Kolejna ważna umiejętność - ze względu na cel edukacji to umiejętność planowania działania i swojego rozwoju oraz dalszej kariery edukacyjnej i zawodowej. W szkole często można usłyszeć prognozy na temat kim ewentualnie zostaniesz, jak nie poprawisz stopnia z przedmiotu X. Przypomina to planowanie przyszłości przez zagrożenia (kształtowanie motywacji negatywnej).
Stosunkowo rzadko (albo wcale) nie pokazuje się pozytywnych konsekwencji, połączeń stanu aktualnego z przyszłością. Tego, co robię teraz z tym, co chciałbym robić w przyszłości. Uczeń po treningu szkolnym raczej dość dobrze się orientuje, w czym jest słaby i czego nie umie. Posiada dość dobrze określoną tożsamość negatywną, wie kim nie jest, wie czego ma unikać. Słabo się za to orientuje w czym jest dobry i na czym w sobie może się oprzeć. Nie jest to najlepszy start do rozwoju i osiągnięcia dojrzałej odpowiedzialności za swoje życie.
Umiejętność planowania działania i swojego rozwoju oraz dalszej kariery edukacyjnej i zawodowej to efekt coraz bardziej świadomego rozpoznawania samego siebie (samowiedzy) i przyjmowania odpowiedzialności za efekty swoich działań oraz efekt posiadanych umiejętności technicznych (znajomość metod planowania czterech podstawowych działań: osiągnięć, planowanie poszukiwań, analizy i organizacji). To inaczej zarządzanie swoją teraźniejszością i przyszłością.
Podstawowa sprawa to rozumienie pojęcia zmiana stanów rzeczy: zmiana jako rozwój osobisty, także w kontekście rozwoju zawodowego, zmiana jako rozwój organizacji i świata. W tym kontekście ważne jest posiadanie wiedzy proceduralnej dotyczącej stawiania celów i rozumienie ról życiowych w spójności z własnym systemem wartości, misją i wizją swego życia. Według Kopmeyera sukces osiągają ci, którzy mają sprecyzowane cele osobiste, wierzą w ich osiągnięcie, wiedzą jak działać i ... działają. Jest to najkrótszy przepis na powiązanie swego życia z sobą samym.
W tym miejscu warto przywołać jeszcze inne dyspozycje człowieka, które mają ogromne znaczenie dla skutecznego poruszania się po ścieżkach osobistych celów: akceptacja dla wytrwałego próbowania, odporność na stres i poczucie humoru. Na nic cała praca, nasza wiedza, nabyte umiejętności - jeżeli swoich projektów nie „przekujemy w czyn”, nie zostaną one wdrożone.
Wdrożenie to słowo, którego się nieco boimy, bo wdrożenie to czas sprawdzenia naszych projektów w życiu. Egzamin dla siły woli, zdolności do wysiłku, ustanawiania priorytetów, odporności na porażki i - paradoksalnie, psychicznej zgody na sukces. Niezbędne jest utrwalenie przekonania, że wdrożenia to proces.
Proces wdrażania nowych idei, osiągania sprawności, doskonalenia narzędzi działania dzieje się w pewnej fluktuacji, okresowo przemieszany jest pesymizm i entuzjazm, poczucie zawodu i poczucie zbliżania się do celu, światełka w tunelu i ostateczne przywitanie sukcesu... co staje się pretekstem do kolejnych działań dla zmiany. Zdolność do samokontroli, motywacji wewnętrznej, wytrwałości to najważniejsze cechy inteligencji emocjonalnej, która - jak wynika z badań, jest w sposób istotny skorelowana z powodzeniem życiowym.
Pora na kolejną umiejętność: sprawnej komunikacji. Nauczanie i wychowanie to nieustający proces komunikacji. Pobyt w szkole jest na pewno silnie modelujący dla zachowań uczniów w tym zakresie. Tradycyjny model komunikacyjny funkcjonujący w szkole ma charakter jednokierunkowy. Dorosły pyta, dziecko (tylko wtedy) odpowiada. Zachowania komunikacyjne kierowane do rówieśników są blokowane, a nawet rejestrowane jako trudności w zachowaniu. Model „nie rozmawiaj - nie pytaj” jest niestety niemal powszechnym. Tymczasem sprawność w komunikowaniu się to kolejna mega-umiejętność niezwykle ważna dla sprawnego funkcjonowania we współczesnym świecie.
Tu także można mówić o technicznych i psychologicznych składowych. Techniczne aspekty komunikacji polegają na znajomości elementów aktu komunikacji, rozumieniu konstrukcji i stylu komunikatów werbalnych (np. asertywnych, perswazyjnych, wspierających, analizy, komentarzy, interpretacji), w wersji akustycznej i pisanej oraz oczywiście rozumienie komunikatów niewerbalnych.
Dalej do niezbywalnych umiejętności należy znajomość zasad dobrego przyjmowania i przekazywania informacji zwrotnych, krytyki i dobrego słuchania. Aspekt psychologiczny polega przede wszystkim na zdolności do rozumienia obrazu (modelu) świata drugiego człowieka oraz - generalnie, woli porozumienia się z innym człowiekiem w dobrym stylu (bez przegranych) i przyjęcia odpowiedzialności za efekty komunikacji. W skład omawianej tu mega-umiejętności na pewno powinny wejść także umiejętności: autoprezentacji, publicznych wystąpień i konstruowania wypowiedzi.
Dla procesu nauczania i wychowania dzieci, czyli istoty szkoły, szczególne znaczenie ma komunikacja, dzięki której uczeń orientuje się, gdzie się znajduje na swojej edukacyjnej ścieżce. Wyrażanie opinii na ten temat (czyli ocenianie) jest szczególnie krytycznym zdarzeniem komunikacyjnym w szkole. Informacje zwrotne, które uczeń otrzymuje najczęściej polegają na podkreśleniu popełnionych przez niego błędów. Dobrze byłoby tę sytuację zrównoważyć i przynajmniej raz dziennie przyłapać go na tym, co robi świetnie!
(Część 2/3 opracowania)
