Mówi się, że szkoła powinna uczyć myślenia. Tak, to szczególnie ważne, ale jakiego myślenia? Czym jest ludzkie myślenie? Jak stymulować jego rozwój? Czym jest rzetelne myślenie? – pyta i odpowiada Jarosław Makowski w ciekawym dla nauczycieli artykule o myśleniu, który warto przeczytać i przemyśleć.
Myślenie ma przyszłość
Myślenie ma przyszłość – powtarzają niektórzy. Inni przytaczają myśl Kartezjusza, filozofa, twórcy racjonalizmu - „Myślę więc jestem” („Cogito ergo sum”). I – co z tego? Czy docenia się wagę i znaczenie ludzkiego myślenia? Przecież uczeń nie zacznie myśleć, gdy mu powiemy: Myśl! Pomyśl! Warto kolejny raz zapytać: Czy polska szkoła uczy myślenia? A może najpierw trzeba zapytać, czym ono jest?
Czym jest rzetelne myślenie? To rodzaj duchowej siły, dzięki której człowiek uwalnia się od złudzeń. [Jarosław Makowski, 2015]
Media ostatnio prześcigają się w publikowaniu różnych artykułów o edukacji. Niektórzy piszą, że po wyborach nadciągnie silne zachmurzenie. Wśród tych doniesień jest interesujący wykład prof. Jarosława Makowskiego pt. Pofilozofuj z Jarkiem Makowskim. Lekcja pierwsza: Myślenie – www.polityka.pl (z 08.09.2015). Uważam, że cały ten artykuł powinien być przeczytany przez nauczycieli bez skrótów i przetworzeń. Prezentuje rozważania filozofa nie tylko o istocie ludzkiego myślenia, ale też o intelektualnym prowokowaniu ludzi do aktywności oraz o filozofii M. Heideggera i J. Tischnera.
Myślenie o szkole
Myślenie w edukacji i szkole, a także myślenie o edukacji i szkole – było przedmiotem wielu moich artykułów i innych publikacji, w których wskazywano na ogromne znaczenie uczenia uczniów racjonalnego, naukowego i biologicznego, ekologicznego myślenia, a także innowacyjnego i kreatywnego, oraz stosowania różnych zadań „na myślenie”. Warto jednak nauczycieli zapytać, czy kiedyś zastanawiali się nad samą istotą naszego myślenia? – oraz nad tym, co dzieje się w uczniowskiej głowie? Ten artykuł J. Makowskiego (2015) może nam w tym pomóc.
Można przypomnieć, że obiektywnymi kryteriami sprawnego myślenia i logicznego rozumowania są działania manualne oraz wypowiedzi przybierające rozmaitą postać w zależności od rodzaju przedmiotu rozumienia. Czy wobec tego kluczowym celem uczenia się jest (powinno być!) rozumienie? Idziemy teraz przecież: "w stronę nowej kultury nauczania i uczenia się" – powiedziała dr Marzena Żylińska [2011] na portalu Edunews.pl. Trudno nie przyznać ww. autorce racji. Idziemy w stronę nowej edukacji, która będzie bardziej motywująca i lepiej uczącą racjonalnego myślenia [Sawiński 2011]. Sposoby uczenia krytycznego myślenia przedstawione są np. w artykule pt. "O strategii rozwijania krytycznego myślenia".
Martin Heidegger
Martin Heidegger, niemiecki filozof, którego w artykule przywołuje J. Makowski [ ], w połowie XX wieku rzucił rękawicę całej zachodniej myśli filozoficznej, bo stwierdził, że:
Najbardziej do myślenia daje to, że jeszcze nie zaczęliśmy myśleć! [Heidegger za: Makowski 2015]
Można tu faktycznie spodziewać się oburzenia tych, którzy uważają, że myślą – i to myślą właściwie. Sam nie wiem, co znaczy myśleć właściwie? Autor napisał o tym dosłownie: „Już słyszę ten chór oburzonych: jak to nie myślimy? A kto, jeśli nie człowiek, który nazwał siebie homo sapiens, stworzył naukę? Kto, jeśli nie człowiek, stworzył wielką technikę? Kto tworzy cudowne leki? Kto, jeśli nie my, ludzie, w sposób racjonalny organizuje nasze codzienne życie? Jak zatem można mówić, nie narażając się na śmieszność, że jeszcze nie zaczęliśmy myśleć? [Makowski 2015].
Myślenie i nauka
Można jeszcze przytoczyć inne zdanie z ww. artykułu dotyczące sensu myślenia. Jarosław Makowski [2015] twierdzi, że to ww. jedno zdanie Heideggera, „wciąż nie pozwala nam na spokojny sens. W sukurs Heideggerowi przychodzi też ks. Józef Tischner, który czyni – idąc jego tropem – różnicę między nauką a myśleniem. Bo nauka, wbrew pozorom, wcale nie myśli. Ona tylko kombinuje i kalkuluje. A to jeszcze nie jest myślenie”. Czym więc jest myślenie?
Może warto na zakończenie przytoczyć jeszcze inna mądrą sentencję o naszym myśleniu. Papież Benedykt XVI powiedział, że:
XXI wiek - to czas przebudzenia ze snu rozumu. Człowiek jest doskonały, ale ograniczony w myśleniu... - (Benedykt XVI, 2005)
Myślenie jest kluczem do edukacji, sukcesu i szkoły. Wszystkie inne wartości i edukacyjne priorytety z niego się biorą oraz są wobec myślenia podrzędne. Warto więc je głębiej zrozumieć i o nim coś więcej poczytać!
(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)
