Nauczyciel wspomagający (w aktualnej terminologii: nauczyciel współorganizujący proces kształcenia - przyp. red.) pomaga podopiecznemu w dostosowaniu się do otaczającej go rzeczywistości po to, aby ten mógł dobrze w niej funkcjonować. Zadania nauczyciela w szkolnej rzeczywistości są codziennie inne i wynikają z indywidualnych, często bardzo różnych potrzeb, zaburzeń czy ogólnego sposobu funkcjonowania osób neuronietypowych.
Nauczyciel wspomagający/współorganizujący (NW) to dosyć nowy zawód nie tylko w naszej szkole, ale także w całym systemie szkolnictwa w Polsce. Zawód ten jest bardzo popularny w placówkach integracyjnych (przedszkolach, szkołach), w których uczy się duża liczba dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE). Rzadziej obecny jest w szkołach ogólnodostępnych, chociaż do tych ostatnich również mogą uczęszczać uczniowie z orzeczeniami o SPE.
Rola
Ogólnie mówiąc, głównym celem nauczyciela wspomagającego jest nie tylko pomoc uczniowi w opanowaniu materiału edukacyjnego odpowiedniego dla jego poziomu nauki, ale także – a może przede wszystkim – wspieranie podopiecznego w funkcjonowaniu społecznym, emocjonalnym, pomaganie mu we wzrastaniu w środowisku szkolnym na takich zasadach, na jakich uczeń potrafi, ma możliwości to robić. Nauczyciel wspomagający pomaga swojemu podopiecznemu w dostosowaniu się do otaczającej go rzeczywistości. Można go porównać do cienia, który podąża za uczniem i w razie potrzeby delikatnie go wspiera po to, aby ten osiągnął zamierzony cel. Zadania NW w szkolnej rzeczywistości są codziennie inne i wynikają z indywidualnych, często bardzo różnych potrzeb, zaburzeń czy ogólnego sposobu funkcjonowania osób neuronietypowych (bo tak nazywane są osoby m.in. ze zdiagnozowanym spektrum autyzmu).
Relacje interpersonalne
Szkoła to miejsce, w którym styka się duża grupa różnych (pod wieloma względami) ludzi, a to powoduje, że występują liczne interakcje społeczne. Biorąc pod uwagę fakt, iż zdecydowana większość osób ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera (ZA) ma kłopoty z relacjami interpersonalnymi, wielka odpowiedzialność w tej kwestii spoczywa na nauczycielu wspomagającym. To on/ona ma za zadanie pomóc podopiecznemu nawiązać i utrzymać kontakty w sposób akceptowalny społecznie. Opiekun wspiera ucznia wtedy, kiedy ten ma problemy z relacjami interpersonalnymi, np.: nie ma świadomości tego, co się dzieje i co może myśleć druga osoba. Mówi się tu o zaburzonej teorii umysłu.
Teorię umysłu najprościej można określić jako umiejętność odczytywania tego, o czym myśli i czego potrzebuje drugi człowiek. Przykładowo, obserwując nieznajomego na przystanku autobusowym, na podstawie jego wyrazu twarzy, kierunku w którym patrzy, tonu głosu, sposobu w jaki mówi, w jaki się porusza, osoby neurotypowe szybko odczytają, że jest zdenerwowany i zalękniony, śpieszy się, potrzebuje pomocy w znalezieniu odpowiedniego autobusu. Osoby neuronietypowe będą tu miały ogromny problem. Podobnie jak mają kłopot z utrzymaniem kontaktu wzrokowego oraz z odróżnianiem zachowań celowych od przypadkowych. Nauczyciel musi zatem często tłumaczyć swojemu wściekłemu uczniowi, że jego kolega na lekcji wf nie trafił go specjalnie piłką w głowę z 20 metrów, tylko był to przypadek. NW naprowadza swojego ucznia wtedy, kiedy jest mu ciężko przyznać się do błędu czy winy. Taki nauczyciel bardzo dobrze zna ucznia i często mediuje pomiędzy nim a innym uczniem lub nauczycielem, aby ich relacje były prawidłowe. Czasami polega to na zwyczajnym wyjaśnieniu podopiecznemu, że warto przyznać się do błędu, bo dzięki temu relacje pomiędzy nim a rówieśnikami będą łatwiejsze dla obu stron.
