Postawmy na współpracę w klasie (i nie tylko)

W szkole średniej od razu da się rozpoznać uczniów, którzy mieli możliwość uczenia się przez pracę w grupach, są otwarci, proponują pomoc innym, dzielą się zadaniami, a często też przejmują rolę lidera grupy, potrafią zrezygnować ze swojego pomysłu, jeśli widzą potencjał w innym, utrzymują odpowiednie tempo pracy i dbają o szczegóły. Przecież o takich uczniów nam chodzi. Odwrotnością – co też widać przy pierwszych próbach wprowadzania współpracy na lekcjach – są zachowania odrzucania pomysłów, upierania się przy swojej racji, biernego oczekiwania na przydział zadania, pasożytnictwo i pozorowanie działań. Zdecydowanie im wcześniej i konsekwentniej wprowadzimy zasadę współpracy w swojej sali lekcyjnej, tym bardziej zaangażowanych, komunikatywnych i samodzielnych uczniów otrzymamy.

Warto postawić na aktywności wymagające współpracy, która często uczniom przypomina zabawę, w końcu cechuje się spontaniczną komunikacją, eksperymentowaniem, przydziałem ról, zmianą trybu i miejsca pracy oraz przełamaniem szkolnej rutyny. Koniecznie trzeba wykorzystać tę niezwykłość strategii uczenia się polegających na współdziałaniu i wciągnąć wszystkich uczniów w aktywność.

W uczeniu się opartym na współpracy każdy członek zespołu jest odpowiedzialny za własną naukę ORAZ za pomaganie swoim kolegom w nauce. Myślę, że ta koncepcja często się gubi. Uczniowie pracują razem, aby pomóc sobie nawzajem w nauce. Poniżej przedstawiam kilka różnych strategii lub działań, które można wykonać, aby zwiększyć współpracę w czasie nauki w klasie.

Aktywności i techniki wspierające współdziałanie i wzajemne uczenie się

Popcorn

W ramach tego ćwiczenia polegającego na wspólnym uczeniu się nauczyciel zadaje pytanie lub problem z wieloma rozwiązaniami i daje czas na zastanowienie. Następnie nauczyciel woła „Popcorn”, a uczniowie szybko i dobrowolnie wstają ze swoich krzeseł pojedynczo i dzielą się odpowiedzią. Ważne, żeby uczniowie zachowywali się jak ziarna popkornu i nie ograniczali się do rozmów z najbliższymi sąsiadami, ale znaleźli kogoś, do kogo mają dalej. Następnie pod koniec ćwiczenia warto omówić, jakie rozwiązania proponowali uczniowie i czy komuś zdarzyło się zmienić koncepcję rozwiązania problemu pod wpływem rozmów.

Daj odpowiedź, weź odpowiedź

Uczniowie składają kawałek papieru w stylu hot doga. Następnie otwierają kartkę i rysują linię wzdłuż zagięcia. Na górze lewej kolumny napiszą „daj odpowiedź”, a na górze prawej „weź odpowiedź”. Nauczyciel zadaje pytanie lub problem z wieloma odpowiedziami i wyznacza limit czasowy. Uczniowie wymieniają tyle informacji, ile znają w kolumnie „daj odpowiedź”. Nauczyciel prosi uczniów o wstanie i znalezienie partnera, a uczniowie dzielą się odpowiedziami z partnerem, wpisując otrzymaną odpowiedź w kolumnie „weź”. Uczniowie dzielą się swoimi pomysłami, a następnie przechodzą do kolejnej osoby. Trwa to, dopóki nauczyciel nie powie „stop”.

Idź na ryby!

W tej aktywności nauczyciel rozdaje każdej grupie papierowe torby wypełnione pytaniami lub informacjami na temat, którego się uczą. Co około 10 minut głośno rzuca grupom hasło: „Idź na ryby!”, a każda grupa typuje osobę losującą z torby jedną kartkę. Uczniowie omawiają pytanie lub informacje, zapisując ustalenia w zeszytach – nawet jeśli problem nie został jeszcze do końca omówiony, trzymamy się czasu i uczniowie po prostu odkładają kartkę do torby i losują kolejną (do skutku, aż złowią to, czego jeszcze nie mieli).

Zgadzam się / Nie zgadzam się

Dobrym sposobem na zaangażowanie się w ruch przed rozpoczęciem dzielenia się parami na czas i upewnienie się, że uczniowie mogą rozmawiać z innymi osobami w klasie, a nie tylko z sąsiadami, jest ćwiczenie „zgadzam się – nie zgadzam się”. Nauczyciel podaje problem lub stwierdzenie np.: „Czuję, że moja opinia ma znaczenie na tych zajęciach”, „Należy podnieść podatki” itp. Uczeń z najsilniejszym przekonaniem „zgadzam się” stoi na jednym końcu linii, a najsilniejszy „nie zgadzam się” na drugim. Pozostali uczniowie stoją pomiędzy, bliżej jednego lub drugiego końca. Dzięki takiemu ustawieniu uczniowie mogą uważnie posłuchać osób o podobnym punkcie widzenia (tych stojących obok nich w kolejce) lub też nauczyciel może zagiąć linię, aby słuchali i rozumieli punkt widzenia inny niż ich własny.

