Poczucie własnej wartości mamy albo nie. Nie można go mieć trochę. Albo jest, albo nie ma. Oczywiście, może być słabe i chwiejne lub silne i stabilne. Poczucie własnej wartości wiąże się ściśle ze spójnością wewnętrzną, samoświadomością, wiarogodnością, zaufaniem, a także sumieniem. Często mylone jest z samooceną. A ta - jako wynik ciągłego porównywania się i uzależnienia od ocen innych, pochwał, nagród, wyróżnień, zwycięstw, nagan, kar, porażek - może być niska lub zawyżona.
Nie można poczucia własnej wartości utożsamiać z naszym ego. Często sztucznie pompowanym przez społeczne oczekiwania. Nieadekwatna samoocena, jak i rozbuchane ego, mogą być właśnie wynikiem braku poczucia własnej wartości. Prawdziwe pochodzi z wewnętrznego przekonania, będącego wynikiem samoświadomości - tego co o sobie myślimy, co wiemy, co odkryliśmy w kontakcie z samym sobą i innymi ludźmi. Poczucie własnej wartości pochodzi z wnętrza - z braku porównywania i osądów. To cecha charakteru niezbędna w prawidłowym funkcjonowaniu. To od niej zależy wiara w realizację marzeń, rozwój pasji, talentów i osobistego potencjału. To siła, która decyduje o naszym rozwoju i poczuciu szczęścia, ale też satysfakcji z przeżywanego życia i zrealizowanych celów. To wewnętrzna siła nieuzależniona od opinii innych.
Co dzieje się, gdy go brakuje? Jak reagują na zewnętrzne bodźce - na krytykę, uwagi, komentarze i opinie innych, osoby bez poczucia własnej wartości? Jego brak wywołuje reaktywne zachowania, obwinianie, atakowanie i krytykowanie, plotkowanie i narzekanie. Ale też agresję, stres, frustrację i cynizm. Swoje samopoczucie osoby z jego brakiem uzależniają od tego, co o sobie słyszą, jak patrzą i oceniają ich inni. Często staje się to powodem ucieczki w wewnętrzny świat z brakiem sensu i nadziei na lepsze życie. Nie tylko nie szanują siebie, ale też krzywdzą innych, obwiniając za swoje niepowodzenia i miejsce, w którym się znajdują. Osoby z silnym poczuciem własnej wartości nie pozwolą się łatwo zranić. Nie można nimi też manipulować. Są wewnątrzsterowalni.
Poczucie własnej wartości to ogromna siła w pracy nad własnym rozwojem i w tworzeniu dobrych relacji z innymi. Jedno jest pewne, takim ludziom żyje się łatwiej, są bardziej zmotywowani do działania, nie poddają się łatwo, wierzą w swoje osobiste talenty i siłę. Znają siebie, wiedzą kim są - co stanowi o ich wartości. Mają więcej energii, nie zniechęcają się tak szybko w dążeniu do realizacji swoich życiowych celów. Czerpią siłę z wiedzy o tym, czego pragną. To wyniki znajomości samych siebie. Osoby z poczuciem własnej wartości szanują innych, są uczciwi i otwarcie komunikują swoje potrzeby.
Budowanie poczucia własnej wartości to przede wszystkim osobista praca - proaktywne podejście do własnego rozwoju. Zaczynamy od budowania na indywidualnym poziomie naszej osobistej wiarygodności. Ta tworzy wzajemne zaufanie i wzmacnia nas od wewnątrz. A to z kolei kreuje przestrzeń do współpracy i codziennego funkcjonowania na najwyższym poziomie naszych możliwości. Co je niszczy? Brak spójności wewnętrznej. Wtedy znika zaufanie. Znika, gdy postępujemy wbrew sobie, gdy mówimy inaczej, niż myślimy, gdy nie dotrzymujemy obietnic i łamiemy zasady obowiązujące w życiu społecznym, nie przestrzegając prawa i wzajemnych zobowiązań. Kluczem w budowaniu spójności wewnętrznej jest przede wszystkim wiarogodność, która buduje zaufania do nas innych, ale też zaufanie do siebie samych. Innej drogi nie ma. Bo ufamy tym, którzy są spójni wewnętrznie. Tak rodzi się poczucie własnej wartości - z osobistej wiarygodności budowanej dzięki spójności wewnętrznej.
Poczucie własnej wartości to odwaga, wiara we własne siły i osobisty potencjał, świadomość swoich marzeń, talentów oraz pasji. To nasza wewnętrzna motywacja. Zgodna z osobistymi przekonaniami bez konieczności ciągnięcia lub popychania nas na siłę. Działamy, bo wiemy, że to jest dobre, uczciwe, szlachetne i ważne dla nas samych i dla innych. O stabilności naszego poczucia własnej wartości decyduje przestrzeganie ponadczasowych i uniwersalnych zasad, takich jak doskonałość w działaniu, uczciwość, szlachetność, miłosierdzie, użyteczność. Nietrudno sobie wyobrazić, co się dzieje się, gdy zabraknie ich w naszym codziennym życiu.
***
Szkoła może być zarówno miejscem budowania w uczniach własnej wartości, jak też bezwzględnego jej niszczenia. To od nauczycieli, co i jak mówią, myślą, zależy, czy budują w uczniach mocne i stabilne poczucie własnej wartości, czy jedynie porównują, oceniają i stawiają niemożliwe do osiągnięcia wymagania. Praca nad przybliżaniem do nich uczniów to prawdziwe wyzwanie.
(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości).
