Podejście do oceniania może i powinno się zmienić. Przede wszystkim ocena zamiast mierzenia wiedzy i umiejętności ucznia, powinna pomagać mu się uczyć. Przedstawiam osiem wskazówek do procesu oceniania wynikających z oceniania kształtującego.
1. Wyjaśnienie: cele uczenia się i kryteriów sukcesu
Ten etap jest niezbędny. Zarówno nauczyciel, jak i uczniowie powinni wiedzieć do czego dążą i czemu służy sprawdzenie wiedzy i umiejętności ucznia. I co jeszcze ważniejsze, powinni umieć rozpoznać – po czym poznają, że cele zostały osiągnięte czyli, że kryteria zostały spełnione.
Kryteria sukcesu można określać wraz z uczniami, wtedy one „uwewnętrznią się” i zwiększa się szansa, że uczniowie będą się nimi kierować przy wykonywaniu pracy, czy sprawdzianu.
2. Podzielenie materiału na etapy i sprawdzanie wiedzy etapami
Warto kierować zasadą – mniej jest lepiej. Łatwiej sprawdzić opanowanie części materiału niż całości. Jeśli planujemy potężny sprawdzian, to istnieje obawa, że część istotnych zagadnień pominiemy i nie będziemy wiedzieli, czy uczniowie je opanowali. Poza tym dużo łatwiej jest uczniowi przyjąć informację zwrotną do mniejszej ilości materiału i jest szansa, że będzie umiał wprowadzić uwagi do poprawy pracy.
Należy pamiętać, że uczeń może przyjąć tylko bardzo ograniczoną ilość uwag krytycznych, jeśli jest ich za dużo, to są one przez niego ignorowane. Lepiej wybrać część kryteriów i na nich się skupić. Ta wskazówka nie jest łatwa do wykonania, bo zakłada większą liczbę sprawdzianów. Jednak mogą być one wtedy krótsze i łatwiejsze do sprawdzenia.
Wspomnę mojego nauczyciela akademickiego z równań różniczkowych zwyczajnych dr Senatora, każde zajęcia rozpoczynały się kartkówką z danego typu równania. Na początku my studenci uważaliśmy, że to szykana, ale potem zrozumieliśmy, że to świetna metoda – asystent w ten sposób zapewniał, że wszyscy przygotowywaliśmy się z tego, co było i byliśmy gotowi na następne.
3. Zaplanowanie sprawdzania i oceniania
Sprawdzenie jest konieczne. Jeśli uczeń nie wie, co zrobił dobrze, a co źle, to znaczy, że sprawdzian nie miał sensu dla jego procesu uczenia się.
Sprawdzić prace uczniów trzeba – JAK NAJSZYBCIEJ. Oddanie prac po miesiącu mija się z celem, uczniowie są już w zupełnie innym miejscu i nawet nie pamiętają o czym było. Czyli jeśli nie mamy czasu na szybkie oddanie sprawdzonych prac uczniom, to …. lepiej nie planować sprawdzianu.
Sprawdzenia nie musi dokonywać zawsze nauczyciel. Można przedstawić uczniom prawidłowe rozwiązanie i poprosić o sprawdzenie w parach lub o samoocenę.
Sprawdzenie to nie jest ocenianie!
Przede wszystkim uczniowie powinni wiedzieć, jak praca będzie oceniana, czy kształtująco (informacja zwrotna), czy sumująco (stopień, punkty, symbole, procenty itp.). Taka zapowiedź jest zobowiązaniem ze strony nauczyciela w stosunku do uczniów. Niedopuszczalna jest zmiana w czasie „trwania gry”, czyli już po wykonaniu sprawdzianu przez uczniów.
