Czasem następuje olśnienie. Patrzymy, patrzymy i nagle przychodzi olśnienie. Jak Archimedesowi, leżącemu w wannie, który wiele razy brał kąpiel aż pewnego razu krzyknął Eureka. Lub jak z tym jabłkiem, co spadło Newtonowi na głowę lub pod nogi. Tak i ja nagle uświadomiłem sobie, że w zasadzie nauczyciel, także ten akademicki, to wolny zawód. Nie tyle robotnik najemny ani urzędnik, tylko właśnie wolny zawód. Tak było lub dopiero się staje.
A było to tak. