Powtarzanie jest matką wiedzy – to dosłowne tłumaczenie łacińskiego przysłowia Repetitio est mater studiorum. Badania prowadzone wśród uczniów i studentów wskazują na to, że najczęściej wybieraną przez nich metodą nauki jest właśnie powtarzanie materiału i kilkukrotne odczytywanie notatek. Czy ta najpopularniejsza metoda jest zarazem najskuteczniejsza? Co mówi nam o tym psychologia edukacyjna? Czy czas poświęcony na powtarzanie mógłby zostać efektywniej spożytkowany przez uczniów? Poniższy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na te pytania.
Uczniowie przeważnie uczą się, powtarzając notatki i podkreślając istotne informacje w tekście na kolorowo. Dlaczego jest to problem? Obie wymienione metody są metodami biernymi, które przynoszą relatywnie niewielkie korzyści dla uczniów i nie sprzyjają trwałemu zapamiętywaniu informacji. To łatwe metody, które nie wymagają zbyt wiele wysiłku umysłowego i dają złudne wrażenie dostępności informacji. Uczeń może mieć poczucie, że zna dobrze materiał, który czyta, co utrudnia mu ocenienie faktycznego stanu swojej wiedzy, a taka umiejętność jest ważna dla skutecznej nauki. Podczas powtarzania notatek lub podkreślania zdań w tekście, uczniowie mogą przeceniać to, jak dobrze będą pamiętać informacje w trakcie kartkówki lub egzaminu, ponieważ oceniają to… gdy patrzą na tekst.
Czy nie jest więc prawdą, że powtarzanie jest matką wiedzy? Że to właśnie dzięki powtarzaniu można ją utrwalać? Tak, to prawda, że powtarzanie jest bardzo istotne, a nawet niezbędne do nauki. Dobrze jest jednak wiedzieć, jak powtarzać efektywniej.
Daj mózgowi wycisk
Powtarzanie jest kluczem do nabywania i doskonalenia nowych umiejętności. Warto jednak zastanowić się nad tym, jak powinno się powtarzać efektywnie. W książce Harvardzki poradnik uczenia się autorzy porównują uczenie się poprzez wielokrotne czytanie do… pisania patykiem na piasku. Zapamiętane w ten sposób informacje szybko ulatują z głowy i łatwo ulegają zatarciu. Badania wskazują na to, że kiedy umysł musi pracować ciężej, uczenie się przebiega lepiej. Wysiłek włożony w naukę i przypominanie sobie informacji sprawia, że cały proces staje się znacznie efektywniejszy.
Metoda, która wykorzystuje odkrycia psychologii edukacyjnej dotyczące zapamiętywania, to tak zwane próbne reprodukcje (ang. retrieval practice). Polega ona na odpytywaniu lub testowaniu samego siebie oraz na celowym i świadomym podejmowaniu próby przypomnienia sobie danej informacji. Proces „wyciągania” informacji z pamięci często wymaga skupienia i wytężonego wysiłku umysłowego. Dzięki tej metodzie uczniowie mają możliwość trafnie zidentyfikować luki w pamięci i uniknąć złudnego poczucia dostępności informacji. Warto więc zachęcać uczniów, aby zabrali swoje mózgi na pamięciową siłownię – wysiłek włożony w naukę przyniesie efekty w postaci lepszego zapamiętywania.
Poniżej znajdziecie więcej wskazówek do tego, jak angażować uczniów do wykorzystywania aktywnych metod uczenia się.
Testowanie samego siebie
Aby uczyć się skuteczniej i wydajniej, zapamiętywać na dłużej i mieć większą łatwość w wydobywaniu informacji z pamięci, wystarczy wykorzystywać aktywne metody uczenia się. Poproś uczniów na początku lub pod koniec lekcji, żeby zamknęli wszystkie książki i usiedli z kartą i długopisem. Niech wypiszą jak najwięcej haseł, skojarzeń i informacji na temat tego, czego się ostatnio nauczyli. Może to być cokolwiek, co odnosi się do danego zagadnienia, nawet jeśli wydaje się to oczywiste lub mało istotne. Wypisane informacje mogą posłużyć jako punkt wyjścia do przypomnienia sobie bardziej złożonych treści później.
Twórz dla uczniów zestawy fiszek lub korzystaj z gotowych zestawów, na przykład na platformie Quizlet lub Kahoot. Zaangażuj uczniów do tworzenia fiszek i quizów na podstawie notatek lub tekstów, które czytają. Zachęcaj uczniów, aby regularnie testowali samych siebie i aby pamiętali przy tym o jednej ważnej zasadzie – należy przede wszystkim szukać odpowiedzi w pamięci, a nie w zewnętrznych źródłach. Testowanie własnej wiedzy to skuteczna metoda nauki. Pozwala ona uczniowi nie tylko zorientować się, co już umie, ale przede wszystkim wskazuje na to, czego jeszcze musi się nauczyć.
