Nauczyciele wkładają wiele pracy w ocenianie, a niektórzy także w formułowanie i przekazywanie uczniom informacji zwrotnych. Czasami opinie nauczycieli nie są tak skuteczne, jak tego by chcieli. Wysiłek nauczycielski nie przekłada się na poprawę uczenia się. Dlaczego tak się dzieje?
Przyczyny mogą na przykład leżeć w błędnych przekonaniach dotyczących informacji zwrotnej. Omówię cztery z takich przekonań.
- Uczeń potrafi skorzystać z informacji zwrotnej.
- Można przekazywać wszystkim uczniom podobną informację zwrotną.
- Czym więcej obszernych informacji zwrotnych tym lepiej.
- Stopnie są informacją zwrotną.
Błędne przekonanie nr 1: Uczeń potrafi skorzystać z informacji zwrotnej
John Dewey powiedział, że uczniowie uczą się nie z doświadczenia, ale z refleksji nad doświadczeniem. Ta sama zasada dotyczy informacji zwrotnych. Uczniowie nie korzystają z tego, co przeczytali w opinii o ich pracy, ale z tego jak zaangażują się w jej treść i jak głęboko ją przenalizują (Wiggins, 2012). Innymi słowy, uczniowie uczą się z naszych komentarzy wtedy i tylko wtedy, gdy wykonują pracę intelektualną analizując przekazaną opinię.
Samo sformułowanie i przekazanie uczniowi informacji zwrotnej nic nie zmienia w jego procesie uczenie się, trzeba zadbać, aby uczeń poddał refleksji to co jest mu przekazywane i aby takie podejście było stałym nawykiem związanym z informacją zwrotną.
Aby się tak stało, nauczyciel powinien pomóc uczniom w analizie przekazywanej im opinii. Uczniowie mogą nie wiedzieć, co zrobić z otrzymanymi informacjami zwrotnymi ani jak z nich skorzystać. Pierwszym warunkiem jest danie uczniom czasu na analizę – rezerwować na nią czas podczas, dać uczniom okazję w czasie lekcji do zapoznania się z opinią zawarta w informacji zwrotnej i wyciągnąć z niej wnioski. Uczniowie podczas tego czasu mogą zadać pytania nauczycielowi, otrzymać wyjaśnienia i przedyskutować opinię z kolegą lub koleżanką.
Dylan Wiliam (2018) uważa, że dobra informacja zwrotna, to taka, która pobudza ucznia do refleksji. Zatem warto w niej zawrzeć pytania do ucznia, co skłoni go do myślenia i formułowania odpowiedzi. Dobrym pomysłem jest zapytanie ucznia, o to, jak teraz wykonałby swoją pracę, co by zmienił, i z czego jest zadowolony.
Błędne przekonanie nr 2: Informacja zwrotna jest obiektywna i można przekazywać wszystkim uczniom podobną informację zwrotną
Drugie nieporozumienie jest subtelniejsze. Jest to przekonanie, że informacja zwrotna jest obiektywna i że te same słowa będą odczuwane w ten sam sposób przez wszystkich uczniów.
Mamy w klasie różnych uczniów i przekaz może być odbierany w różny sposób. W odbiorze opinii pomagają dobre relacje pomiędzy uczniem i nauczycielem. Jeśli uczeń ma zaufanie do nauczyciela, to nie postrzega opinii jako atak na siebie, ale jako informację wspierającą.
Budowanie zaufania leży po stronie nauczyciela. Jeśli uczeń odbiera uwagi krytyczne jako atak, to znaczy, że tego zaufania nie ma. To nauczyciel powinien przekonać ucznia o swoich dobrych intencjach i o możliwości uzyskania od niego pomocy.
Pomocne jest przeświadczenie nauczyciela o tym, że każdy uczeń jest w stanie nauczyć się i pokonać stawiane przed nim wyzwania.
Najważniejsze jest, aby pytać uczniów, czy i jak informacja zwrotna nauczyciela pomaga im się uczyć. Wystarczy ucznia zapytać: Czy teraz wiesz, co zrobiłeś dobrze, i co i jak możesz poprawić. Jeśli informacja zwrotna nie pomaga, to trzeba ją zmienić o dostosować ją do potrzeb ucznia.
Błędne przekonanie nr 3: Czym więcej obszernych informacji zwrotnych tym lepiej.
Zbyt dużo informacji może:
- przytłoczyć ucznia, może on nie móc odróżnić, które z nich są ważne (Hattie i Timperley, 2007),
- sprawiać wrażenie, że praca jest źle wykonana i przez to zniechęcać ucznia do poprawy.
