Odpowiedzialni nauczyciele

Tematyka konferencji w szczególności dotyczyła zagadnień związanych z wzmacnianiem autonomii, profesjonalizmu i odpowiedzialności nauczycieli oraz wsparciem dyrektorów w świadomym organizowaniu pracy nauczycieli dla uczenia się uczniów, rozwoju szkół i systemu edukacji, czyli realizacji wymagań państwa. Podczas konferencji uczestnicy mogli skorzystać z szeregu sesji eksperckich, paneli dyskusyjnych, a także wykładów plenarnych. Po każdej sesji eksperckiej odbywała się sesja refleksyjna, podczas której uczestnicy będą mieli możliwość odniesienia się do omówionych przez ekspertów tematów. Na łamach Edunews.pl, w kilku odsłonach, zaprezentujemy najważniejsze tezy z wystąpień konferencyjnych.

Odpowiedzialność i autorytet nauczyciela

Jak rozumieć dziś odpowiedzialność nauczyciela? Dr Marek Kaczmarzyk w swoim wystąpieniu na temat Rozproszonej odpowiedzialności nauczyciela, zwrócił uwagę, iż w perspektywie przygotowywania dzieci do życia w trudnej do przewidzenia rzeczywistości, odpowiedzialność nauczyciela ujawnia się w dwóch wymiarach. Przede wszystkim nauczyciele powinni zadbać o to, aby chronić różnorodność począwszy od poziomu doświadczeń, które zdobywają dzieci, ponieważ sama szkoła, jako instytucja i miejsce uczenia się, nie jest w stanie tego zrobić. Po drugie powinni się starać, aby nie tylko zachowywać to, co jest (czyli reprodukować to, co zastane), ale przede wszystkim wspierać, to co być mogłoby, pielęgnować nowe idee w ich zalążku.

Kolejna kwestia wiąże się z osobistą odpowiedzialnością i autorytetem nauczyciela. W świecie wielu konkurujących autorytetów błędem byłaby kapitulacja. Nauczyciel powinien brać na siebie odpowiedzialność pełną, ponieważ nie zna chwili, w której dla kogoś może stać się postacią znaczącą i zmieniającą jej obraz świata. Być może nawet nie zauważy, że to się stało.

Nauczyciele i rodzice

Zagadnienie odpowiedzialności nauczycieli było również omawiane w kontekście jakości uczenia się podczas sesji Małgorzaty Taraszkiewicz pt. O odpowiedzialności zawodowej nauczycieli w kontekście efektywności uczenia się uczniów. Granice i perspektywy. Rozpoczęła się ona od rozważań na temat kondycji współpracy rodziców z nauczycielami. W czasie sesji stworzone zostały metafory meteorologiczne, które mogłyby obrazować stan stosunków pomiędzy grupami uczestników. Monsuny (użyźniają, ale i niszczą), kapuśniaczek (niby nic, ale człowiek cały mokry), klimat umiarkowany z tendencją do przejaśnień – te i inne pomysły skłaniały uczestników do myślenia, że nie jest źle na linii nauczyciel-rodzice. Zdaniem Małgorzaty Taraszkiewicz relacje te są jednak w znacznie gorszym stanie – widać to chociażby po potężnym ruchu rodziców, którzy nie ufają polskiej szkole i nie chcą widzieć swoich sześciolatków w pierwszych klasach. Konflikty, które dziś się rozwijają pomiędzy szkołą i rodzicami, nie dadzą się łatwo wytłumić w przyszłości.

Meritum warsztatu była praca metodą „chmury” (cloud), w której grupa przypatrywała się oczekiwaniom i potrzebom, jakie mają skonfliktowane grupy nauczycieli i rodziców, konkludując, że najważniejszą, jedyną być może potrzebą, jednaką dla obu, jest potrzeba szacunku. A od zrozumienia tego faktu można dopiero wyruszyć na poszukiwanie rozwiązań.

Gdzie jest to jedno miejsce w szkole gdzie zachodzi nauka? To mózg.
Jak to jedno miejsce funkcjonuje? Ta odpowiedź już nie jest taka jednoznaczna. Nie można też jednoznacznie powiedzieć, że polska szkoła stwarza dobre warunki do uczenia się przez młode mózgi.

Odpowiedzialni przywódcy

Skoro mówimy o odpowiedzialności za uczenie, to jest to również kwestia pewnego przywództwa, liderowania w procesie uczenia. Dr Marta Chrabąszcz podczas sesji Nauczyciel jako przywódca edukacyjny. Wolność – odpowiedzialność – skuteczność przybliżyła modele mentalne nauczyciela, dyrektora i wszystkich osób pracujących w oświacie, a także opisała podstawowe wartości, którymi powinien się cechować PRZYWÓDCA. Skłoniła uczestników do refleksji na temat wyborów priorytetów w pracy czy stopnia zadowolenia z własnej pracy w kluczowych jej obszarach. Na zakończenie przypomniała jak ważna jest skuteczna realizacja zadań i na czym polega efektywne zarządzanie wszystkimi stojącymi przed każdym z nas zadaniami.

