Czy szkoła może być miejscem, w którym nauczyciele i uczniowie czują się rzeczywiście szczęśliwi? Jak możemy to sprawić? Pod koniec września w gdańskim Hevelianum odbyła się ogólnopolska konferencja Edukacja – Współpraca – Satysfakcja „Ciekawi siebie – ciekawi świata”, w której wzięło udział 120 nauczycieli, edukatorów, dyrektorów szkół z całej Polski. Podsumujemy, o czym rozmawiano.
Gdańskie wydarzenie stanowiło finałowy akcent V Ogólnopolskiego Tygodnia Szczęścia w Szkole, którego celem jest popularyzacja narzędzi psychologii pozytywnej w praktyce edukacyjnej. Tematy poruszone na konferencji odnosiły się do tegorocznego hasła Tygodnia Szczęścia w Szkole: Ciekawi siebie – ciekawi świata w kontekście psychologii i pedagogii pozytywnej.
Konferencję otworzyli: Monika Chabior – zastępczyni prezydenta Gdańska ds. rozwoju społecznego i równego traktowania, Ryszard Kessler – wiceprezydent Wrocławia oraz Paweł Golak – dyrektor Centrum Nauki Hevelianum.
Szkoła nie powinna być tylko pragmatyczna. Ona ma pokazać różnorodność i wielość, by ludzie mogli w tym znaleźć nie tylko to, co im się w życiu przyda, ale i to, co ich zafascynuje. - Justyna Suchecka, Cała nadzieja w szkole
Inaugurujący wykład pt. „Ciekawi ucznia…” wygłosiła prof. dr hab. Ewa Trzebińska (Uniwersytet SWPS, Wydział Psychologii w Warszawie, Katedra Psychologii Klinicznej), jedna z najwybitniejszych, polskich badaczek psychologii pozytywnej, nazywana czasem jej Matką.
Ciekawość, jak mówi prof. Trzebińska, to pragnienie, żeby wiedzieć… Możemy patrzeć na nią z różnych punktów widzenia, co samo w sobie jest ciekawe… Ciekawość jako aktywność mózgu, skutkująca wewnętrzną motywacją do poszukiwania informacji; trudna w odczuwaniu emocja, uświadamiająca nam, że czegoś nie wiemy; ewolucyjny mechanizm adaptacyjny, który redukuje naszą niepewność; specyficzna charakterystyka różnicująca nas środowiskowo (dostęp do informacji, przyzwolenie na poszukiwanie informacji); wreszcie – specyficzna kompetencja zawodowa, poprawiająca naszą efektywność.
Różne ciekawości – różne punkty widzenia. Ciekawość instytucjonalna lub spontaniczna; intelektualna lub interpersonalna; opisowa versus refleksyjna; doraźny stan psychiczny versus cecha osobowości. Która z ciekawości oznacza bycie ciekawym ucznia?
Co najbardziej wybrzmiało, z wypowiedzi prof. Trzebińskiej? Bycie ciekawym ucznia wymaga pewności siebie, czyli przyjęcia pozycji „nie wiem”.
Podkreślmy, że to „nie wiem” wynika z pewności siebie – adekwatnego poczucia własnej wartości, a co za tym idzie – wewnętrznej zgody na to, że nie wiem. To odwaga i odpowiedzialność. Wymaga całkowitej akceptacji siebie, a dalej – drugiego człowieka, zaangażowania w sytuację, uznania niepewności, trudnych w odczuwaniu emocji (w końcu „nie wiem”, jako ten, który, sztampowo, „wie wszystko”).
Karolina Wysokińska (psycholożka i logopedka, asystentka w Katedrze Psychologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, pracująca w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej nr 1 w Gdyni), w oparciu o m.in. wyniki badań z Harvardu wskazywała na istotną rolę dobrych relacji międzyludzkich dla naszego zdrowia, dobrego życia i rozbudzania ciekawości. Ludzie, którzy są samotni, bardziej odizolowani społecznie, są mniej szczęśliwi, ich zdrowie szybciej się pogarsza w wieku średnim, ich funkcje mózgowe szybciej się starzeją i żyją krócej. Istotna jest jakość relacji – duża ilość znajomych czy samo bycie w stałym związku nie jest wystarczające. Dobre, bliskie związki chronią przed negatywnymi skutkami starzenia się. Osoby mogące liczyć na drugą osobę dłużej zachowują sprawność umysłową.