Lepiej skupić informację zwrotną na wybranych zagadnieniach, które uczeń jest w stanie przeanalizować. Korzystne może być narzucenie sobie przez nauczyciela ilości miejsca, w którym ma zmieścić się informacja zwrotna. Wtedy sam nauczyciel selekcjonuje przekazywane informacje.
Nauczyciele zwykle odnoszą się w informacji zwrotnej do tego, co zostało w pracy zrobione. Dylan Wiliam (2016) twierdzi, że głównym celem informacji zwrotnej jest poprawa zdolności ucznia do wykonywania zadań, których jeszcze nie próbował wykonać. Samo skupienie się w informacji zwrotnej na tym, co się już stało nie pomoże uczniowi w lepszym wykonaniu następnych prac.
Dobrym pomysłem może być zachęcenie ucznia do autorefleksji i formułowania wniosków na przyszłość.
Błędne przekonanie nr 4: Stopnie są informacją zwrotną
Uczniowie mogą uczyć się na podstawie informacji zwrotnych, które im przekazujemy, znacznie trudniej jest im uczyć się, gdy otrzymują stopień za swoją pracę (Guskey, 2019). Niektórzy nauczyciele próbują łączyć stopnie z informacją zwrotną, ale to często eliminuje korzystanie przez uczniów z informacji zwrotnej. Uczniowie są wtedy zainteresowani tylko stopniem, ignorują opinie i zaczynają porównywać otrzymane stopnie.
Jak poradzić sobie z silną uczniowską potrzebą otrzymywania stopnia i jak jednocześnie pomóc uczniom w uczeniu się?
Pewnym sposobem może być tak zwane – odroczenie wystawienie stopnia. Nauczyciel może poczekać z wystawieniem stopnia, i najpierw przekazać informację zwrotną. Poczekać, dopóki uczniowie nie spędzą wystarczającej ilości czasu na analizowaniu opinii (Kuepper-Tetzel i Gardner, 2021). Takie postępowanie daje nadzieje, że uczniowie zajmą się refleksją nad swoja pracą, wyciągną wnioski, a dopiero potem otrzymają stopień.
Innym sposobem jest umówienie się z uczniami, które prace będą oceniane kształtująco przy pomocy tylko informacji zwrotnej (np. te które są wykonywane w czasie procesu uczenia się), a które sumująco stopniem (np. te które są wykonywane na podsumowanie).
Wszystkie te cztery nieporozumienia wskazują na bardziej fundamentalne błędne: przekonanie, że uczniowie wiedzą, co zrobić z komentarzami, które im dajemy. Dlatego warto uczniów pytać, czy informacja zwrotna im pomaga w uczeniu się i jaką informację chcieliby otrzymywać. Możliwe, że część uczniów woli otrzymywać informację zwrotną od koleżanki lub kolegi lub dokonywać samooceny, można to uwzględnić w swojej nauczycielskiej praktyce.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem A.Housiaux i B.Dickson z ascd.org. Warto także sięgnąć do materiału na stronie: https://tanginstitute.andover.edu/feedback-in-practice.
Dla zainteresowanych lista publikacji w tym temacie:
- Brookhart, S. (2017). How to give effective feedback to your students (2nd Ed.). ASCD.
- Dickson, B., & Housiaux, A. (2021). Feedback in practice: Research for teachers. Tang Institute.
- Guskey, T. (2019). Grades versus comments: Research on student feedback. Phi Delta Kappan, 101(3).
- Hammond, Z. (2015). Culturally responsive teaching and the brain. Corwin.
- Hattie, J., & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77(1).
- Kleinfeld, J. (1975). Effective teachers of Eskimo and Indian students. The School Review, 83(2).
- Kuepper-Tetzel, C., & Gardner, P. (2021, March 9). Effects of temporary mark withholding on academic performance. Psychology Learning and Teaching.
- Wiggins, G. (2012). Seven keys to effective feedback. Educational Leadership, 70(1).
- Wiliam, D. (2016). The secret of effective feedback. Educational Leadership, 73(7).
- Wiliam, D. (2018). Embedded formative assessment (2nd Ed.). Solution Tree.
- Yeager, D. S., Purdie-Vaughns, V., Garcia, J., Apfel, N., Brzustoski, P., Master, A., et al. (2014). Breaking the cycle of mistrust: Wise interventions to provide critical feedback across the racial divide. Journal of Experimental Psychology: General, 143(2).