Zanim wybuchnie
Często bywa również tak, że nauczyciel wspomagający musi podjąć działanie zanim wystąpią bodźce, które mogą zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie ucznia z ZA (np. mogą być powodem silnego niepokoju). Są to często czynniki, które dla większości osób neurotypowych nie stanowią większego problemu, potrafią je oni skutecznie wyeliminować, np.: długo trwający głód, silny strumień światła, intensywny zapach znienawidzonej potrawy (np. ryby), fizyczne zmęczenie, rozpoczynająca się, ale niedająca jeszcze fizycznych objawów infekcja organizmu, konieczność pożyczenia od kolegi linijki lub cyrkla oraz wiele, wiele innych, zdawałoby się błahych, rzeczy.
Wychodzimy ze szkoły
Nauczyciel wspomagający pełni też istotną rolę podczas wycieczek klasowych. Celem takich wyjść są zazwyczaj miejsca nowe, do tej pory nieodwiedzane przez uczniów. Biorąc pod uwagę fakt, iż osoby ze spektrum autyzmu mają ogromne problemy z nowymi sytuacjami, nauczyciel wspomagający powinien odpowiednio przygotować podopiecznego do udziału w takiej imprezie. Często będzie to rozmowa i przypomnienie np. o terminie wyjazdu, celu wycieczki, zasadach bezpiecznego przemieszczania się w ruchu drogowym, zasadach zachowania się w miejscach publicznych. Ważne jest uprzedzenie ucznia o tym, co zobaczy i w jakich atrakcjach będzie brał udział. Takie przygotowanie pozwoli uczniowi na udział w wyprawie bez stresu, a opiekunom da poczucie, że wycieczka będzie dla dziecka bezpieczna.
Współpraca
Moim zadaniem bardzo ważną kwestią przy zapewnieniu uczniowi dobrych warunków w szkole jest także współpraca nauczyciela wspomagającego z innymi nauczycielami. Od jakości relacji pomiędzy nimi zależy to, jak uczeń będzie funkcjonował podczas pobytu w szkole. Ważna w tym przypadku jest wymiana spostrzeżeń, doświadczeń i informacji, konstruktywna krytyka i szczera rozmowa dotycząca ucznia. Kiedy wszystkie te warunki zostaną spełnione, istnieje wielkie prawdopodobieństwo, że zarówno uczeń, jak i nauczyciele będą pracowali w optymalnych warunkach.
Nauczyciel wspomagający może bardzo pomóc nauczycielowi przedmiotowemu w zakresie wiedzy na temat skuteczności metod i form pracy oraz stosowanych wzmocnień w stosunku do poszczególnych uczniów. Jest to bardzo korzystne dla nauczyciela wiodącego i wychowawcy klasy, gdyż nauczyciel wspomagający, spędzając najwięcej czasu z daną klasą, zna uczniów bardzo dobrze, ma dużą wiedzę o ich zachowaniu i sposobach skutecznej z nimi pracy.
Dla dobra ucznia ważne jest też, aby NW utrzymywał dobre relacje ze środowiskiem rodzinnym. To z tego źródła nauczyciel czerpie ważne informacje dotyczące podopiecznego, a są one bezcenne w pracy z wychowankiem. Ważne jest, by poznać sposób spędzania wolnego czasu, reakcje dziecka na sytuacje stresujące oraz na sukcesy i porażki, jego poziom motywacji do nauki, relacje z pozostałymi członkami rodziny, udział w zajęciach rewalidacyjnych poza szkołą, kontakty pozaszkolne z rówieśnikami (również tymi ze szkoły).
Wielość informacji uzyskanych od członków rodziny ucznia pozwala NW na odpowiednie dobranie metod i technik pracy. Współpraca z rodziną działa również w drugą stronę. Dla prawidłowego funkcjonowania dziecka istotna jest informacja dla rodziny o tym, jak uczeń funkcjonuje w szkole: jaki jest jego poziom pracy na lekcji, relacje interpersonalne z uczniami, nauczycielami i innymi pracownikami szkoły czy ewentualne objawy wskazujące na choroby (np. przeziębienie, które może wpłynąć na stan psychofizyczny ucznia).
Praca z uczniem z zespołem Aspergera jest zadaniem niełatwym, codziennie nowym, ale bardzo wartościowym, pozwalającym spojrzeć na otaczającą rzeczywistość w niekonwencjonalny sposób. Aby dobrze wypełniać te zadania, nauczyciel powinien mieć otwarte oczy i otwarte serce.
Notka o autorze: Piotr Jankowski jest nauczycielem wspomagającym i wychowawcą świetlicy w MSP Paderewski. Posiada doświadczenie w pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Edukacja i Inspiracje, licencja CC-BY-SA.
