Levina, czy w pracach rozwijanych przez Wilfreda Carra i Stephena Kemmisa, ale też osadzona jest głęboko w praktyce refleksyjnego nauczyciela popularyzowanej przez amerykańskiego filozofa Donalda Schoena.
Przestrzeń edukacyjna
Zmienia się miejsce uczenia się i nauczania. Przechodzą one niezwykłe metamorfozy. Wzrasta nie tylko jakość i funkcja przestrzeni szkolnej, ale przede wszystkim na nowo odkrywamy znaczenie przestrzeni publicznej (parki technologiczne, centra nauki, interaktywne muzea, multifunkcjonalne biblioteki, kina i filharmonie). Miejsce, w którym - poza tradycyjna szkołą - odbywa się nadal edukacja ma znaczenie dla jakości i formy zajęć. Z jednej strony pojawiają się propozycje organizacji tradycyjnej przestrzeni edukacyjnej umożliwiającej współpracę, uczenie się od siebie i personalizację. Z drugiej strony powstają obiekty wielofunkcyjne. Wzrasta znaczenie edukacyjnej przestrzeni publicznej, jako równoprawnej z przestrzenią szkolną i wirtualnym światem.
Aplikacje edukacyjne
Trudno dziś wyobrazić sobie potencjał technologii cyfrowej bez wykorzystania w edukacji aplikacji użytkowych (kalendarze, notatniki, mapy itd.) Ale również łatwy dostęp do narzędzi w chmurach. Dla wielu niemożliwa staje się już dziś praca bez spersonalizowanych interaktywnych tablic, bibliotek, serwisów społecznościowych. Aplikacje edukacyjne są coraz częściej obecne w warsztacie pracy nauczyciela i stosowane przez uczniów w codziennej szkolnej praktyce. Uczeń ma dostęp do narzędzi pozwalających tworzyć multimedialne produkty, ale też doskonalić w ten sposób środowisko uczenia się w dowolnym miejscu i czasie.
Powyższe zjawiska, modele, formy pracy występują w różnym nasileniu. Jedne są już obecne w naszej szkolnej praktyce jako coś oczywistego. Inne zaś funkcjonują w naszej świadomości jako postulat, ale też konieczność i efekt transformacji edukacji. Wszystkie odwołują się do kreatywności, inicjatywności, samodzielności i autonomii ucznia oraz nauczyciela. Sprzyja to przede wszystkim interdyscyplinarności i rozszerzeniu nauki poza tradycyjny wymiar form edukacyjnej aktywności, czasu i przestrzeni.
(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości).
