W Polsce 44,6% dzieci uczestniczy w przynajmniej jednym typie zajęć dodatkowych. W województwach opolskim, podlaskim i kujawsko-pomorskim co drugie dziecko brało udział w takich zajęciach. Wśród dorosłych najczęściej dokształcają się mieszkańcy województwa opolskiego, najrzadziej mieszkańcy kujawsko-pomorskiego. Tylko w 6 województwach komputer ma domu ponad 80% rodzin. Smartfony najczęściej mają Małopolanie (ponad 49% gospodarstw), a najrzadziej rodziny w zachodniopomorskim (28%).
Eksperci Instytutu Badań Edukacyjnych na podstawie danych z badania panelowego Uwarunkowania decyzji edukacyjnych opracowali raport dotyczący zróżnicowania wojewódzkiego w zakresie dokształcania się dorosłych, zajęć dodatkowych dla dzieci, korzystania z nowoczesnych technologii, prywatnych wydatków na edukację czy wpływu poziomu wykształcenia w rodzinie na jej sytuację materialną.
Dorośli uczą się dla pracy
Osoby w wieku 25-64 lat w Polsce w zdecydowanej większości nie widzą potrzeby podejmowania nauki w formach zorganizowanych. Spośród tych, którzy w roku szkolnym 2013/2014 podjęli jakiegoś typu naukę pozaformalną – zaledwie 12%, większość (84%) brała udział w kursach i szkoleniach zawodowych. Dla co drugiego dorosłego Polaka motywacją do poszerzania swojej wiedzy była konieczność dokształcania się, by lepiej wykonywać swoją pracę.
Widać znaczne zróżnicowanie regionalne. Z jednej strony jest województwo opolskie, w którym niemal 19% dorosłych osób deklaruje udział w jakieś formie sformalizowanego dokształcania się, a z drugiej województwo kujawsko-pomorskie, w którym zaledwie 7,5% dorosłych podejmowało naukę pozaformalną. Najczęściej wskazywanym typem zajęć dodatkowych, w których dorośli Polacy brali udział, są kursy lub szkolenia zawodowe, najczęściej (91% wskazań) w województwie opolskim, a najrzadziej (79% wskazań) w województwie pomorskim. Drugim najczęściej wskazywanym typem zajęć dodatkowych była nauka języka obcego. Powyżej 15% uczących się dorosłych wybrało naukę języka obcego w województwach mazowieckim i małopolskim, natomiast najmniej osób uczących się języka obcego odnotowano w województwie opolskim (4%).
Pierwszą przyczyną podejmowania nauki przez dorosłych jest konieczność dokształcania się, by lepiej wykonywać swoją pracę. W czterech województwach (opolskim, lubuskim, pomorskim i śląskim) drugą najważniejszą przyczyną podjęcia szkolenia był fakt wysłania na nie przez pracodawcę. W pozostałych województwach drugą najważniejszą przyczyną była chęć rozwijania swoich zainteresowań.
Młodzież uprawia sport i uczy się języka
Prawie 45% dzieci i młodzieży uczących się w systemie formalnym, przez co rozumiemy uczęszczanie do przedszkola, szkoły podstawowej lub gimnazjum, jednocześnie bierze udział w zajęciach dodatkowych. Zróżnicowanie regionalne pod tym względem jest dość znaczne. Z jednej strony są takie województwa jak opolskie, podlaskie i kujawsko-pomorskie, gdzie ponad 50% dzieci i młodzieży angażuje się w zajęcia pozalekcyjne, a z drugiej województwa warmińsko-mazurskie, lubuskie i podkarpackie, gdzie ponad 60% dzieci i młodzieży nie uczestniczy w żadnych zajęciach. Przyczyny nieangażowania się w jakiekolwiek zajęcia dodatkowe to najczęściej, w prawie 40%, brak poczucia potrzeby takiego zaangażowania. Dwa razy rzadziej wskazywano na odpowiedź, że dziecka nie interesuje udział w zajęciach dodatkowych.
Najczęściej wybieranym typem zajęć dodatkowych są zajęcia sportowe, w równym stopniu we wszystkich województwach. Drugim najczęściej wybieranym typem zajęć jest nauka języka obcego, ale tym wypadku zróżnicowanie regionalne jest znaczne.
Uczniowie najczęściej biorą udział w jednego typu zajęciach. Około 30% angażuje się w dwa typy takich zajęć. Województwa mazowieckie i świętokrzyskie mają najwyższy wskaźnik uczestnictwa w dwóch typach zajęć dodatkowych, a województwa małopolskie i wielkopolskie w trzech i więcej.
