Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych "Lewiatan" przedstawiła Rekomendacje Zespołu ds. Edukacji przy Radzie Rynku Pracy PKPP Lewiatan. Dokument zawiera wizję i propozycje działań dotyczące najważniejszych - zdaniem ekspertów - zagadnień związanych z niedopasowaniem systemu edukacji do potrzeb rynku pracy.
1. Rzetelna analiza i lepsze monitorowanie obecnych i przyszłych potrzeb rynku pracy
Jak zaznacza PKPP Lewiatan, aby proponowane rozwiązania mogły zostać wdrożone w życie konieczne jest zebranie i ciągłe uaktualnianie informacji o potrzebach rynku pracy, funkcjonowaniu szkół oraz uczelni wyższych, losach absolwentów. Od ich zakresu i jakości zależy jakość rozwiązań szczegółowych. W tym zakresie eksperci proponują:
| • | Poprawić jakość monitorowania i prognozowania potrzeb rynku pracy (oprócz danych historycznych). Będzie to możliwe badając potrzeby biznesu i kwalifikacje wymagane w poszczególnych zawodach. |
| • | Prognozować popyt na pracę w poszczególnych sektorach, zawodach i regionach kraju (Ministerstwo Pracy). |
| • | Monitorować dane statystyczne dotyczące zatrudnialności absolwentów według poszczególnych zawodów lub dziedzin kształcenia (GUS). |
| • | Monitorować losy absolwentów konkretnych szkół, głównie poziom ich zatrudnienia. |
Konieczne jest kształtowanie nawyków edukacyjnych i promowanie uczenia się już „od przedszkola”. Niezbędne jest promowanie podejścia opartego na uczeniu się przez całe życie (idea „zatrudnialności” zamiast „zatrudnienia”), a także promowanie wykształcenia technicznego na każdym szczeblu (zasadniczego, policealnego, średniego i wyższego). W tym zakresie PKPP Lewiatan proponuje:
| • | Wzmocnić system doradztwa zawodowego dla dzieci, młodzieży i ich rodziców, system informowania i poradnictwa przy szkołach gimnazjalnych, zawodowych, średnich, wyższych. |
| • | Wymagać znajomości rynku pracy, prognozowanego popytu i danych statystycznych dotyczących zatrudnialności przez doradców zawodowych. Wprowadzić wymagania kwalifikacyjne w tym zakresie. |
| • | Promować migracje ze wsi do miast oraz z miast o dużym poziomie bezrobocia do miast o wysokim zapotrzebowaniu na pracę. Konieczna jest: geograficzna koncentracja uczniów kształconych w rzadkich zawodach i takich, których edukacja jest bardzo kosztowna (wymaga dostępu do nowoczesnego aparatu, wysokich technologii), promowanie mobilności edukacyjnej współfinansowanej przez państwo (kształcenie, praktyki zawodowe i szkolenia praktyczne). Powinien powstać system finansowania kosztów zamieszkania (internaty, stancje) uczniów na poziomie ponadgimnazjalnym oraz wzrostu kosztów utrzymania w mieście. |
| • | Uprościć język i sposób komunikowania, wyjaśniania i promowania systemu edukacji, dla uczniów, pracowników i pracodawców: stworzyć centrum informacyjne (na wzór „jednego okienka”) na temat systemu edukacji (contact center, jeden telefon, jedna strona internetowa, jedno miejsce), stworzenie jednego centralnego systemu informowania (informacje ogólne) oraz systemów regionalnych i powiatowych (informacje szczegółowe). Zebrać w jednym miejscu informacji rozproszone w Ministerstwie Pracy, Ministerstwie Gospodarki, Ministerstwie Edukacji Narodowej i Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. |
3. Zmiana modelu kształcenia
PKPP Lewiatan proponuje zastosowanie promowanego i wdrażanego w krajach UE modelu kształcenia kompetencyjnego, który pozwala na połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do danej sytuacji. Ideą tego rozwiązania są niższe minima programowe, wyższe wymagania związane z wynikami kształcenia i uznawaniem kwalifikacji (standard EQF). Aby model ten mógł funkcjonować w praktyce, konieczne jest wg ekspertów:
| • | podniesienie jakości kadry nauczającej, |
| • | wprowadzenie wymagań dotyczących rozwoju zawodowego osób zajmujących się kształceniem (Lifelong Learning – LLL – w odniesieniu do kadry nauczającej), |
| • | stałe podnoszenie operacyjnych umiejętności dydaktycznych kadry nauczającej (dydaktyka, socjologia, psychologia, andragogika, |
| • | stosowanie interaktywnych form i nowoczesnych metod kształcenia. |
W tym zakresie eksperci proponują następujące rozwiązania:
| • | Rozwijanie i wymaganie demonstrowania kwalifikacji ponadzawodowych (wspierających samorealizację osobistą, integrację społeczną, aktywną postawę obywatelską oraz możliwość zatrudnienia) w cyklu kształcenia obowiązkowego, przede wszystkim: - komunikowanie się w języku ojczystym, - komunikowanie się w języku obcym, w tym języku obcym zawodowym, - myślenie: kompetencje matematyczne, rozumowanie logiczne, myślenie analityczne i syntetyczne, myślenie kreatywne (techniki), rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji (techniki), - posługiwanie się komputerem: praktyczne umiejętności obsługi najpopularniejszych programów, umiejętność szybkiego pisania, internet i poszukiwanie informacji, - umiejętności społeczne i miękkie: umiejętności prezentacji, umiejętności pracy zespołowej, porozumiewania się, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie w trudnych sytuacjach społecznych. podstawowe operacyjne umiejętności dydaktyczne. |
| • | Kształtowanie postaw pożądanych przez pracodawców (poprzez wymaganie zachowań zgodnych ze wzorcami od nauczycieli i egzekwowanie pożądanych zachowań uczniów) w zakresie: - poczucia odpowiedzialności (punktualność, planowanie), - przedsiębiorczości, - dyscypliny, - szacunku dla prawa. |
| • | Wprowadzenie oceny szkół w powyższym zakresie. |
| • | Zwiększenie kształcenia praktycznego w szkolnictwie zawodowym, średnim i wyższym – wyższe wymagania ilościowe co do praktyk zawodowych i zajęć praktycznych (minimum 50% kształcenia praktycznego w szkołach zasadniczych zawodowych) realizowanych przy wykorzystaniu zaplecza: - Centrów Kształcenia Praktycznego, - Zakładów Doskonalenia Zawodowego, - laboratoriów technicznych wyższych uczelni, - Naczelnej Organizacji Technicznej, - OHP, - pracodawców, - innych partnerów. |
| • | Zdaniem PKPP Lewiatan decyzja co do wyboru zaplecza do kształcenia praktycznego w szkolnictwie ponadgimnazjalnym powinna leżeć w rękach samorządu terytorialnego (po konsultacjach z pracodawcami). Także odpowiedzialność za finansowanie powinna spoczywać w rękach samorządu terytorialnego, przy założeniu korzystania z różnych form finansowania: środki publiczne, fundusze unijne, partnerstwo publiczno-prywatne. |
| • | Uznawanie i potwierdzanie uczenia się praktycznego, incydentalnego i pozaformalnego - wyniki uczenia się powinny być uznawane i doceniane, niezależnie gdzie i w jaki sposób zostały zdobyte. Służyć temu muszą ustandaryzowane egzaminy potwierdzające umiejętności, kwalifikacje i zawody: - współpraca szkół z instytucjami potwierdzającymi umiejętności, kwalifikacje i zawody w celu kształtowania programów z punktu widzenia wymaganych kompetencji ogólnych i zawodowych, - organizacja zewnętrznych egzaminów zawodowych potwierdzających kwalifikacje zawodowe, - egzaminy przeprowadzane w formie sprawdzianów umiejętności praktycznych w działaniu. |
| • | Wymaganie od nauczycieli stałej aktualizacji wiedzy zawodowej: - egzaminy potwierdzające wiedzę, umiejętności i kwalifikacje nauczycieli zgodnie z punktem IV powyżej, - obligatoryjne praktyki nauczycieli w zakładach pracy, - wykorzystanie kadry akademickiej (politechniki) do kształcenia w szkołach średnich, - ocena nauczycieli przez pryzmat osiąganych wyników nauczania i zdawalności przez uczniów egzaminów potwierdzających umiejętności, - rozwój kwalifikacji nauczycieli w zakresie operacyjnych umiejętności dydaktycznych (interaktywne metody prowadzenia zajęć, wykorzystanie pomocy multimedialnych, prezentacje z wykorzystaniem programów typu PPT itp.). |
Według PKPP Lewiatan konieczna jest ściślejsza współpraca MEN i MNiSW z właściwymi ministerstwami, pracodawcami i instytucjami rynku pracy w zakresie dostosowywania kształcenia do aktualnych i prognozowanych potrzeb rynku pracy. Eksperci rekomendują:
| • | Ujednolicenie klasyfikacji zawodowej w edukacji i gospodarce (MEN i Ministerstwo Pracy), w tym: - jednolita struktura klasyfikacji zawodów, specjalizacji (profilów) i umiejętności, - kształcenie w szkołach oparte na bazie programowej związanej z danym zawodem oraz praktycznym kształceniu profilującym, związanym ze specjalizacją. |
| • | Sformułowanie programów związanych z nabywaniem kwalifikacji i specjalizacji (profilów) (MEN we współpracy z resortami branżowymi i związkami pracodawców). Dzięki temu uwzględnione powinny zostać oczekiwania sektorowe (np. branża budowlana, energetyczna, finansowa, wielkie sieci handlowe) w kształceniu. |