Trzy paski

Nauczyciel dostarcza każdej grupie uczącej się na zasadzie współpracy trzy paski papieru: długi, średni i krótki. Pod koniec lekcji każda grupa ma napisać podsumowanie zadania/materiału na długim pasku, wyrażenie lub frazę na średnim pasku i jedno słowo na najkrótszym pasku. Następnie grupy dzielą się swoimi paskami i motywują co stoi za ich zapisami. Mona też poprosić o spotkanie razem podsumowań, fraz i słów i ułożenie na jednej kartce, aby uczniowie mogli je obejrzeć podczas spaceru edukacyjnego.

Miksowanie – Zastyganie – Parowanie

W trybie Miksowanie – Zastyganie – Parowanie uczniowie zaczynają od spokojnego chodzenia po sali np. podczas odtwarzania muzyki, które nauczyciel zapowiada jako miksowanie. Po około 10 sekundach nauczyciel zatrzymuje muzykę i mówi: „Zastyganie”. Uczniowie zatrzymują się w przypadkowym miejscu. Kiedy wszyscy są nieruchomi, nauczyciel mówi „Parowanie”, a uczniowie połączą się w pary z osobami, które stoją najbliżej – wtedy nauczyciel ogłasza temat lub pytanie. Następnie uczniowie mają czas na przemyślenie i dyskusję. Po kilku minutach nauczyciel mówi: „Miksowanie”, włącza muzykę i ćwiczenie rozpoczyna się od nowa. Podobną strukturę do tego ćwiczenia ma rutyna myślenia krytycznego Think-Pair-Share.

Połączenia

Jeśli szukamy strategii, która pomoże uczniom stać się bardziej zintegrowanym zespołem, to jest to świetna metoda. Na początku nauczyciel grupuje uczniów w czteroosobowe grupki i poprosi ich o wymyślenie nazwy zespołu. Daje każdemu członkowi zespołu kartkę papieru i poprosi go o złożenie jej na cztery części i oznaczenie każdej sekcji u góry jako 1, 2, 3 i 4. Następnie zapisuje pytanie na tablicy, na przykład „Ile masz rodzeństwa?”. Celem zespołów jest omówienie zagadnienia ze swoją grupą i ustalenie, co ich łączy. Jeśli wszyscy czterej członkowie zespołu mają jednego brata, napiszą to w kolumnie czwartej, jeśli troje z nich ma jednego brata, to napiszą to w kolumnie trzeciej i tak dalej. Ćwiczenie jest kontynuowane z każdym nowym pytaniem, które zostanie umieszczone na tablicy.

Instruktor

Tę strategię warto wdrożyć, trenując umiejętności komunikacyjne, uważność i umiejętność słuchania. W parach uczniowie na zmianę są instruktorem i kursantem. Instruktor ma za zadanie wyjaśniać kursantowi, w jaki sposób rozwiązać zadanie, udzielając wskazówek, zaś zadaniem kursanta jest stosować się do wskazówek. Następnie partnerzy zamieniają się rolami przy podobnym zadaniu. Warto, żeby pierwszym instruktorem był uczeń pewniej czujący się w zadaniu.

Zmiennicy

Ta technika nie pozwala zmonpolizować pracy w parze/grupie przez jedna osobę, ale też nie daje możliwości ukrycia się osobom nieaktywnym – po prostu stwarza równe szanse na odpowiedź. W parach uczniowie na przemian generują krótkie odpowiedzi ustne lub pisemne. Dopóki jedna osoba nie poda jednego przykładu/odpowiedzi/informacji, druga nie może podać swojej. Dobrze działa to też w grupie, wówczas ustalamy kierunek podawania odpowiedzi – warto je też zapisywać. Można tę technikę wykorzystać przy powtórzeniu materiału, dawaniu opinii do obejrzanego filmu lub jako ćwiczenie integrujące w czasie godziny wychowawczej, gdy zadajemy pytania typu:

• Co czyni dobrego słuchacza?
• Wymień obiekty, które pływają
• Do jakich klubów lub stowarzyszeń warto należeć?
• Jaki jest jeden z twoich ulubionych filmów?

Graffiti

Inną świetną techniką burzy mózgów do wypróbowania jest kooperacyjne graffiti. Ta strategia wymaga od uczniów zastanowienia się nad tematem i zapisania jak największej liczby pomysłów za pomocą różnokolorowych pisaków. Na początek nauczyciel dzieli uczniów na małe grupy i daje każdej grupie dużą kartkę papieru z bloku technicznego i różne kolorowe długopisy. Zapisuje temat do opracowania na tablicy i prosi uczniów, aby zapisali jak najwięcej pomysłów, które są skorelowane z zapisanym tematem. Gdy czas się skończy (około 10 minut), warto poprosić uczniów, aby spróbowali uporządkować swoje kolorowe pomysły w kategorie.