Odpowiedzialność za wspólnotę i rozwój szkoły

Prelegentki sesji pt. Odpowiedzialny nauczyciel - (nie)odpowiedzialna wspólnota – co pomaga, a co przeszkadza w budowaniu nauczycielskich wspólnot praktyków, dr Hanna Kędzierska i Monika Maciejewska stawiając pytanie: Czy system edukacji stwarza możliwości tworzenia wspólnot praktyków? sprowokowały uczestników warsztatu do dyskusji na temat barier i warunków służących tworzeniu i rozwijaniu nauczycielskich wspólnot praktyków. Zastanawialiśmy się też nad tym, jakie są w szkołach najważniejsze obszary aktywności, w których najlepszym sposobem na wprowadzanie zmian jest działanie wspólnoty.

Nie jest prawdą, że wyłącznie perfekcyjnie pracujący, bardzo dobry nauczyciel stworzy świetną szkołę. W dobrym koncercie muzyki symfonicznej potrzeba zarówno solistów, jak i wirtuozów, którzy potrafią wspólnie pracować dla współbrzmienia konkretnych instrumentów w odpowiednim czasie. Podobnie, aby dobrze grała szkoła, to potrzebujemy "solistów i wirtuozów", którzy wiedzą, że każdy z nich jest ważny w funkcjonowaniu całości.

Ambicją wszystkich uczestników warsztatu byłoby, żeby nauczyciele w szkołach odczuwali radość z grania dla swojej społeczności – nie na pokaz, nie kiedy trzeba wystąpić, ale codziennie dla własnej przyjemności.
Ideałem jest kiedy orkiestra potrafi zgrać spójny koncert bez dyrygenta. Jak to zrobić?
Uczestnicy spotkania proponują:

• uczyć się przez całe życie i promować wartość uczenia się;

• grać w zespołach;

• słuchać się nawzajem;

• wchodzić ze sobą w dialog;

• doceniać się wzajemne w zespołach;

• dawać możliwość tym, którzy chcą poimprowizować;

• dawać sobie prawo do błędów i uczyć się na nich;

• umiejętnie zarządzać konfliktami;

• rozwijać orkiestrę – kiedy potrafimy zagrać już jakiś utwór, to planujmy zagranie czegoś nowego.

Odpowiedzialność za przestrzeń

Kwestie odpowiedzialności nauczyciela pojawiły się także w kontekście przestrzeni edukacyjnej w szkole. Dr Justyna Nowotniak na początku wystąpienia pt. Szkoła jako „miejsce” w kontekście odpowiedzialności nauczycieli za przestrzeń edukacyjną rozważa problem odpowiedzialności w kontekście świadomości. Mówiła o odpowiedzialności i świadomości, jako sile samostanowienia. Rozważała, czym jest odpowiedzialność za słowo, a także rozumienie procesu wychowania w kontekście odpowiedzialności. Prelegentka przedstawiła kontrowersyjną tezę „wychowania”, jako współbycia z uczniem.

Justyna Nowotniak zajmuje się w swoich badaniach przestrzenią, która jest ważna w procesie edukacji. Pedagogika miejsca jest istotną kategorią badawczą. Zwraca uwagę na przestrzeń interpersonalną, a także na „ciało, które jest przestrzenią miejsc”. Prelegentka przytaczała też definicję Grotowskiego, który „ciało” definiuje, „jako pamięć miejsca”. Przestrzeń możemy uznać za symbol wolności. Człowiekowi potrzebna jest zarówno przestrzeń, jak również miejsce. Miejsce to bezpieczeństwo, przestrzeń - to wolność. Pojawia się tu problem ambiwalencji potrzeb przestrzeni i miejsca jednoczenie. Posiadanie miejsca na ziemi pozwala nam odpowiedzieć sobie na pytania : kim jestem? dokąd zmierzam?, itd., a także zaakceptować różnorodność świata i ludzi. Według prelegentki istotne jest badanie sposobu naszego bycia w przestrzeni - badanie sposobu funkcjonowania ucznia w przestrzeni i miejscu, co stanowi ważne wyzwanie dla edukacji.

Czy świadomość przestrzeni stanowi problem w edukacji? Na ile ważna jest nasza organizacja przestrzeni edukacyjnej? Aż w końcu: Czy szkoła jest miejscem i czy miejscem być powinna? Badania prelegentki wykazały, że jeżeli nie zabezpieczamy prywatności, to narastają na przykład akty wandalizmu, z kolei „im więcej zabezpieczonej prywatności, tym silniejsze poczucie wspólnoty.” Podczas sesji nastąpiła prezentacja zdjęć realizowanych w ramach projektu badawczego przez uczniów, którzy robili zdjęcia miejsc istotnych- intymnych dla nich. Zdjęcia tych miejsc pokazują, jak wygląda w praktyce przestrzeganie ich prawa do prywatności. Jak wyglądają miejsca tworzone dla uczniów, jak wygląda tworzenie przez nich przestrzeni dla siebie?

Tożsamość ucznia w szkole badana poprzez analizę zdjęć prowadzi do ciekawych spostrzeżeń i dyskusji. Jak wygląda potrzeba organizowania sobie przestrzeni przez uczniów? Jak tę przestrzeń sobie organizują? Jak nauczyciele i wychowawcy organizują tę przestrzeń?

Konferencja została zorganizowana przez Ośrodek Rozwoju Edukacji, Erę Ewaluacji i Uniwersytet Jagielloński wspólnie realizujący projekt Program wzmocnienia efektywności systemu nadzoru pedagogicznego i oceny jakości pracy szkoły. Etap III. Więcej informacji o konferencji na stronie internetowej: http://www.npseo.pl/action/subsite/konferencja2013.