| • | Dopracowanie przez MEN, wspólnie z pracodawcami, kryteriów wprowadzania nowych zawodów i usprawnienie procedury postępowania w tym zakresie: - klarowne kryteria, wśród których podstawowym powinna być wielkość zapotrzebowania na zatrudnienie w danym sektorze i zawodzie, określana na podstawie odpowiednich badań i prognoz, - zmiana procedur postępowania w zakresie określania zawodu i wypracowywania opisów zawodów z obecnych, opartych na aplikacji, na wspólne wypracowywanie, przez MEN i związki branżowe, opisu zawodu i specjalizacji (oraz opisów kwalifikacji i programów kształcenia). |
| • | Rozpowszechnianie dobrych wzorców w zakresie programów autorskich związanych z nabywaniem kwalifikacji profilowanych (specjalizacji) dopasowanych do potrzeb pracodawców w innych szkołach. |
| • | Zaangażowanie partnerów społecznych w zarządzanie kształceniem zarówno na szczeblu lokalnym, jak i centralnym, np. rady programowe określające długość, strukturę i treści programów (także minima programowe) w poszczególnych szkołach, złożone m.in. z praktyków z biznesu. |
Oprócz współpracy z biznesem przy określaniu modelu i programów kształcenia, PKPP Lewiatan widzi konieczność bezpośredniego zaangażowania biznesu w kształcenie, szczególnie w kształcenie praktyczne. Proponowane przez ekspertów rozwiązania to:
| • | Angażowanie do prowadzenia praktycznych zajęć lekcyjnych w szkołach pracowników firm prywatnych, posiadających specjalistyczną i praktyczną wiedzę z danego obszaru lub umiejętność obsługi, np. najnowocześniejszych maszyn, urządzeń, sprzętu informatycznego): - wspólnie z nauczycielami, - przy uproszczonych wymaganiach związanych z uprawnieniami pedagogicznymi (np. wymagania podobne do kursu praktycznej nauki zawodu), - bez konieczności posiadania uprawnień pedagogicznych. |
| • | Uaktywnienie pracodawców na rzecz praktycznej nauki zawodu - rewizja praw i obowiązków firm: inicjatywy ustawodawcze związane z finansowaniem: - finansowanie ze środków publicznych kształcenia praktycznego prowadzonego przez firmę (w tym praktyk studenckich): wynagrodzenia pracownika opiekującego się uczniem praktykantem, odzieży roboczej, wyposażenia stanowiska, innych kosztów materialnych – ryczałt w zależności od branży i stanowiska; - uproszczenie systemu finansowania kształcenia młodocianych – płatności w ratach miesięcznych lub kwartalnych). |
| • | Wprowadzenie praktyk, staży, projektów lub pracy w firmach w ramach minimów programowych i programów kształcenia w każdym typie szkół. |
| • | Stworzenie systemu tutoriatu, staży i prac dyplomowych – zaangażowanie przedstawicieli firm w opiekę nad stażami i pracami – wymaganie 1 osoby z uczelni i 1 osoby z biznesu. |
PKPP Lewiatan jest głęboko przekonana, że rzeczywista zmiana modelu edukacji nastąpi dopiero wraz ze zmianą modelu finansowania kształcenia. Konieczne są zmiany zasad subwencjonowania szkół i uczelni, tak aby uzależnić wysokość subwencji zgodności prowadzonych kierunków kształcenia z pożądanymi na rynku pracy oraz jakości kształcenia. W szczególności eksperci rekomendują następujące rozwiązania:
| • | Zmiana systemu finansowania (zmiana algorytmu subwencjonowania) szkół i uczelni poprzez: - alokowanie środków budżetowych na kierunki pożądane na rynku pracy (centralny podział funduszy na zawody, kierunki, kwalifikacje), na podstawie wyników badań i monitorowania trendów (o których mowa w części 1 opracowania) z uwzględnieniem kosztochłonności kształcenia do poszczególnych zawodów i na poszczególnych kierunkach, - uzależnienie wysokości finansowania od jakości kształcenia (zdawalności egzaminów potwierdzających umiejętności, kwalifikacje i zawody), - uzależnienie finansowania od losów absolwentów – poziomu zatrudnienia absolwentów poszczególnych szkół i uczelni (monitorowanie bezrobotnych pod kątem ukończonych szkół), - zmiana systemu akredytacji do nadawania dyplomów, uwzględniająca elementy kształcenia praktycznego, różnorodność metod kształcenia (metody interaktywne); |
| • | Zapewnienie równoprawnego finansowania zajęć praktycznych i praktyk niezależnie od miejsca i formy ich odbywania; |
| • | Finansowanie kierunków i programów (bez względu na to, przez jakie szkoły są prowadzone), a nie szkół i uczelni; |
| • | Zaangażowanie sektora prywatnego w kształcenie i edukację: - szkolnictwo w oparciu o partnerstwo publiczno-prywatne, np. w formie koncesyjnej, - możliwość prowadzenia szkolnictwa przez organizacje działające dla zysku – należy motywować i zachęcać biznes prywatny do inwestowania w kształcenie. |
