Ważność eksperymentu w nowoczesnej edukacji

Ważny temat - eksperymenty przyrodnicze

W programie konferencji znalazły się 2 wystąpienia plenarne i przedmiotowe warsztaty dla nauczycieli poszczególnych grup przedmiotów nauczania. Uczestnikami byli nauczyciele przedmiotów przyrodniczych (biologia, chemia, fizyka, geografia) gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych.

Wśród celów edukacyjnych konferencji było m.in.:

• Ukazanie zasadniczego znaczenia eksperymentu w uczeniu się treści przyrodniczych;
• Uwrażliwienie na potrzebę stosowania eksperymentów i badawczych obserwacji w uczeniu się przedmiotów przyrodniczych: biologii, chemii, fizyki i geografii;
• Ukazanie potrzeby starannego planowania i realizowania obserwacji i eksperymentów;
• Przypomnienie podstawowych różnic między obserwacją a eksperymentem i ich cech;
• Ukazanie różnic między myśleniem naukowym i potocznym oraz między próba kontrolna i badawcza;
• Uświadomienie wybranych ograniczeń metody naukowej;
• Projektowanie i realizacja obserwacji i eksperymentów.

"Wszystko, co wiemy o rzeczywistości, zaczyna się i kończy na eksperymencie." - powiadał Albert Einstein. Wszystko, co wiemy o rzeczywistości - może to zbyt wielkie uogólnienie, ale faktycznie dzięki różnorodnym eksperymentom przyrodniczym, medycznym, społecznym itp., wiemy wiele - bardzo wiele.

Wiedza - poznanie - poszukiwanie - badanie

Wiedza naukowa często różni się od potocznej. Jednym z najważniejszych celów edukacji przyrodniczej, tj. uczenia się: biologii, chemii, geografii, fizyki, przyrody - jest poznawanie człowieka, innych ludzi i przyrody poprzez poszukiwanie i badanie. Chodzi o nabycie umiejętności obserwacyjnych i badawczych, wiedzy oraz poszukującej, badawczej postawy uczniów.

W edukacji przyrodniczej, warto pokazywać uczniom swoje zainteresowania i pasję poznawczą, stale zachęcać do badania i uczenia się treści przyrodniczych. Warto pokazać im różne drogi poznawania i uczenia się oraz osiągania przez nich wysokich efektów w nauce. Od wiedzy, ważniejsze są zainteresowania, umiejętności badawcze i kompetencje, a także uczucia, emocje i myśli. A co jest naprawdę cechą nowoczesnej edukacji w XXI w.? Czy jest to koncentrowanie się na korzystaniu z nowych technologii TIK?

W części plenarnej ww. konferencji miały miejsce 2 wykłady: "Metoda naukowa nie tylko dla naukowców. Planowanie i realizowanie obserwacji i eksperymentów w procesie dydaktycznym przedmiotów przyrodniczych" - dr Magdaleny Ewy Sobolewskiej (Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego); "Eksperyment w nowoczesnej edukacji przyrodniczej" - dr Juliana Piotra Sawińskiego (CEN w Koszalinie).

Wykład dr Magdaleny E. Sobolewskiej ukazał potrzebę starannego planowania i realizowania obserwacji i eksperymentów, przypomniał podstawowe różnice między obserwacją a eksperymentem i między myśleniem naukowym i potocznym oraz między próbą kontrolną i badawczą. Uświadomił też wybrane ograniczenia metody naukowej. Rozważając znaczenie eksperymentowania, warto pamiętać, że: "prawdziwym zadaniem nauczyciela nie jest dostarczanie odpowiedzi, ale stymulowanie pytań i zachęcanie do samodzielnych poszukiwań." (Albert Einstein)

Własna pomysłowość - eksperymentowanie

Wielu dziś wskazuje i postuluje, aby w zabieganiu o osiągnięcie wyższej od dzisiejszej, lepszej jakości szkolnej edukacji biologicznej i przyrodniczej oraz szkoły XXI wieku w ogóle, śmielej dążyć do nowoczesności edukacji. Jest ona dyskusyjnym, ale ważnym i godnym zainteresowania elementem humanizacji edukacji i szkoły. Polska szkoła i jej edukacja zmieniają się, ale niestety zbyt powoli - a czas i świat szybko pędzą do przodu. Co trzeba zasadniczo, bo warto dla dobra młodych, zmienić w nauczaniu biologii oraz szkole w ogóle? Jakie walory tkwią w nowoczesności edukacji przyrodniczej (biologicznej)?

W biologii i innych naukach przyrodniczych bezpośrednie obserwacje i eksperymenty są najważniejszymi metodami uczenia się oraz poznawania. To „królewska para” metod uczenia się, wymagająca pomysłowości, samodzielności i przedsiębiorczości, czyli różnorodnej aktywizacji uczącego się. Istotnym pytaniem jest, jak na biologii, w dobie prymatu Internetu i mediów, organizować bezpośrednie uczniowskie obserwacje i dobre eksperymenty? Nieco szerzej o tym jest w artykule pt. Uczenie się biologii metodą uczniowskiego eksperymentu („Biologia w Szkole” 2010 nr 6, s. 38-43).

Własna samodzielność - przedsiębiorczość

Wiadomo od dawna, że szczególne zaciekawienie budzą samodzielne obserwacje badawcze i eksperymenty. Choć obserwacje są czymś powszechnym i wyjątkowym, to warto mieć świadomość, że są kluczową kompetencją ucznia. Wśród nich wyjątkowa jest samoobserwacja indywidualna ucznia, prowadząca do samopoznania i polepszenia samopoczucia oraz samoocena. A wśród szkolnych eksperymentów, obok demonstracji eksperymentów (pokazów, prezentacji) i eksperymentów kierowanych (bezpośrednio lub pośrednio) przez nauczyciela - najważniejsze są eksperymenty samodzielne uczniów.

Warsztaty zorganizowane podczas ww. konferencji dla nauczycieli przyrodników, podejmowały ogólny temat „Projektowanie i realizacja obserwacji i doświadczeń na lekcji”. W poszczególnych grupach konkretyzowały:

1. Biologia - Projektowanie i realizacja obserwacji i doświadczeń na lekcji. Prowadząca: dr Magdalena Ewa Sobolewska (Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego);
2. Chemia - Eksperyment się liczy. Chemia w kropli cieczy i nie tylko. Prowadzący: Dominika Panek. Łukasz Sporny (Centrum Chemii w Malej Skali, Wydział Chemii UMK w Toruniu);
3. Fizyka - Eksperyment w nowoczesnym nauczaniu fizyki. Prowadzący: dr Bogusław Pranszke (Instytut Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Gdańskiego);
4. Geografia - Obserwacje i doświadczenia w nauczaniu geografii fizycznej. Prowadząca: dr Monika Niska (Instytut Geografii i Studiów Regionalnych Akademii Pomorskiej w Słupsku).

Warto w takich spotkaniach uczestniczyć!

(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)