Jeśli sami dbamy o siebie, potrafimy też zadbać o drugiego człowieka, okazać mu życzliwość, ciekawość, zainteresowanie.
Akcentowała to dr Barbara Ostafińska-Molik (kierowniczka Pracowni Diagnoz Pedagogicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim), która zapraszała nauczycieli do badań dobrostanu, prezentując model PERMA Martina Seligmana (P – pozytywne emocje, E – zaangażowanie, R- relacje, M – poczucie sensu i celu, A – osiągnięcia). Proponowane w ramach projektu: „Szczęście w Szkole: inspiracje-badania-praktyki” badania mają sprawdzić, jak jest, zrozumieć kontekst pracy nauczycieli i ukierunkować działania, by wyposażyć pojedynczych nauczycieli, ale i całe grona pedagogiczne w narzędzia służące wzmacnianiu dobrostanu. Badaczka wyjaśniała, w jaki sposób wiedza o osobistym stanie zdrowia psychicznego wpływa na różne aspekty aktywności zawodowej, m.in.: satysfakcję zawodową, efektywność w pracy, zdolność do skutecznego nauczania, umiejętność tworzenia dobrych relacji, budowanie twórczej atmosfery. Nauczyciele dostrzegający sens swojej pracy, mają większą motywację, by zaciekawiać uczniów, a tym samym – rozwijać ich naturalny potencjał. Częściej dostrzegają okazje do docenienia, potrafią celebrować sukcesy swoje, kolegów i koleżanek oraz uczniów.
Dr Malwina Puchalska-Kamińska (Uniwersytet SWPS) opowiadała o tym, co nauczyciele mogą odkryć dzięki globalnym badaniom nad dobrostanem. Prezentowała kluczowe wnioski z projektu badawczego w 40 krajach, dotyczącego dobrostanu, realizowanego we współpracy przez Instytut Psychologii Polskiej Akademii Nauk (IP PAN), Uniwersytet SWPS oraz Uniwersytet w Oslo. Brytyjczycy, na pytanie, czym jest dobre życie, odpowiadają: szczęście, sens, harmonia, duchowość, religijność. W Skandynawii, dobre życie to: kontakt z naturą, pomaganie słabszym, współpraca i nieoczekiwanie od życia zbyt wiele. Dla Japończyków ważne jest osiąganie „ikigai” – pomiędzy pasją, profesją, misją i powołaniem. Zachęcała do skorzystania z materiałów – propozycji zajęć z uczniami – przygotowanych przez nauczycieli dla nauczycieli na temat dobrego życia i rozwoju społeczeństw. Można je znaleźć na stronie: www.progressing.world/materials.
O otwarciu na różnorodność w edukacji opowiadała dr hab. Natasza Kosakowska-Berezecka (prof. UG, Zakład Psychologii Międzykulturowej i Rodzaju, Uniwersytet Gdański). Badaczka wskazywała, że zagrożenie stereotypem, poczucie „bycia nie na miejscu”, niskie poczucie przynależności negatywnie wpływa na jakość życia i osiągnięcia osoby. Remedium jest promowanie równości i różnorodności. Pytanie tylko, w jaki sposób?