Metoda kodowania kolorami
Drugą najpopularniejszą metodą stosowaną przez uczniów w trakcie nauki jest podkreślanie ważnych słów w tekście. Niestety nie jest to metoda efektywna. Stanowi niewielki wysiłek dla mózgu i zakłada bardzo ograniczoną interakcję z materiałem. Istnieje jednak sposób, aby ją nieco zmodyfikować i przekształcić w aktywną metodę nauki. Jak to zrobić? W czterech prostych krokach!
Krok pierwszy: poproś uczniów, aby czytając notatki, wypisali potencjalne pytania, które mogą pojawić się na teście; ewentualnie zaproponujcie im własny zestaw pytań.
Krok drugi: poproś uczniów, żeby spróbowali odpowiedzieć na pytania z pamięci, bez zaglądania do notatek. Niech korzystają tylko z tego, co naprawdę zapamiętali! Na koniec czas na podkreślanie. Poproś uczniów, aby podkreślili to, co udało im się zapisać na różowo.
Krok trzeci: teraz uczniowie mogą zajrzeć TYLKO do własnych notatek. Niech uzupełnią swoje odpowiedzi o informacje z zeszytu; wszelkie zmiany i poprawki niech zaznaczą na żółto.
Krok czwarty: zapisane odpowiedzi na tym etapie wciąż mogą być niepełne lub zbyt krótkie. Teraz czas na kolejny etap konsultacji – najlepiej jeśli będzie to kolega lub koleżanka z klasy; może być to także inne źródło informacji (książka, Internet) – uzyskane lub zmienione odpowiedzi powinny zostać zaznaczone na pomarańczowo.
Notatki stworzone metodą „kodowania kolorami” są czytelne i dają przejrzysty obraz stanu wiedzy. Fragmenty dopisane i podkreślone na żółto udzielają informacji zwrotnej na temat luk w pamięci; natomiast pomarańczowy kolor informuje uczniów o dokładności prowadzonych notatek.
Po pewnym czasie warto wrócić do stworzonej tą techniką notki i spróbować jeszcze raz odpowiedzieć na pytanie, zasłaniając spisaną wcześniej odpowiedź. Po odsłonięciu odpowiedzi można łatwo zweryfikować, czy nasz obecny stan wiedzy pokrywa się z tym, czego się wcześniej uczyliśmy. To bardzo ciekawy eksperyment, który pokazuje, ile informacji uczniowie byli w stanie trwale zapamiętać.
To tylko niektóre zasady skutecznego uczenia się. Dla osób zainteresowanych omówionym w artykule zagadnieniem i polecam książki: Edukacja i uczenie się. 16 największych mitów oraz Harvardzki poradnik skutecznego uczenia się.
Notka o autorce: Maja Gajda jest magistrem filologii angielskiej, studentką pedagogiki na Uniwersytecie Warszawskim. Nauczyciel i tłumacz audiowizualny. Współautorka poradników dla nauczycieli. Jej zainteresowania obejmują samoregulację uczniów i nauczycieli, wsparcie społeczne, klimat szkoły, kulturę pedagogiczną, style i nowe nurty wychowania.
Bibliografia:
- Agarwal, P. K. What is Retrieval Practice? [on-line]. Dostęp: 12.02.2021.
- Brown, P. C., McDaniel, M. A., Roediger III, H. L. (2016). Harvardzki poradnik uczenia się. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
- Harvard, B. (2017). Color-Coding Recall Attempts to Assess Learning [on-line]. Dostęp: 12.02.2021.
- Harvard, B. (2018). Evidence-Based Learning Strategies [on-line]. Dostęp: 12.02.2021.
- Holmes, J. (2019). Edukacja i uczenie się. 16 największych mitów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Miller, Maia. (2016). A Student’s Perspective on the Use and Helpfulness of Retrieval Practice [on-line]. Dostęp: 12.02.2021.
- Sumeracki, M. (2017). Combining Effective Learning Strategies [on-line]. Dostęp: 12.02.2021.
- Topor, D. (2019). 4 Science-Backed Ways Toward Better Learning [on-line]. Dostęp: 12.02.2021.
- Wojsyk, P. (2018). Dlaczego fiszki? Metoda pod lupą ekspertów [on-line]. Uzyskane 12.02.2021.
