Nauczyciele wkładają wiele pracy w ocenianie, a szczególnie w formułowanie i przekazywanie uczniom informacji zwrotnych. Czasami opinie nauczycieli nie są tak skuteczne, jak chcielibyśmy, aby były, wysiłek nauczycielski czasami nie przekłada się na poprawę uczenia się uczniów. Dlaczego tak się dzieje? Przyczyny mogą leżeć w błędnych przekonaniach dotyczących informacji zwrotnej.
Omówię cztery z takich przekonań:
- Uczeń potrafi skorzystać z informacji zwrotnej.
- Informacja zwrotna jest obiektywna i można przekazywać wszystkim uczniom podobną informację zwrotną.
- Czym więcej obszernych informacji zwrotnych tym lepiej.
- Stopnie są informacją zwrotną.
Błędne przekonanie nr 1: Uczeń potrafi skorzystać z informacji zwrotnej
John Dewey powiedział, że uczniowie uczą się nie z doświadczenia, ale z refleksji nad doświadczeniem. Ta sama zasada dotyczy informacji zwrotnych. Uczniowie nie korzystają z tego, co przeczytali w opinii o ich pracy, ale z tego jak zaangażują się w jej treść i jak głęboko ja przenalizują (Wiggins, 2012). Innymi słowy, uczniowie uczą się z naszych komentarzy wtedy i tylko wtedy, gdy wykonują pracę intelektualną analizując przekazaną opinię.
Samo sformułowanie i przekazanie uczniowi informacji zwrotnej nic nie zmienia w jego procesie uczeniu się, trzeba zadbać, aby uczeń poddał refleksji to co jest mu przekazywane i aby takie podejście było stałym nawykiem związanym z do informacją zwrotną.
Aby się tak stało, nauczyciel powinien pomóc uczniom w analizie przekazywanej im opinii. Uczniowie mogą nie wiedzieć, co zrobić z otrzymanymi informacjami zwrotnymi, ani jak się z nich skorzystać. Pierwszym warunkiem jest danie uczniom czasu na analizę, rezerwować na nią czas. Można to zorganizować w ten sposób, aby uczniowie mieli okazję w czasie lekcji zapoznać się z opinią i wyciągnąć z niej wnioski. Mogą wtedy zadać pytania nauczycielowi, otrzymać wyjaśnienia i przedyskutować opinię z kolegą lub koleżanką.
Dylan Wiliam (2018) uważa, że dobra informacja zwrotna, to taka, która pobudza ucznia do refleksji. Zatem warto w niej zawrzeć pytania do ucznia, co skłoni go do myślenia i formułowania odpowiedzi. Dobrym pomysłem jest zapytanie ucznia, o to, jak teraz wykonałby swoją prace, co by zmienił, a z czego jest zadowolony.
Błędne przekonanie nr 2: Informacja zwrotna jest obiektywna i można przekazywać wszystkim uczniom podobną informację zwrotną
Drugie nieporozumienie jest subtelniejsze. Jest to przekonanie, że informacja zwrotna jest obiektywna i że te same słowa będą odczuwane w ten sam sposób przez wszystkich uczniów.
Mamy w klasie różnych uczniów i przekaz może być odbierany w różny sposób. W odbiorze opinii pomagają dobre relacje pomiędzy uczniem i nauczycielem. Jeśli uczeń ma zaufanie do nauczyciela, to nie postrzega opinii jako atak na siebie ale jako informację wspierającą.
Budowanie zaufania leży po stronie nauczyciela. Jeśli uczeń odbiera krytykę jako atak, to znaczy, że tego zaufania nie ma. To nauczyciel powinien przekonać ucznia o swoich dobrych intencjach i o możliwości uzyskania przez niego pomocy.
Pomocne jest przeświadczenie nauczyciela o tym, że każdy uczeń jest w stanie nauczyć się i spełnić stawiane przed nim wyzwania.
Najważniejsze jest, aby pytać uczniów, czy i jak informacja zwrotna nauczyciela pomaga im się uczyć. Jeśli nie pomaga, to trzeba ją zmienić o dostosować ją do potrzeb ucznia.
Błędne przekonanie nr 3: Czym więcej obszernych informacji zwrotnych tym lepiej
Zbyt dużo informacji może:
- przytłoczyć ucznia, może on nie móc odróżnić, które z nich są ważne (Hattie i Timperley, 2007).
- sprawiać wrażenie, że praca jest źle wykonana i przez to zniechęcać ucznia do poprawy
Lepiej skupić informację zwrotną na wybranych zagadnieniach, które uczeń jest w stanie przeanalizować. Korzystne może być narzucenie sobie przez nauczyciela ilości miejsca, w którym ma zmieścić się informacja zwrotna. Wtedy sam nauczyciel selekcjonuje przekazywane informacje.
Nauczyciele zwykle odnoszą się w informacji zwrotnej do tego, co zostało w pracy zrobione. Dylan Wiliam (2016) twierdzi, że głównym celem informacji zwrotnej jest poprawa zdolności ucznia do wykonywania zadań, których jeszcze nie próbował wykonać. Samo skupienie się w informacji zwrotnej na tym, co się już stało nie pomoże uczniowi w lepszym wykonaniu następnych prac.
Dobrym pomysłem może być zachęcenie ucznia do autorefleksji i formułowania wniosków na przyszłość.
Błędne przekonanie nr 4: Stopnie są informacją zwrotną
Uczniowie mogą uczyć się na podstawie informacji zwrotnych, które im przekazujemy, ale znacznie trudniej jest im uczyć się, gdy otrzymują stopień za swoją pracę (Guskey, 2019). Niektórzy nauczyciele próbują łączyć stopnie z informacją zwrotną, ale to często eliminuje korzystanie przez uczniów z informacji zwrotnej. Uczniowie są zainteresowani tylko stopniem, ignorują opinie i zaczynają porównywać otrzymane stopnie między sobą.
Jak poradzić sobie z silną uczniowską potrzebą otrzymywania stopnia i jak jednocześnie pomóc uczniom w uczeniu się?
Pewnym sposobem może być tak zwane odroczenie wystawienie stopnia. Nauczyciel może poczekać z wystawieniem stopnia, i najpierw przekazać informację zwrotną. Poczekać, dopóki uczniowie nie spędzą wystarczającej ilości czasu na analizowaniu opinii (Kuepper-Tetzel i Gardner, 2021). Takie postępowanie daje nadzieje, że uczniowie zajmą się refleksją nad swoja pracą, wyciągną wnioski, a dopiero potem otrzymają stopień.
Innym sposobem jest umówienie się z uczniami, które prace będą oceniane kształtująco przy pomocy tylko informacji zwrotnej (np. te które są wykonywane w czasie procesu uczenia się), a które sumująco stopniem (np. te które są wykonywane na podsumowanie).
Wszystkie te cztery nieporozumienia wskazują na bardziej fundamentalne, błędne przekonanie, że uczniowie wiedzą, co zrobić z komentarzami, które im dajemy. Dlatego warto uczniów pytać, czy informacja zwrotna im pomaga w uczeniu się i jaką informację chcieliby otrzymywać. Możliwe, że część uczniów woli otrzymywać informację zwrotną od koleżanki lub kolegi lub dokonywać samooceny, można to uwzględnić w swojej nauczycielskiej praktyce.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem A.Housiaux i B.Dickson z ascd.org. Warto również sięgnąć do materiału na stronie: https://tanginstitute.andover.edu/feedback-in-practice.