Dawanie poczucia sprawczości osobistej, dawanie poczucia przynależności. Przynależę, zatem jestem ważny/ważna dla kogoś, chciany/chciana. Nie muszę się „wpasować” w jakieś ramy, schematy. Posiłkując się różnymi badaniami, m.in. Daniela Kahnemana, laureata Nagrody Nobla, pokazywała różne konteksty, w jakich się poruszamy, a w związku z tym możemy nie zauważać pełnego obrazu rzeczywistości. Ciekawość drugiego człowieka może okazać się tu kluczem do poszerzania perspektywy, rozwijania empatii, poszukiwania wspólnego mianownika. Podkreślała, że dyskryminacja leży w kategorii konkretnych działań, zachowań, wynika z uprzedzenia (pewnej postawy), a ta z kolei rodzi się ze stereotypów w naszej głowie i z emocji, które są z nimi powiązane.
Ważne jest docenianie inności, różnorodności w szkole. Jak budować kulturę różnorodności w szkole? Rozwijać samoświadomość, świadomość tego, że się zmieniamy w czasie, wzmacniać ducha współpracy, pokazywać różne perspektywy, a przede wszystkim łapać z drugim człowiekiem kontakt.
Dr Anna Hildebrandt-Mrozek, Happiness at School, Movus Movere, inicjatorka Tygodnia Szczęścia w Szkole, podsumowała tegoroczną edycję, w które wzięły udział 524 placówki szkolne i przedszkolne, domy kultury i biblioteki. Z roku na rok chętnych do wzięcia udziału w wydarzeniu jest coraz więcej i coraz częściej padają głosy, że Tydzień Szczęścia w Szkole inicjuje całoroczne działania, co jest najpiękniejszym efektem starań organizatorów.
Tym razem świętujemy cały rok - pozwoliliśmy sobie dostosować szkolny kalendarz wydarzeń do aktywności proponowanych przez Państwa. Jak wrzesień, to Happiness at School, ale chcemy być z Wami przez cały rok szkolny. - Niepubliczna Szkoła Podstawowa Nasza Szkoła w Katowicach.
Już trzeci rok z rzędu zgłaszam naszą szkołę do udziału w wydarzeniu. Jestem pedagogiem szkolnym i osobą odpowiedzialną za szkolną organizację Ogólnopolskiego Tygodnia Szczęścia w Szkole. - Zespół Szkół Zawodowych w Rawiczu.
***
W jakim celu odbywa się Tydzień Szczęścia w Szkole?
- Popularyzacja wiedzy o dobrym życiu i zdrowiu. Łączenie świata nauki i praktyki.
- Promocja zdrowia psychicznego - kształtowanie odporności i prężności psychicznej – sprawczości.
- Poszerzanie i pogłębianie pozytywności.
- Uruchamianie potencjału uczestników – masz zasoby, by dobrze funkcjonować przez cały szkolny rok.
- Wzmocnienie dobrostanu osobistego i zbiorowego, wzmocnienie więzi, w tym międzypokoleniowych.
- Poszerzenie refleksyjności – różne wymiary szczęścia i dobrostanu.
- Testowanie narzędzi psychologii pozytywnej: model PERMA, pozytywny kapitał psychologiczny (rola optymizmu, nadziei, prężności psychicznej, poczucia własnej skuteczności), rola silnych stron charakteru (np. ciekawości).
- Badania z dr Barbarą Ostafińską-Molik i dr Malwiną Puchalską-Kamińską…czyli weryfikacja skuteczności.
Tegoroczna mapa placówek uczestniczących w V Ogólnopolskim Tygodniu Szczęścia w Szkole prezentuje się imponujaco:
Przedsięwzięcie nabiera rumieńców. W lutym 2023 uruchomiono projekt „Szczęście w Szkole: inspiracje-badania-praktyki” (prof. dr hab. Roman Leppert, Anna Przybyło, dr Anna Hildebrandt-Mrozek). W ramach tego odbyło się:
- 7 seminariów naukowych online, z naukowcami zajmującymi się psychologią pozytywną. Na ostatnim, 21 października, gościła dr hab. Romana Kadzikowska-Wrzosek, prof. Uniwersytetu SWPS.
- Konferencja w Miliczu – marzec 2024, w cyklu Przebudzenia, poświęcona zaangażowaniu, wigorowi i flow w praktyce edukacyjnej. Kolejna odbędzie się w Miliczu 21-22 marca 2025.
