Znam wielu nauczycieli, którzy żartują z uczniami. Humor jest bardzo potrzebny w szkole i bardzo ceniony przez uczniów. Z drugiej strony humor to jednak delikatna sprawa i czasami, zamiast rozbawienia, może zaowocować zranieniem uczuć ucznia.
Przypomnijmy sobie nasze dzieciństwo i dowcipne uwagi nauczyciela, które nas zraniły. Ja sobie przypominam (nawet po latach) lekcje matematyki, gdy nauczycielka zobaczywszy rąbek mojej bielizny wystający spoza fartuszka mini, powiedziała: „Chyba wystają ci brudne gacie”. Teraz oceniam tę wypowiedź jednoznacznie jako chamstwo, a wtedy po prostu przestałam nosić ciepła bieliznę.
Inna wypowiedź tej samej nauczycielki: „W tej klasie to same matoły, oprócz Sterny, to nie ma z kim rozmawiać”. Niby docenienie, ale nie czułam się z nim dobrze w klasie. Ktoś mi ostatnio zacytował nauczyciela, który gdy otrzymywał od uczniów wiele pytań, powiedział: „Zadaj mi to pytanie za dwa miesiące, gdy będziesz rozumiał jego treść”.
Nie wszyscy nauczyciele czują się komfortowo, używając humoru w swoich klasach, ale ci, którzy lubią żartować, powinni zachować ostrożność. Próby bycia zabawnym mogą nieumyślnie skończyć się wyrządzeniem większej szkody niż pożytku. Rodzaj humoru, którego używają nauczyciele, może być odbierany zupełnie inaczej niż zamierzono. Rzadko dowiadujemy się, że uczniowie zostali zranieni lub obrażeni, a relacje zostają nadszarpnięte.
Warto odróżniać humor od radości. Nie zawsze musi być zabawianie, ale lepiej, aby było radośnie. Humor nie jest jedynym sposobem na rozluźnienie atmosfery, ale badania wskazują, że może mieć korzystne rezultaty.
Niektórzy doświadczeni nauczyciele radzą młodym pedagogom, aby nie uśmiechali się w klasie. To jest bardzo zła rada. Dzięki uśmiechowi nauka staje się bardziej przystępna i radosna, i budowane są pozytywne relacje tworzące wspólnotę w klasie.
Trzeba unikać humoru bez celu lub raniącego. Złośliwość i ironia są rujnujące dla młodego organizmu. Pozycja nauczyciela i ucznia nie jest równoległa i nie może on odpowiedzieć tym samym. Ponieważ nauczyciel nie może przewidzieć skutków swojego „humoru”, to lepiej zaniechać humoru złośliwego.
Weźmy przykład sytuacji, gdy uczniowie nie zgłaszają się do odpowiedzi i nauczyciel mówi: „Wow, jesteście wszyscy entuzjastyczną grupą!”. Być może ten komentarz wydaje się stosunkowo łagodny, ale prawdopodobnie nie zachęca nikogo, i nie buduje bezpieczeństwa. Jest to komunikat – Nikt w tej klasie nie ma nic wartościowego do powiedzenia. Lepiej, gdy zamiast tego nauczyciel zapyta uczniów, czy potrzebują dodatkowych wyjaśnień, lub zapowie, że doceni każdą odpowiedź.
Podstawą jest budowanie bezpieczeństwa w klasie, dlatego trzeba unikać wszystkiego, co temu przeciwdziała.
Trudno jest ocenić, czy żart jest nietrafiony. Zazwyczaj uczniowie, których uczucia zostały zranione, nie dają o tym znać nauczycielom wprost, sygnały mogą być bardzo subtelne. Na przykład uczniowie mogą stać się cisi lub wycofani, a nawet mogą sprawiać wrażenie, że nie zależy im na uczeniu się. Jeśli obserwujemy jakiekolwiek oznaki uszkodzonej relacji, warto pokazać uczniom, że nauczycielowi troszczy się o uczniów i mu na nich zależy.
Wyrażanie troski jest kluczowe, ponieważ wielu uczniów czuje (najczęściej błędnie), że nauczyciele ich nie lubią.
Inną wartościową strategią jest docenianie pracy uczniów i popełnianych przez nich błędów.
Ważne jest, aby wiedzieć, że dzięki większej świadomości używania humoru można rozjaśnić atmosferę, ciesząc się radością nauczania i uczenia się bez obrażania kogokolwiek.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Miriam Plotinsky z Edutopia.org.