Korzystanie z technologii informacyjnej i komunikacyjnej
Nadal ponad 20% gospodarstw domowych w Polsce nie ma komputera, a 22% dostępu do Internetu. Natomiast smartfon jest dobrem, którego pozbawiona jest zdecydowana większość (60%) gospodarstw domowych w Polsce. Średnio w Polsce ponad 9% dzieci do 15 roku życia nie korzysta w ogóle z komputera, a w przypadku osób powyżej tej granicy wiekowej odsetek ten wzrasta do 24%. Średnia krajów Unii Europejskiej dla całej populacji w 2014 roku wyniosła 17%. Korzystanie z komputera jest silne uwarunkowane przez wiek – w grupie 16–18 lat odsetek osób, które nie korzystają z komputera, wynosi niecałe 2%, a już wśród grupy wiekowej 50–65 jest to ponad połowa populacji.
Około 24% osób powyżej 15 roku życia jest zagrożone wykluczeniem cyfrowym, gdyż nie korzysta w ogóle z komputera. Dostęp do TIK w poszczególnych województwach jest zróżnicowany i zależy od zamożności mieszkańców województw.
Polacy najchętniej korzystają z TIK dla rozrywki, wykonując proste czynności, jak przeszukiwanie Internetu czy czytanie wiadomości. Udostępnianie treści czy programowanie są zdecydowanie mniej popularne wśród użytkowników nowoczesnych technologii.
Niskie wykształcenie prowadzi do wykluczenia
Zróżnicowanie wykluczenia jest wysokie w obszarze dóbr podstawowych – wyżywienia, odzieży i obuwia, czy ochrony zdrowia. Mieszkańcy województw zachodniopomorskiego, lubuskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego często rezygnują z przyczyn finansowych z tych dóbr, zarówno w przypadku dorosłych, jak i w przypadku dzieci. Niskie wykształcenie silnie wpływa na pojawianie się wykluczenia społecznego, bardziej niż obecność osób nieuczących się i niepracujących. Jest to widoczne szczególnie w przypadku sytuacji rodzin z dziećmi w wieku 4-14 lat, w których są osoby z niskim wykształceniem.
W największym stopniu wykluczenie dotyka dzieci zamieszkałe w województwach świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim, natomiast w najkorzystniejszej sytuacji znajdują się gospodarstwa z województw mazowieckiego, małopolskiego oraz śląskiego. Eksperci IBE podkreślają, że niskie wykształcenie dorosłych członków gospodarstw domowych skutkuje znacznym ograniczeniem dostępu dzieci nawet do dóbr podstawowych.
Wydatki na szkołę
Nauka dzieci i młodzieży w szkole to nakład nie tylko dla finansów publicznych, ale także dla rodzin. Odsetek gospodarstw ponoszących koszty edukacji różni się między województwami, ale wszędzie przekracza poziom 70%. Najwięcej gospodarstwa domowe wydają na edukację wyższą i przedszkolną, a najmniej na ponadgimnazjalną. Koszty edukacji niepublicznej zwiększają koszty edukacji ogółem, a ich zróżnicowanie międzywojewódzkie jest znaczne. Na poziom wydatków wewnątrz województw ma wpływ wielkość miejscowości.
Średni poziom prywatnych nakładów edukacyjnych w roku szkolnym 2013/2014 wahał się między 1,7 tys. zł w województwie podkarpackim a 2,5 tys. zł w województwie warmińsko-mazurskim. Udział prywatnych nakładów w kosztach edukacji ogółem wynosi w Polsce 13%, jednak na poziomie edukacji wyższej jest on znacznie większy i wynosi 21%. Statystyki województw wskazują, że udział prywatnych środków w kosztach edukacji jest zróżnicowany regionalnie od 10% do prawie 17%.
Zróżnicowanie dochodów
O ile mieszkańcy woj. mazowieckiego osiągają przeciętnie wyższe dochody niż mieszkańcy innych województw, to dochody mieszkańców wsi nie są znacząco wyższe niż w innych regionach kraju. Istotną barierę dla zwiększania dochodów może stanowić wykształcenie. W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się osoby posiadające wykształcenie gimnazjalne i niższe – nawet w razie zmiany miejsca zamieszkania nie mogą liczyć na znacząco wyższe dochody. Trudna jest także sytuacja mieszkańców województw podkarpackiego i świętokrzyskiego, bo pracownicy o różnych poziomach wykształcenia i profilach zawodowych osiągają w nich niższe dochody niż osoby pracujące w innych częściach kraju.
(Źródło: Instytut Badań Edukacyjnych)