- Ruszają badania dobrostanu nauczycieli.
***
Celem Ogólnopolskiego Tygodnia Szczęścia w Szkole jest popularyzacja narzędzi służących dobremu życiu i dobremu zdrowiu. Opieramy się o najnowsze wyniki badań psychologii pozytywnej, bazując na przekonaniu, że szczęścia można się nauczyć i szczęścia można uczyć innych – podsumowuje inicjatorka tego projektu dr Anna Hildebrandt-Mrozek, która szkoli nauczycieli i rodziców m.in. z wykorzystywania narzędzi psychologii pozytywnej w edukacji, naukowczyni i praktyczka z 20-letnim doświadczeniem.
Nieprzypadkowo wydarzenie odbyło się w Hevelianum.
Jako centrum nauki jesteśmy otwarci na nowe idee i holistyczne spojrzenie na edukację – mówi Anna Morawska, zastępczyni dyrektora Hevelianum ds. programowych, współgospodyni wydarzenia. – Wierzymy, że takie inicjatywy mogą być okazją do prawdziwej zmiany na poziomie kultury i klimatu szkoły, przedszkola. Inspirujemy i wskazujemy naukowe podstawy.
Goście panelu dyskusyjnego prowadzonego przez Annę Morawską (Hevelianum): Anna Sowińska (Fundacja Plandaltoński.pl), Michał Żmijewski (Fundacja Hybrydowa Szkoła), dr hab. Joanna Mytnik, prof. PG (Politechnika Gdańska, Centrum Nowoczesnej Edukacji), Paweł Golak (Hevelianum) dyskutowali o tym, jak wdrażać edukację pozytywną.
Wisienką na torcie była Katarzyna Stoparczyk, dziennikarka radiowej „Trójki”, współtwórczyni projektu Dajcie nam głos! Kasia Stoparczyk i Dzieci, która uwrażliwiła wszystkich na dziecięcy głos, potrzeby, pokazując krótkie rozmowy z dziećmi na różne ważne tematy. Mówiła, że moglibyśmy ciekawości uczyć się od dzieci, które mają otwartość i gotowość do tego, by „nie wiedzieć”. Wsłuchując się w dzieci, odnajdujemy nasze wewnętrzne dziecko, którego potrzeby – dziś – są również ważne. Czy je słyszymy?
Konferencja stała się dla wszystkich zebranych inspiracją do tego, by poszukiwać, być zaciekawionym, badawczym. W trakcie spotkania był czas na nawiązanie relacji w różnych grach i zabawach, a graficzne zapiski w wykonaniu Jadźka Rysuje uruchomiły wyobraźnię, ale i pozwoliły zapamiętać to, co ważne.
Takie pozytywne otwarcie nowego roku szkolnego daje energię i wzmacnia zaangażowanie, uruchamia też nowe pomysły, daje szansę na nawiązanie współpracy.
Pięknie wszystkim dziękujemy i zapraszamy do udziału w kolejnym roku. Kolejna edycja konferencji i Tygodnia Szczęścia w Szkole już we wrześniu 2025!
***
Organizator konferencji podsumowującej: Hevelianum, Happiness at School
Patronat honorowy: Minister Edukacji Narodowej, Pomorski Kurator Oświaty
Patronat: Uniwersytet SWPS w Sopocie
Patroni medialni: Trojmiasto.pl, Gdansk.pl, Edunews.pl – Portal o nowoczesnej edukacji, Radio Gdańsk S.A.
V Ogólnopolski Tydzień Szczęścia w Szkole
Patronat merytoryczny: Polskie Towarzystwo Psychologii Pozytywnej
Patronat honorowy: Minister Edukacji Narodowej, Marszałek Województwa Dolnośląskiego, Prezydent Miasta Wrocławia, Prezydent Miasta Gdańska, Uniwersytet SWPS, Polskie Stowarzyszenie Psychologii Rozwoju Człowieka, Dolnośląskie Kuratorium Oświaty, Akademickie Zacisze.
