Toksyczność jest problemem biologii, chemii i toksykologii, ale dotyczy także ludzi, a właściwie każdego z nas. Niestety, są wśród nas toksyczni ludzie. Jak ich rozpoznać i jak poprawić funkcjonowanie wśród ludzi? Czy jest to może problem zdrowia psychicznego, czy też zaburzeń zachowania? Trzeba o nich mówić, bo warto z różnych względów poprawiać międzyludzkie stosunki, a w szczególności w rodzinie i szkole.
Trudne i toksyczne relacje występują w różnych środowiskach. Toksyczna w szkole jest „mowa nienawiści”, brak kultury i nietolerancja, ale także rywalizacja oraz „wyścig szczurów” prowadzące do licznych zaburzeń i negatywnych, agresywnych zachowań. Niektórzy twierdzą, że one nie mają wychowawczych aspektów i są szkodliwe dla uczniowskiego rozwoju. A jeszcze bardziej szkodliwa jest chciwość, którą w niektórych krajach Zachodu uważa się za coś pozytywnego, bo to ona psuje relacje międzyludzkie oraz rodzi gniew, agresję i nienawiść.
Toksyczni ludzie
To prawda, że są w naszym otoczeniu tacy ludzie, którzy nas denerwują, obrażają, z którymi trudno jest żyć lub pracować razem. Międzyludzkie stosunki w szkołach także są różnorodne. Relacje z takimi trudnymi (toksycznymi) ludźmi są dla nas problemem. Czy są jakieś dostępne książki, artykuły o cechach takich osób i sposobach rozwiązywania trudnych problemów? Jak postępować w kontaktach z toksycznymi ludźmi i jak rozpoznawać takie związki? Dlaczego najlepiej jest jak najszybciej je zakończyć?
Temat toksyczności ludzi, czyli trudnych relacji międzyludzkich podejmują różni autorzy rozmaitych publikacji psychologicznych, wychowawczych i z zakresu medialnej edukacji, bo jest on aktualny oraz powinien być dostrzegany w szkole. Jest szczególnie ważny w poprawianiu relacji nauczycieli z uczniami oraz ich rodzicami. Temat ten jest opisany dość szeroko, szczególnie przez psychologów. Warto poznać cechy toksycznych ludzi.
Takie trudne relacje międzyludzkie w szkole i edukacji opisuje często do nauczycieli Magdalena Goetz[1] w „Głosie Nauczycielskim”, np. w artykule pt. "Wspólnie i bez porażek. Rozwiązywanie konfliktów z klasą". Swoje opisy, rady i wnioski kieruje do nauczycieli wychowawców szkolnych, starając się im pomóc w rozwiązywaniu trudnych i toksycznych układów. Warto czytać i wykorzystywać te artykuły, bo w pracy i życiu przecież tak łatwo jest kogoś ocenić, a trudno docenić. Chyba po prostu łatwiej jest dostrzec wady niż zalety.
Trudna sytuacja dzieci
Teraźniejszość to dziwne i często zaskakujące czasy. Ważnym i chętnie dyskutowanym problemem polskiej szkoły, stale aktualnym i kontrowersyjnym, dotyczącym całego systemu edukacji, jest niedostosowanie wymagań do potrzeb i faktycznych możliwości uczniów. Choć sam termin „wymaganie” ma wiele synonimów i określeń. Coraz częściej mówi się o konieczności bardziej indywidualnego podejścia do zagadnień uczenia się i aktualnych problemów ucznia. Tak – to jest słuszne, ale to przecież obniża wymagania. W praktyce mimo tego wielu młodych nie radzi sobie w szkole. Coraz więcej dzieci w Polsce potrzebuje pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. A przecież obniżanie wymagań, niestety, nie motywuje słabych uczniów do pracy, uczenia się i wysiłku.
Trudno jest czasem uwierzyć w alarmujące wieści o trudnej sytuacji dzieci w Polsce. Wielce niepokojące są informacje o sytuacji dzieci, które przywołuje Małgorzata Taraszkiewicz [2] - wskazujące, że: „Co ósme dziecko ma obniżony nastrój, depresja diagnozowana jest już w przedszkolu. Z powodu samobójstw co roku znika jedna szkoła. Około 1 miliona dzieci (co szóste) jest pod opieką psychologów i psychiatrów. Jedynie 20% uczniów osiąga bardzo dobre wyniki w szkole. Musimy koniecznie te sprawy nagłaśniać, uświadamiać, inspirować do podejmowania działań profilaktycznych i naprawczych.” Mówiąc o pracy w szkole i jej wymaganiach warto ten problem rozumieć i rozważyć.