Jeśli wybraliśmy ocenę kształtującą, to trzeba nauczyć się ją tak formułować i przekazywać, aby pomagała uczniom się uczyć, i aby z niej korzystali. Można wręcz zapytać ucznia, jakiej informacji potrzebuje, np. do jakich kryteriów sukcesu. Wbrew pozorom obszerna informacja zwrotna nie jest lepsza niż mniejsza. Polecam informację zwrotna w tabeli:
Komentarze występują tylko wtedy, gdy ocena nie spełnienia danego kryterium, czyli: albo "+/-" albo "-". Aby osiągnąć mistrzostwo w informacji zwrotnej warto pytać uczniów: Czy po zapoznaniu się z komentarzem wiesz, co zrobiłeś dobrze, co źle, jak masz pracę poprawić i jak możesz się dalej rozwijać. Jeśli uczeń wie, to znaczy, że nasza informacja zwrotna była efektywna. Ocenę kształtującą nie musi przekazywać nauczyciel, może to być również ocena koleżeńska lub samoocena uwzględniająca kryteria sukcesu.
Jeśli wybraliśmy ocenę sumującą, to też musimy się kierować określonymi wcześniej kryteriami sukcesu.
Najlepiej, jeśli uczeń wie – ile jest „warte” dane kryterium, to znaczy jaką część oceny sumującej będzie stanowiło. Ocena sumująca nie może być oceną koleżeńską, ani samooceną. Ale powinna podlegać możliwości negocjacji,. Jeśli uczeń uważa, że zasługuje na inny stopień, wtedy obowiązkiem nauczyciela jest wytłumaczenie uczniowi, wysokość oceny.
4. Wskazówki do rozwoju
Wskazówki do rozwoju często są mylone ze wskazówkami do poprawy pracy, czy sprawdzianu. Jednak wskazówki do rozwoju powinny dotyczyć przyszłości, a nie przeszłości, czyli nie poprawy, a rozwoju.
Wskazówki do rozwoju są szczególnie potrzebne uczniom tak zwanym „dobrym”, gdyż umożliwiają im indywidualny rozwój.
5. Ocena końcoworoczna
Oceny kształtujące mogą stanowić dowody do wystawienia oceny końcowo rocznej w formie stopnia. Takie dowody zbiera uczeń, i na ich podstawie proponuje dla siebie stopień. Taki sposób na kompromis pomiędzy oceną bieżącą kształtującą, a końcowo roczną – stopniem, jest najbardziej partnerski.
6. Partnerska rozmowa z uczniami o ocenianiu
Wcześniej zaznaczyłam, że uczniowie mają wiedzieć, w jaki sposób będą oceniani.
Ale przede wszystkim powinni wiedzieć – czemu służy ocenianie. Ma ono uczniom pomóc w uczeniu się. Można zapytać uczniów, jakie ocenianie im pomaga i takie stosować. A można nawet oceniać każdego ucznia tak, jak sobie tego życzy.
Jeśli uczeń wie, że ocenianie mu pomaga, to ma też do niego inny stosunek i np. nie sięga po ściąganie.
Dzięki ocenianiu uczeń ma dowody na swoją kompetencję, a poczucie kompetencji jest niezbędne do uczenia się.
7. Poprawa
Poprawa jest konieczna w trakcie procesu uczenia się, uczeń poprawiając – uczy się.
Ocena nie powinna być ostateczna, każdy powinien mieć szansę poprawy.
Niektórzy nauczyciele stosują system próbnych sprawdzianów – uczniowie piszą sprawdzian pierwszy – próbny, który jest oceniany kształtująco; a potem drugi oceniany sumująco. Dzięki próbnemu sprawdzianowi mogą lepiej przygotować się do drugiego sprawdzianu.
8. Co zamiast sprawdzianu?
Szkoła przyzwyczajona jest do sprawdzianów. Jednak są inne sposoby zaprezentowania posiadanej wiedzy i umiejętności. Może to być zrobienie filmu, plakatu, grafiki oraz zademonstrowanie wykonania projektu.
W USA w niektórych Stanach matura polega na przedstawieniu wykonanego projektu. Oczywiście wykonanie projektu wymaga wsparcia ze strony nauczyciela, ale dzięki jego wykonaniu uczeń uczy się bardzo dużo, a przy prezentacji wykazuje się ważnymi umiejętnościami, które będą mu potrzebne w dorosłym życiu.
Hasłem dla oceniania powinno być: Chcę ci pomoc w uczeniu się, nie chce cię złapać na błędzie.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie.
