Coraz więcej w edukacji mówi się o nauczaniu opartym na dowodach. W jednym z poprzednich wpisów pisałam skąd te dowody można czerpać. Główne źródła to: badania edukacyjne przeprowadzane przez naukowców oraz własne badania nad uczeniem się uczniów.
Największe znane mi badania edukacyjne prowadzi australijski profesor John Hattie. Jego książka pt. Widoczne uczenie się uczniów dla nauczycieli, została przetłumaczona przez Centrum Edukacji Obywatelskiej na język polski. John Hattie bada wpływ ponad 100 interwencji na skuteczność nauczania. Warto zapoznać się z tym, co wynika z badań, które z interwencji warte są zastosowania.
Jak może samodzielnie przeprowadzić badania nauczyciel? Kilka lat temu popularne były badania w działaniu (action research). Centrum Edukacji Obywatelskiej przetłumaczyło książkę Richarda Sagora pt. Badania w działaniu, jest ona również dostępna w księgarni internetowej Civitas.
Vince Bustamante w swoim artykule (z którego korzystałam) opisuje cztery kroki w badaniu przez nauczyciela własnego wpływu na uczenie się uczniów.
- Diagnoza
- Planowanie interwencji
- Wdrożenie interwencji
- Ewaluacja
Diagnoza
Krok pierwszy – diagnoza. Polega on na ocenie, jaka jest sytuacja. Co już uczniowie wiedzą i czego i jak się uczą. Na uczenie się uczniów składają się działania nauczyciela, ale również motywacja własna uczniów do uczenia się. Diagnoza powinna dotyczyć tego, jaki wpływ na uczenie się uczniów ma nauczyciel i w jakim zakresie nauczyciel chciałby mieć większy wpływ.
Nauczyciel ocenia, że jego uczniowie nie są wystraczająco zaangażowani w naukę i chciałby to zmienić.
Kryterium sukcesu dla nauczyciela mogłoby brzmieć: Uczniowie bez sprzeciwu wykonują polecenia nauczyciela i jednocześnie wyrażają opinię, że lekcje i zadania proponowane przez nauczyciela są ciekawe.
Planowanie interwencji
Krok drugi to sporządzenie zestawu interwencji, które mogą pomóc w nauczaniu i poprawieniu efektów nauczania. Potrzebny jest zestaw, a nie tylko jedna propozycja, gdyż jeśli mamy ich więcej, to możemy zmienić na inną, gdy początkowo wybrana nie działa. Wybór zestawu można dokonać na podstawie analizy wyników badań naukowych nad efektywnością nauczania i nad interwencjami, które przynoszą dobre wyniki.
W stosunku do przykładu wymienionego w pierwszym kroku, może to być:
- Zadawanie uczniom pytań kluczowych.
- Wprowadzanie więcej zadań doświadczalnych.
- Nauczanie poprzez mini projekty.
- Wprowadzenie odwróconej lekcji.
Wdrożenie interwencji
Krok trzeci to wdrożenie interwencji. Wdrożenie zależy od uczniów i klasy, którą nauczyciel uczy, jest zależny od lokalnych warunków. Dobrze jest wziąć pod uwagę trzy aspekty:
Cele
Uczniowie powinni dokładnie wiedzieć, gdzie się znajdują i gdzie muszą być, aby odnieść sukces. Dlatego powinny być jasno określone kryteria sukcesu – po czym poznamy, że cele osiągnęliśmy? Aby sprawdzić, czy uczniowie są świadomi celów i kryteriów można ich poprosić o odpowiedź na pytania:
Czego się dzisiaj uczę?
Dlaczego się tego uczę?
Skąd będę wiedzieć, że się tego nauczyłem?
Określanie celów dotyczy również wdrażania interwencji. Znacznie gorzej idzie wprowadzenie nowych metod, gdy uczniowie nie wiedzą, po co nauczyciel je stosuje i po czym poznają, że dają one zamierzone efekty.
W omawianym przykładzie oznacza to, że nauczyciel dzieli się swoją obserwacją braku wystarczającego zaangażowania uczniów w naukę i zapowiada, że zamierza wprowadzić nowa metodę i sprawdzić, czy ona zadziała. Może też zaproponować uczniom wybór interwencji, którą pierwszą zastosuje. W ten sposób włączy uczniów w świadome uczestnictwo w badaniach.
Doświadczenia edukacyjne
Wdrażaniu wybranej metody towarzyszą zadania, które nauczyciel planuje dać do wykonania uczniom. Znacznie łatwiej uczniom wykonać zadania, które polegają na wykonaniu doświadczenia lub zadania osadzonego w kontekście wziętym z życia. Uczniów angażują zadania, które stanowię dla nich wyzwania, ale są możliwe do rozwiązania, są jasno sformułowane, umożliwią wybór i wymagają interakcji z rówieśnikami.
Uczniom potrzebne jest zrozumienie i zaakceptowanie – po co wykonują dane zadanie. Jeśli np. nauczyciel zdecydował się na interwencję w postaci nauczania poprzez mini projekty, to warto, aby wyjaśnił na czym praca projektowa polega, ustalił wraz z uczniami kryteria sukcesu do projektu, dał uczniom wybór tematu projektu (lub ustalił tematy wraz z uczniami), zaproponował wykonanie projektu w grupach.
Dobre relacje
Wdrożenie interwencji jest możliwe, gdy w klasie są dobre relacje pomiędzy nauczycielem i uczniami. Nie można wypróbowywać nowych metod, gdy uczniowie są im przeciwni lub są na nie obojętni. Tworzeniu dobrych relacji pomaga między innymi właściwy stosunek do błędów, to znaczy brak karania uczniów za ich popełnianie i wykorzystywanie ich w procesie uczenia się. Budowanie dobrych relacji to również partnerstwo, czyli w tym przypadku włączenie uczniów w badania w działaniu.
Ewaluacja
Ostatnim krokiem jest zbadanie, czy wybrana interwencja i jej zastosowanie rzeczywiście miały wpływ na uczniów. Moim zdaniem to najtrudniejszy krok, gdyż nauczyciel musi stać się analitycznym badaczem.
Ewaluacja wymaga trzech kroków: planowania, interpretacji zebranych dowodów i wykorzystania zebranych dowodów.
Planowanie ewaluacji to podjęcie celowych kroków, aby przygotować się do oceny wpływu interwencji na uczenie się uczniów. Jeśli wcześniej zaplanujemy kryteria sukcesu dla wybranej interwencji, to ewaluacja może polegać na sprawdzeniu, na ile te kryteria zostały osiągnięte.
Jeśli kryterium brzmiało: Uczniowie bez sprzeciwu wykonują polecenia nauczyciela i wyrażają opinię, że lekcje i zadania proponowane przez nauczyciela są ciekaw;, to można przeprowadzić wśród uczniów ankietę anonimową lub wywiad, porozmawiać o tym, czy i jak zmieniły się lekcje lub obserwować reakcje uczniów na polecenia nauczyciela.
Niezależnie od tego, czy korzystamy z ocen końcowych, obserwacji reakcji uczniów, analizy rozwiązywanych przez uczniów zadań, analizy ankiet itp., ważne jest zestawienie dowód i wyciagnięcie wniosków.
Jeśli wnioski z ewaluacji nas satysfakcjonują, to możemy daną interwencję zostawić jako stały element nauczania, jeśli nie, to można kroki powtórzyć w stosunku do innej interwencji.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Vince Bustamante z Corwin Connect.
