Teoria autodeterminacji (lub inaczej samostanowienia) mówi o trzech zasadniczych potrzebach każdego uczącego się. Są to: poczucie kompetencji, autonomii i więzi. Moim zdaniem warto zacząć właśnie od kompetencji, bo tylko wierząc, że jesteśmy w stanie się czegoś nauczyć, możemy się uczyć.
Jednak praktyka szkolna w tym zakresie jest dość słaba. Celem szkoły jest raczej wskazać, czego uczeń nie umie, a nie co już umie i potrafi. Jeśli uczeń odnosi tylko porażki, to nie ma motywacji, aby się uczyć.
Moim zdaniem każdy uczeń powinien otrzymywać często i cyklicznie informacje – jak się rozwija, i co już opanował dobrze. Jest to motywujący zastrzyk dla dalszego uczenia się.
Jeszcze lepiej, gdy nauczyciel tak prowadzi proces nauczania, że sam uczeń może siebie ocenić i docenić. Bardzo przydatne mogą być zeszyty uczniowskie, w których są zapisy procesu uczenia się, i one pokazują uczniowi, że robi postępy. Dla poczucie kompetencji znacznie lepsze jest obserwowanie zmian niż tylko ocenianie końcowego sukcesu.
Zebrałam dziewięć sposobów, jak można uświadamiać uczniom ich kompetencje i sukcesy, aby ich wzmacniać w procesie uczenia się.
Mapa sukcesu
Na ścianie wisi plakat z kryteriami sukcesu dla danego tematu lub działu. Każdy z uczniów ma zestaw osobistych naklejek (mogą to być ich małe zdjęcia lub listki z imionami) i jeśli uznają, że opanowali dany temat, to przyklejają swoją naklejkę. Tworzy się piękny obraz odzwierciedlający zbiorowy sukces całej klasy.
Plakat może zawierać ukryty rysunek, który ujawnia się po zapełnieniu wskazanych miejsc naklejkami.
Inna formą może być ułożenie puzzli. Uczniowie otrzymują elementy puzzla, gdy zdecydują, że opanowali jedno z kryteriów mogą dołożyć element. Gotowe puzzle jest dowodem na sukces całej klasy.
Tworzenie testów przez uczniów
Zachęcanie uczniów do tworzenia na dany temat testów ćwiczeniowych lub sprawdzających. Badanie z 2020 wykazało, że uczniowie, którzy sami napisali pytania do testu, aby sprawdzić swoją wiedzę, uzyskali o 14 punktów procentowych wyższy wynik w teście w porównaniu z tymi, którzy uczyli się bez tego. Przy tworzeniu samodzielnym testów, uczniowie zwracają uwagę na to, co jest ważne w temacie, Jeśli test złożony z pytań uczniowskich i zostanie przez nich wykonany, to da świadectwo tego, ile uczniowie się już nauczyli i gdzie jest jeszcze pole do poprawy i dlaczego.
Zebrane dowody
Do zbierania dowodów może służyć zeszyt ucznia lub portfolio z pracami. Zeszyt ma tę przewagę, że przedstawia rozwój ucznia i daje mu dowody na to, że czyni postępy. Uczniowie mogą kończyć każdą lekcję zapisem w zeszycie – Czego się nauczyłam/em?.
Portfolio za to powoduje, że uczniowie muszą wybrać swoje prace, które uważają za dobrze wykonane i przechować je w teczce, jako dowód uczenia się.
Zebrania z rodzicami prowadzone przez uczniów
Każdy z uczniów (lub grupy uczniów) przedstawia rodzicom podczas zebrania – czego uczniowie się nauczyli. Może to mieć formę prezentacji lub plakatów, a nawet przeprowadzonych doświadczeń lub scenek teatralnych.
Czego się nauczyliśmy?
Pod koniec tematu czy działu uczniowie zapełniają plakat zapisami – Czego się nauczyliśmy?. Każdy z uczniów może coś zaproponować do wpisu, Powstaje dokument rozwoju, który może wisieć w klasie, być przepisany do zeszytu (wspomaga powtórkę do sprawdzianu) lub pozostawiony dla przedstawienia rodzicom.
Analiza wyników sprawdzianu
Po każdym sprawdzianie uczniowie mogą w zeszycie odpowiedzieć na kilka pytań związanych z ich własnym przygotowaniem do sprawdzianu, np.: Jak długo się przygotowywałam/em?; Ile wysiłku włożyłam/em? Jak się przygotowywałam/em?. Chodzi o to, aby uczniowie zauważyli związek pomiędzy przygotowaniem i włożeniem w nie wysiłku, a wynikiem sprawdzianu. Po pewnym czasie uczniowie zaczną analizować sposoby w jakich się uczą i wybierać dla siebie najbardziej efektywne.
Autorefleksja w parze
Pod koniec każdej lekcji uczniowie w parach, zapisują czego się nauczyli i omawiają to wspólnie. Dzięki temu uczą się wzajemnie od siebie. Mogą również dać sobie wzajemnie lub indywidualnie informację zwrotną w postaci dwóch gwiazd i jednego życzenia.
Refleksja uczniowska
Może mieć miejsce zarówno na początku lekcji – bilety wstępu, jak na końcu – wyjściówki. Daje ona uczniom możliwość oceny – co już opanowali, a co jeszcze wymaga pracy.
Tę refleksję można formułować w postaci trzech listów do nauczyciela:
- Daję sobie z tym radę, nie potrzebuję pomocy.
- Już prawie to mam, ale potrzebuję trochę praktyki.
- Potrzebuję pomocy, proszę o powtórzenie tego jeszcze raz.
Uczniowie mogą każdy z listów wrzucić do osobnych pojemników, co dla nauczyciela może być użyteczną informacją do dalszego nauczania.
SOK
Sposób oceniania zwany – sprawnościowym Okejem. Pomysł zaczerpnięty z harcerstwa. Uczniowie zdobywają sprawności i w ten sposób monitorują swój postęp. Na temat SOKu pisałam już kiedyś.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Paige Tutt z Edutopia.org.
