W dzisiejszym świecie coraz mocniej doświadczamy kierowania się w życiu etyką osobowości. Ważniejszym staje się zewnętrzny wizerunek. Bardziej liczy się to, jak widzą nas inni, niż to, kim jesteśmy. Chodzi o szybki efekt, zrobienie dobrego wrażenia i natychmiastową reakcję na oczekiwania innych. Myślimy o tym, jak nas postrzegają, co o nas myślą i nieustannie się porównujemy. Chcemy pochwał, manipulujemy i liczymy na ciągłą uwagę innych. Ważne są lajki, podziw i bezwarunkowa akceptacja. Uczestniczymy w szkoleniach związanych z mową ciała, uczymy się, jak w trzy minuty zrobić wrażenie, jak dyscyplinować w klasie uczniów i sprawić, aby nas słuchali. Koncentrujemy się bardziej na społecznych oczekiwaniach, niż odkrywaniu i realizacji własnych marzeń wykorzystując siłę naszego ducha.
Osoby kierujące się etyką osobowości uzależniają swoje samopoczucie od tego, jak ktoś na nich spojrzy, co powie, jak zareaguje. Manifestowana pewność siebie, zawyżona samoocena, rozbuchane ego to efekt koncentracji na osobowości. A to z kolei najczęściej właśnie wynik braku charakteru. Takie zachowania są złudne i nieskuteczne. Oczywiście, piękna osobowość jest zwierciadłem pięknego charakteru. Ale co dzieje się, gdy go brakuje? Czego oczekujemy wówczas od naszych uczniów? Najczęściej posłuszeństwa! Koncentrując się na osobowości, zabiegamy o to, aby uczniowie słysząc: uważaj, uspokój się, nie rozmawiaj, nie przeszkadzaj, usiądź, nie kręć się, słuchaj, wyjdź, przeproś, odpowiednio szybko reagowali. W etyce osobowości ważna jest zmiana zewnętrznych zachowań, zmiana natychmiastowa. Ale czy jest ona trwała? Niestety, to zmiana pozorna. Mamy jedynie wrażenie, że panujemy nad sytuacją! Wydaje nam się, że kontrolujemy zachowania uczniów, że nas słuchają - są posłuszni i zdyscyplinowani. Ale prawdziwa zmiana to wynik pracy nad zachowaniami wynikającymi z poczucia własnej wartości, samoświadomości, sumienia, ale też woli i siły naszego ducha. Zależy od wewnętrznego kompasu wyznawanych przez nas zasad i wartości. Celem pracy nauczyciela nie powinna być więc zmiana zewnętrznych zachowań uczniów, ale praca nad charakterem. Nie tylko nad ich charakterem, ale przede wszystkim własnym. Zaczynamy od siebie.
W przeciwieństwie do osobowości charakter jest trwały i niezależny od tego, jak postrzegają nas inni. Można go kształtować i ciągle doskonalić. To wynik znajomości siebie, tego kim jesteśmy, co jest dla nas ważne, do czego dążymy, na czym nam zależy, jakie są nasze wartości. Uczestniczymy w szkoleniach doskonalących nawyki skutecznego działania, rozwijamy talenty i pasje. Jesteśmy świadomi swojej siły, wewnętrznej motywacji, przekonań i osobistych wartości.
- etyka charakteru – solidna postawa oparta o wartości i pryncypia, uwzględniająca naturalne prawa siewu, troski o uprawę i zbioru, zaczynająca wszelką zmianę od siebie;
- etyka osobowości – pokazująca drogę na skróty, manipulowanie sobą i innymi, skoncentrowana na technikach i szybkim zysku, niedoceniająca roli spójności wewnętrznej i opartego na niej zaufania. (za: Iwona Majewska-Opiełka, Logodydaktyka w edukacji).
W pracy z uczniami nie chodzi o natychmiastowe zmiany zewnętrznych zachowań, ale formowanie człowieka świadomego swojej siły, swoich przekonań, marzeń, osobistych celów i potrzeby własnego rozwoju. To wymaga czasu i jest dużo trudniejsze niż osiągnięcie natychmiastowych zmiany zachowań, które nam przeszkadzają w pracy na lekcjach. Ważne, aby zmiany te nie wynikały jedynie z zewnętrznych oczekiwań, ale z samomotywacji w stawaniu się osobą spójną wewnętrznie, z poczuciem własnej wartości i obfitości, z pozytywnym myśleniem i proaktywnością - to cechy charakteru, które decydują o jakości naszego życia. Bez nich trwała zmiana nie jest możliwa.
W jaki sposób kształtować charakter? Wspierajmy uczniów w ich osobistej pracy nad własnym rozwojem. Jeżeli chcemy, aby znali siebie, odkryli swoje silne strony i osobiste marzenia, ufali sobie, swoim talentom, dążyli do wyznaczonych celów - to skupmy się na budowaniu w nich poczucia własnej wartości. To kluczowa cech charakteru, która leży u podstaw oczekiwanych zmian zachowań. Jeżeli chcemy kształtować ich życzliwy stosunek do ludzi, aby postrzegali niepowodzenia jako możliwość i okazję do uczenia się, aby nie narzekali, nie krytykowali, to rozwijajmy w nich pozytywne myślenie. Dostrzeganie siły nieograniczonego potencjału, okazywanie szacunku innym, ale też traktowanie rzeczywistości jako możliwości i szansy na własny rozwój, to poczucie obfitości - kolejna istotna cech charakteru wymagająca naszej troski i koncentracji. Dyscyplinę, uczciwość, prawdomówność, przestrzeganie zasad i praw oraz dotrzymywanie obietnic, gwarantuje nam spójność wewnętrzna. Natomiast chcąc obserwować u naszych uczniów empatię, samodzielność, przedsiębiorczość, inicjatywność, zaangażowanie, wewnętrzną motywację, ale też kreatywność i innowacyjność kształtujmy w nich proaktywność.
Według koncepcji logodydaktyki te pięć cech tworzy warunki do kształtowania charakteru. Nasi uczniowie stają się samodzielni, przedsiębiorczy, zaangażowani, wewnętrznie zmotywowani i wewnątrzsterowalni. Są świadomi siły własnych wyborów. W pracy nauczyciel może koncentrować się na osobowości albo charakterze. Ale to właśnie siła naszego charakteru staje się trwałym źródłem równowagi i harmonii pomiędzy umysłem, ciałem, duszą i emocjami. Oto prawdziwe dziś wyzwanie dla każdego nauczyciela.
(Notka o autorze: Witold Kołodziejczyk jest członkiem e-Redakcji Edunews.pl, ekspertem w Ośrodku Analitycznym Think Tank, twórcą innowacyjnej szkoły - Collegium Futurum w Słupsku; prowadzi autorski blog Edukacja przyszłości).
Bibliografia:
- Covey S., 7 nawyków skutecznego nastolatka, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis 2002
- Majewska-Opiełka I., Logodydaktyka w edukacji, Sopot: GWP 2015
- Piwoński Z., Wybieraj: etyka osobowości czy charakteru, „Edukacja i Dialog” 2007, nr 185