Trudna sytuacja dzieci Afryki i innych ubogich krajów świata jest sygnalizowana w różnych źródłach i od dawna. Jednak temat toksyczności ludzi, czyli trudnych ludzkich charakterów i zachowań skierowanych do innych osób, doczekał się teraz licznych opisów i wołania o pomoc. O trudnych relacjach międzyludzkich pisali już wcześniej różni autorzy rozmaitych publikacji psychologicznych i wychowawczych. Istotne jest pytanie: Jakie cechy ukazują innym toksyczni ludzie? Czy tacy pracują także w systemie edukacji? Czym są de facto „toksyny”?
Toksyny organiczne
Toksyny, jady – to trucizny organiczne wytwarzane przez drobnoustroje, rośliny i zwierzęta. Toksyny wydzielane przez bakterie do środowiska zewnętrznego to egzotoksyny (wśród nich enterotoksyny wywołujące zatrucia pokarmowe), natomiast toksyny występujące w błonie zewnętrznej bakterii Gram-ujemnych noszą nazwę endotoksyn[3].
Toksyny funkcjonujące w komórkach żywych organizmów to cytotoksyny, które działają na określone rodzaje komórek. Między innymi wyróżnia się:
- hemotoksyny (atakują krew),
- hepatotoksyny (atakują wątrobę),
- neurotoksyny (atakują układ nerwowy).
Takim przykładem toksyn są: apitoksyna, botulinotoksyna, mykotoksyny. Nauką badającą działanie toksyn jest toksykologia. Jednak badanie organicznych toksyn niewiele ma wspólnego z problemem toksyczności ludzi, w tym także podjętym przez autorkę ww. książki.
Trudności w komunikacji
Toksyczność kojarzy się raczej z jadami zwierząt, truciznami, które zagrażają naszemu zdrowiu. Ale tu jednak nie chodzi o organiczne (biologiczne, chemiczne) toksyny, a właśnie problemy i trudności w porozumieniu się z innymi ludźmi. Są one różne i mają rozmaite podłoże. Właśnie te problemy charakteryzuje książka pt. "Toksyczni ludzie"[4]. Podejmuje sposoby rozpoznania takich ludzi i możliwości lepszego funkcjonowania wśród nich, a także sprawy zakończenia takich toksycznych relacji.
To jest: „znakomita książka ułatwiająca funkcjonowanie wśród ludzi” – podkreśla opinia o niej zamieszczona w Internecie na stronie księgarni Empik[5]. Warto ją poznać i samemu przekonać się o jej wartościach i przydatności w edukacji. Przedstawia 10 sposobów postępowania z ludźmi, którzy uprzykrzają innym osobom pracę i życie w ogóle. Z pewnością można je przenieść na obszar wychowania, pracy nauczycieli i szkoły.
Treści ww. książki mogą otworzyć oczy na niejeden szkolny problem, który czasem wydaje się nauczycielowi błahy lub nieważny, a dla dziecka jest toksyczny. W praktyce często wystarczy włączyć umiejętność obserwacji i wyobraźnię oraz dostrzec uczniowskie bunty, niezadowolenia i zniecierpliwienia. Szerzej o nich jest w artykule pt. Skąd młodzieżowe zniecierpliwienie?. Jest dostępny na portalu Edunews.pl.
(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)
Bibliografia:
1. GOETZ, Wspólnie i bez porażek. Rozwiązywanie konfliktów z klasą: strategie zorientowane na współpracę, „Głos Nauczycielski” 2016 nr 16, s. 8.
2. TARASZKIEWICZ M., Zaproszenie do udziału w III Międzynarodowej Konferencji "Edukacja Innowacja" pt. "Człowiek w szkole". Dostęp: 2.07.2017.
3. Wikipedia, http://pl.wikipedia.org./wiki/Toksyny
4. GLASS L., Toksyczni ludzie. 10 sposobów postępowania z ludźmi, którzy uprzykrzają ci życie, Warszawa: Dom Wydaw. Rebis, 2009.
5. Toksyczni ludzie, http://www.empik.com/toksyczni-ludzie-glass-lillian,prod12500013,ksiazka-p. Dostęp: 2.07.2017.