Kółko pisarskie

W przypadku ćwiczenia kreatywnego pisania lub podsumowania materiału, nauczyciel może podzielić klasę na czteroosobowe grupy i podać początek zdania (na przykład: Jeśli wlejesz wodę do szklanki, to… lub Mały Książę czuł się samotny, ponieważ…) i poprosić wszystkich uczniów w każdym zespole, aby dokończyli to zdanie. Następnie podają swoją pracę w prawej stronę, czytają tę, którą otrzymali i dodają do niej zdanie. Po kilku rundach pojawiają się cztery wspaniałe historie lub podsumowania. Warto też dać dzieciom czas na dodanie wniosków i/lub edycję ulubionych prac, aby mogły podzielić się nimi z klasą.

Jednominutówka

Ta strategia może być wykorzystana do zebrania informacji zwrotnych od uczniów po zakończeniu lekcji. Najpierw nauczyciel zapisuje na tablicy lub wyświetla wcześniej przygotowane pytania i prosi uczniów, aby sami na nie odpowiedzieli. Dla ułatwienia może je ponumerować, by uczniowie mogli sprawniej odpowiadać.

1. Jaka była najważniejsza rzecz, której nauczyliście się na lekcji?
2. Co jest nadal niejasne na temat lekcji? Jakie pytania nadal macie?
3. Jaka jest jedna rzecz w temacie, o której chcesz dowiedzieć się więcej?

Następnie nauczyciel łączy uczniów w grupy, aby ułatwić dyskusję. Niech rozmawiają na przemian i omówią każdą ze swoich odpowiedzi na pytania wymienione na tablicy. Gdy wszyscy uczniowie udzielą odpowiedzi na pytania, nauczyciel prosi ich, aby zorientowali się, jakie mają wspólne odpowiedzi. Następnie mogą zebrać te informacje i zapisać najpopularniejsze odpowiedzi na każde pytanie, które następnie mogą przedyskutować z całą klasą.

Wskazówki dotyczące ułatwienia uczniom współpracy

Przede wszystkim warto przypisać uczniom role, aby pomóc im wytrwać w realizacji zadania, a całej grupie pracować bardziej spójnie. Oto kilka sugerowanych ról:

Obowiązki i oczekiwane zachowania w grupach

Niezbędnym elementem uczenia się opartego na współpracy jest wykorzystanie przez uczniów ich umiejętności interpersonalnych w środowisku grupowym. Aby uczniowie mogli wykonać swoje zadanie, każda osoba musi umieć komunikować się i współpracować. Oto kilka oczekiwanych zachowań i obowiązków, za które odpowiada każdy uczeń:

Oczekiwane zachowania w grupie:

• Każdy musi przyczynić się do realizacji zadania
• Każdy musi słuchać innych w grupie
• Każdy ma zachęcać członków grupy do działania
• Chwalimy dobre pomysły
• W razie potrzeby poprosimy o pomoc
• Upewniamy się, że rozumy wypowiedzi innych
• Skupiamy się tylko na zadaniu

Obowiązki dla każdej osoby:

• Próbować
• Pytać
• Pomagać
• Być uprzejmym
• Chwalić
• Słuchać
• Być obecnym

Cztery rzeczy do uwzględnienia podczas monitorowania grup przez nauczyciela

Aby zapewnić efektywną współpracę grupy nad wykonaniem zadania, rolą nauczyciela jest obserwowanie i monitorowanie każdej grupy. Oto cztery konkretne rzeczy, które możesz zrobić, krążąc po klasie.

• Przekaż informację zwrotną. Jeśli grupa nie jest pewna rozwiązania konkretnego zadania i potrzebuje pomocy, przekaż natychmiast swoją opinię i przykłady, które pomogą zwiększyć efektywność uczenia się.
• Zachęcaj i chwal. Kiedy krążysz po sali, poświęć czas na zachęcanie i chwalenie grup za ich umiejętności grupowe.
• Naucz ponownie umiejętności. Jeśli zauważysz, że jakakolwiek grupa nie rozumie określonej koncepcji, wykorzystaj to jako okazję do ponownego nauczenia tej umiejętności.
• Dowiedz się czegoś o uczniach. Wykorzystaj ten czas na obserwowanie i poznawanie swoich uczniów. Może się okazać, że jedna rola działa na jednego ucznia, a na innego już nie. Zapisz te wnioski do przyszłej pracy grupowej.

Jak widać współpraca w szkole jest taką grą, w której są same asy i sami zwycięzcy – daje ona wiele korzyści i uczniom, i nauczycielowi.

Notka o autorce: Katarzyna Polak jest nauczycielką języka polskiego i muzykiem. Należy do społeczności Superbelfrzy RP i Microsoft Innovative Educator Expert. Jest wykładowcą kierunku "Innowacyjne i kreatywne metody pracy z uczniem" w Ateneum – Szkole Wyższej w Gdańsku, mentorką oceniania kształtującego w kursie Centrum Edukacji Obywatelskiej „OK Zeszyt”, ambasadorką Wiosny Edukacji i programu eTwinning w woj. podlaskim. Prowadzi bloga edukacyjnego http://kreaktywnanauka.blogspot.com/. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Superbelfrzy.edu.pl. Licencja CC-BY-SA.