Sport to esencja fair play, szlachetnej rywalizacji i kształtowania charakteru – przynajmniej tak o nim myślimy. Rzeczywistość jednak bywa odmienna i bardziej złożona. Kiedy gra jest o wysoką stawkę, w obliczu presji na wynik, możemy dostrzegać jego niepokojące „ciemne strony”, gdzie etyka schodzi na drugi plan. Warto więc zaznaczyć, że sam fakt uprawiania sportu nie gwarantuje automatycznie etycznych postaw. Istotną rolę w ich kształtowaniu u młodych sportowców odgrywa szkoła.
Ciemne strony rywalizacji
Kultura wyniku za wszelką cenę, obecna zarówno na szczeblu profesjonalnym, jak i amatorskim, może prowadzić do nieuczciwych praktyk. W momencie, gdy zawodnik walczy o zwycięstwo, awans, medal czy stypendium, może posunąć się do zachowania niezgodnego z zasadami czystej gry. Przykładami takich zachowań może być chociażby symulowanie fauli, próby oszukania sędziego, by w nieuczciwy sposób zdobyć przewagę nad przeciwnikiem, celowe opóźnianie rozgrywki, a także cała gama zagrywek psychologicznych, takich jak prowokowanie i agresja słowna. Takie praktyki, choć nieetyczne, bywają postrzegane jako nieodłączny element sportowej układanki. Warto wspomnieć, że nieczyste zagrywki nie zawsze wychodzą z inicjatywy samego zawodnika. Często czynny udział w całym procederze mają rówieśnicy, reszta zespołu, rodzice, a nawet trenerzy, którzy za wszelką cenę dążą do osiągnięcia założonego wyniku.
Rola nauczyciela WF-u w kształtowaniu sportowego ducha
Nauczyciel WF-u powinien być etycznym kompasem. Ma on częsty kontakt z uczniami w sytuacjach rywalizacji i może bezpośrednio wpływać na ich postawy. To od nas samych zaczyna się dawanie przykładu i kształtowaniu odpowiednich zachowań. Uczmy szacunku do przeciwnika, sędziów i przede wszystkim rówieśników.
Nasza rola wykracza jednak poza sam przykład. Musimy świadomie modelować pożądane zachowania i wartości. Oznacza to prowadzenie rozmów przed i po grze, podczas których omawiamy nie tylko zasady i strategię, ale przede wszystkim cel zajęć – nie tylko wynik, ale rozwój osobisty i zasady fair play. Każde wydarzenie na boisku może stać się pretekstem do analizy zachowań, zarówno tych pozytywnych, które warto naśladować, jak i tych negatywnych, z których należy wyciągnąć wnioski. Edukacja o wartościach jest tu kluczowa i musimy zaznaczyć, że sport to nie tylko ruch, ale też nauka pokory, szacunku, współpracy i akceptacji porażki. Konkretne, sporne sytuacje z lekcji czy zawodów stanowią idealną okazję do analizy i wspólnego szukania rozwiązań dylematów etycznych, ucząc w ten sposób krytycznego myślenia i odpowiedzialności.
Nauczyciel WF-u to także osoba, która konsekwentnie egzekwuje zasady fair play. To my decydujemy o karach i nagrodach, pamiętając, by wzmacniać pozytywnie nie tylko osiągnięcia sportowe, ale przede wszystkim postawy etyczne, takie jak:
- szacunek do innych,
- współpraca w zespole,
- dbałość o bezpieczeństwo,
- unikanie zachowań ryzykownych (w tym agresji),
- akceptacja dla różnego poziomu umiejętności zawodników,
- brak zrzucania winy na innych za przegraną,
- unikanie celowego oszukiwania.
Nauczyciele powinni również promować sport dla samej przyjemności i radości z aktywności fizycznej. Kiedy skupiamy się na pasji, a nie wyłącznie na presji wyniku, naturalnie sprzyjamy etycznym postawom i zdrowemu podejściu do rywalizacji.
Współpraca z rodzicami i środowiskiem szkolnym
Kształtowanie etycznych postaw w sporcie to nie tylko zadanie nauczyciela WF-u, ale odpowiedzialność całej placówki. Szkoła powinna działać jak spójny system wartości, gdzie to, co promuje się na lekcjach wychowania fizycznego, jest zgodne z ogólnymi zasadami i postawami w całej społeczności szkolnej.
Niezwykle ważna jest komunikacja z rodzicami. Powinniśmy ich informować o wartościach, które promujemy na lekcjach WF-u i zachęcać ich do wspierania tych postaw w domu. Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi wzorcami dla swoich dzieci, a ich wsparcie dla idei fair play poza murami szkoły jest nieocenione. Gdy szkoła organizuje wydarzenia sportowe, istotne jest również ustalenie zasad dla kibiców. Warto przypominać dorosłym o ich odpowiedzialności za modelowanie pozytywnej kultury kibicowania, wolnej od agresji, hejtu czy niezdrowej presji.
Sport ma ogromny potencjał wychowawczy. Może być potężnym narzędziem w kształtowaniu charakteru, ucząc dyscypliny, pracy zespołowej i determinacji. Ten potencjał zostanie w pełni wykorzystany tylko wtedy, gdy będzie świadomie i konsekwentnie kierowany zarówno przez nauczycieli, jak i przez całe środowisko szkolne oraz rodziców.
Kształtując sportowców fair play, kształtujemy również uczciwych obywateli – ludzi, którzy te wartości przeniosą z boiska w dorosłe życie.
Przeczytaj także:
- Jak aktywność fizyczna pomaga w nauce?
- Od wojskowej dyscypliny do zdrowego stylu życia...
- Jak przeciwdziałać skutkom braku ruchu wśród uczniów?
Notka o autorze: Łukasz Achruk jest nauczycielem wychowania fizycznego w Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski, opiekunem zajęć z piłki ręcznej, trener klasy I piłki ręcznej, trener grup młodzieżowych oraz seniorów w klubie AZS UMCS Lublin. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Edukacja i Inspiracje, licencja CC-BY-SA.
