Podawanie uczniom informacji zwrotnej o ich pracy jest jednym z najbardziej efektywnych interwencji nauczyciela w uczenie się uczniów. Według profesora Johna Hattiego wskaźnik wpływu na wyniki nauczania wynosi – 0,73. Jednak nie każda informacja zwrotna daje tak dobre efekty. Dlaczego?
W ocenianiu kształtującym zakłada się, że pełna informacja zwrotna powinna zawierać cztery elementy:
- To co uczeń zrobił dobrze (zgodnie z ustalonymi kryteriami sukcesu).
- To co uczeń może poprawić.
- Jak ma poprawić?
- Jak uczeń może się dalej rozwijać?
Aby informacja zwrotna miała w ogóle sens powinna dotyczyć wcześniej ustalonych i znanych uczniowi kryteriów sukcesu, czyli oczekiwań w stosunku do jego pracy. Jeśli informacja zwrotna dotyczy nieznanych uczniowi oczekiwań, to będzie wzbudzać poczucie niesprawiedliwości – dlaczego właśnie to jest brane pod uwagę przy ocenie?
Najlepiej, gdy kryteria są ustalone razem z uczniami.
Jakie błędy są czasami popełniane przy konstruowaniu informacji zwrotnej?
1. Podstawowy błąd, to – za dużo krytyki. Oceniającemu wydaje się, że koniecznie musi wskazać wszystkie błędy popełnione przez ucznia. Taka praktyka przytłacza ucznia, traci on nadzieję, że uda mu się błędy naprawić. Zdecydowanie lepiej jest ograniczyć się do kilku ważnych omyłek, gdyż wtedy jest szansa, że uczeń się nimi zajmie. Krytyki musi być mniej niż docenienia. Docenienie stwarza warunki, do tego, aby krytyka mogła być przez ucznia przyjęta.
2. Z krytyką wiąże się naganna praktyka w postaci zawstydzania i obwiniania ucznia za popełniane błędy. Uczeń nie popełnia błędów celowo ani na złość nauczycielowi. Błąd jest naturalnym elementem procesu uczenia się. Należy błąd docenić, aby można było się na nim czegoś nauczyć.
3. Za długa. Informacja zwrotna powinna być przejrzysta i klarowna. Nie może być na przykład – obszerniejsza niż praca ucznia. Czym bardziej skondensowana, tym ma większe szanse dotarcia do świadomości ucznia i być przez niego wykorzystana.
4. Za duże wymagania lub za małe. Zadanie powinno trafiać w sferę najbliższego rozwoju ucznia. Jeśli jest za trudne, to uczeń go nie wykona, zniechęci się i informacja zwrotna nie będzie przez niego wykorzystana, jeśli z kolei będzie za łatwe, to uczeń zlekceważy wysiłek nie będzie zainteresowany informacją zwrotną. Zatem zadanie musi być możliwe do wykonania, ale wymagające od ucznia włożenia w wykonanie zadania wysiłku.
5. Złuda motywacji poprzez krytykę. Wielu nauczycieli uważa, że ich rolą jest wskazywanie błędów, krytykowanie pracy ucznia, co ich zdaniem ma motywować do nauki. Krytyka nie motywuje pozytywnie, jedynie działa na zasadzie strachu, co nie przekłada się na długofalowe zyski. Można samemu zastanowić się, czy byliśmy zmotywowani, poprzez krytykę i jak długo ta motywacja trwała i czym była okupiona.
6. Ze skłonnością do krytyki wiąże się skupianie się na błędach, a nie na użytecznych dla ucznia wskazówkach. Informacja zwrotna ma zachęcić do poprawy pracy, dać użyteczne wskazówki.
7. Przyjmowanie roli oceniającego, a nie wspierającego. Informacja zwrotna nie ma służyć ocenie, tylko pomocy w uczeniu się. Nauczyciel powinien być po stronie ucznia, mieć dobre intencje, wierzyć w możliwości ucznia. Uczeń powinien być przekonany, że nauczyciel ma wysokie wymagania, ale jednocześnie wierzy, że uczeń może je spełnić. Troska o ucznia powinna być dla niego widoczna.
8. Informacja tylko w jedna stronę. Nauczyciel daje uczniowi informacje zwrotną o jego pracy, przekazuje wskazówki, ale nie interesuje się poprawą pracy wykonanej przez ucznia. Informacja zwrotna powinna być korespondencją pomiędzy nauczycielem a uczniem. Nauczyciel daje wskazówki, uczeń poprawia swoją pracę i otrzymuje powtórnie informację zwrotną. Uczeń może odnieść się do wskazówek nauczyciela i rozpocząć z nauczycielem dyskusję, może wyrazić swoje zdanie. Najlepsza forma pracy z informacją zwrotną przypomina formą wymianę listów.
9. Brak akceptacji. Każdy z ludzi pragnie być akceptowanym, jest to podstawowa ludzka potrzeba. Kiedy jej nie doświadcza, to bardzo trudno jest zebrać motywację, aby nadal pracować i uczyć się. Duża rolę gra więź jaką uczeń ma z kolegami i koleżankami i z nauczycielem. Jeśli w informacji zwrotnej nie przebija się troska i zrozumienie, to uczeń słabo korzysta z informacji. Ważne jest poczucie przynależności. Rywalizacja niszczy więź. Jeśli nauczyciel porównuje prace uczniów, stawia prace jednych za wzór do naśladowania, a innych jako przykład, którego nie należy powtarzać, to robi krzywdę obu stronom i więź znika.
10. Brak poczucia sensu. „Po co wykonuję tę pracę, czemu ona służy?”. Informacja do pracy, która w oczach ucznia nie ma sensu nie trafia do ucznia, bo nie widzi on też powodu, aby pracę poprawić. Rozwiązaniem jest informowanie uczniów, dlaczego mają wykonać daną pracę, czy zadanie, na przykład jako zdobycie umiejętności, które będą mogli wykorzystać w przyszłości. Można też ustalić sens razem z uczniami.
Wreszcie na koniec ważne zalecenie – informacja zwrotna ma być dla przyszłości. Informacja zwrotna powinna dawać wskazówki na przyszłość, aby uczeń nie popełnił danego błędy w przyszłości, a nie aby poprawił błąd zrobiony w przeszłości. Jest tu subtelna, ale zasadnicza różnica, bo poprawienie błędu wcale nie oznacza braku powtórzenia go w przyszłości. Dlatego tak ważne są zawarte w informacji wskazówki do rozwoju.
Przedstawiłam pokrótce dziesięć wskazówek-ostrzeżeń, wskazujących na to, że umiejętność przekazywania uczniom informacji zwrotnej trzeba kształcić, próbować i doskonalić.
Warto sprawdzać z uczniami, czy informacja zwrotna trafia do ucznia. Wystarczy zapytać ucznia: Czy z mojej informacji zwrotnej wiesz, co zrobiłeś dobrze, co i jak możesz poprawić i czy wiesz, jak możesz się dalej rozwijać. Jeśli uczeń odpowiada, że wie, to informacja zwrotna jest udana.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie.
