Czy nauczyciele mogą sobie wzajemnie pomagać w nauczaniu? Zdecydowanie tak, nauczyciele to nie samotne wyspy. Uczmy się od siebie nawzajem. Można wykorzystać obserwacje koleżeńskie, spacer edukacyjny, rozmowy o nauczaniu i wewnętrzne szkolenia.
Obserwacja lekcji
Polega na zaproszeniu przez nauczyciela drugiego nauczyciela na swoją lekcję. Rzecz wydaje się prosta, ale warto spełnić kilka warunków, aby taka wizyta była korzystna:
- Wizyta powinna być dobrowolna i zainicjowana przez nauczyciela prowadzącego lekcje.
- Przed wizytą warto się spotkać dla omówienia celów lekcji i obszaru, który wyznaczy – do obserwacji prowadzący lekcję.
- W trakcie lekcji obserwujący lekcji notuje swoje obserwacje związane z zaplanowanym obszarem.
- Spotkanie po obserwacji powinno odbyć się jak najszybciej i polegać na omówieniu obserwacji i zaplanowaniu dalszych kroków nauczyciela prowadzącego lekcje.
Obserwacja lekcji powinna być sprawą tylko prowadzącego i obserwatora. Każdy ma tendencję do samokrytyki, wszystko co robi wydaje mu się nie tak wykonane. Osoba obserwująca patrząc z innej perspektywy może odnaleźć w lekcji, to co było trafne i korzystne. Od tego powinna zacząć się rozmowa po obserwacji, tak aby nauczyciel, którego lekcja była obserwowana, był w stanie przyjąć również uwagi dotyczące pożądanej zmiany.
Jeśli obserwujący mówi tylko o niedociągnięciach, to obserwowany nauczyciel ustawia się obronnie lub traci poczucie własnej wartości.
Obserwacja może mieć potężny wpływ na rozwój nauczyciela, jego pewność siebie i skuteczność.
Podstawą jest uznanie opinii, że nauczycielem się nie jest, tylko się nim staje. Studia nie przygotowują w pełni do zawodu. Również praktyki studenta w szkole – nie przygotowują. Nauczyciel uczy się swojego zawodu przez całe życie i musi się liczyć z tym, że może spotkać trudne i zaskakujące sytuacje.
Nauczyciel prowadząc lekcje, nie może jednocześnie analizować swoich poczynań i ich wpływu na uczniów. Potrzebne jest spojrzenie z boku.
Osoba obserwująca może uchwycić momenty, które przez prowadzącego lekcję są niezauważalne.
Największa korzyścią z obserwacji koleżeńskiej jest możliwość uzyskania informacji zwrotnej od innego praktyka. W niej mogą znaleźć się mocne strony praktyki nauczycielskiej prowadzącego lekcje, o których nie nauczyciel nie wiedział, że je ma, oraz wskazać obszary do poprawy. Taka informacja zwrotna powinna być prezentem dla osoby, która ją przyjmuje, jest to możliwe, gdy jest przekazywana w atmosferze życzliwości.
Najlepiej, gdy obserwacja jest wzajemna, wtedy każdy z nauczycieli ma okazję otrzymać konstruktywną informację zwrotną i też ją sformułować dla innego nauczyciela.
Warto zapraszać na swoje lekcje, wtedy gdy nauczyciel nie jest pewny swojej praktyki lub kiedy ma problemy, z którymi sam nie umie sobie poradzić. Wtedy można poprosić obserwatora, aby skupił uwagę na problemie. Nie należy specjalnie przygotowywać się do tej lekcji, obserwator powinien móc zauważyć, na czym polega problem.
Po obserwacji jest czas na omówienie lekcji, przekazanie informacji zwrotnej i zastanowienie się nad rozwiązaniem ewentualnego problemu.
Obserwujący może mieć wskazówki, jak można sobie poradzić, ale powinien zostawić decyzję nauczycielowi prowadzącemu lekcję. Po pewnym czasie można spotkać się na następnej obserwacji i sprawdzić, czy sytuacja się poprawiła. Jeśli tak, to jest co świętować, jeśli nie to warto próbować innych rozwiązań.
Obserwacja lekcji ma jeszcze inną zaletę – obserwujący nauczyciel może uczyć się od prowadzącego. Jest to okazja do zaobserwowania praktyki, którą warto samemu zastosować.
Dobrze jest dbać w szkole o budowanie społeczności wspierających się nauczycieli. Zwyczaj obserwacji koleżeńskiej może być pomocny.
Spacer edukacyjny
W największym skrócie spacer edukacyjny polega na wizytach nauczycieli na lekcjach innych nauczycieli. Celem jest poznanie praktyk pedagogicznych, które dobrze działają na uczenie się uczniów. Istotne jest omówienie wspólne tych praktyk i zaplanowanie ich stosowania w szkole. Spacer i obserwacje lekcji są okazją do uczenia się od siebie wzajemnie i do otrzymania rozwijającej informacji zwrotnej.
Aby mogły być praktykowane w szkole dyrektor szkoły i wszyscy nauczyciele muszą widzieć korzyści z nich płynące. Nie może to być tylko wypełnienie obowiązku.
Z moich obserwacji wynika, że korzyści można zauważyć, jeśli spełnione są pewne warunki:
- Zasada dobrowolności. Na swoje lekcje zapraszają chętni nauczyciele, a nie są do tego wyznaczani.
- Przed obserwacją określone jest, co będzie obserwowane i tylko to podlega obserwacji.
- Konieczne jest omówienie tego, co zostało zaobserwowane. Najlepiej w kontakcie jeden na jeden i z zasadą poufności – obserwacja koleżeńska.
- W przypadku spaceru edukacyjnego omówienie powinno dotyczyć częstości występowania danego zjawiska, a nie rozliczania poszczególnych nauczycieli. W jego omówieniu, nie podaje się nazwisk, tylko zaobserwowane fakty i ilość ich występowania.
Obserwacje koleżeńskie mają dwa cele: udzielenie informacji zwrotnej nauczycielowi, ale też skorzystanie z obserwacji praktyki nauczyciela obserwującego.
Spacer edukacyjny jako główny cel ma zidentyfikowanie praktyk, które są korzystne i wybrania tych z nich, które mogą być stosowane przez wszystkich nauczycieli.
Praktyczne rozmowy o nauczaniu
Jedna z najlepszych form doskonalenia pracy nauczycieli, jest wspólna dyskusja w szkole nad nauczaniem. Często rady pedagogiczne wolą szkolenia zewnętrzne przeprowadzane przez ekspertów.
Ja jestem przekonana do tego, że najlepiej uczyć się od praktyków, a szczególnie takich, którzy pracują z tymi samymi uczniami.
Wymianę doświadczeń można realizować poprzez wzajemne obserwacje lekcji, spacery edukacyjne i rozmowy o nauczaniu w pokoju nauczycielskim. Można też poprosić nauczyciela z dobrymi praktykami, aby o nich powiedział lub pokazał je innym nauczycielom w szkole.
Inspiracja artykułem Sunaina Sharma w Edutopia.org.
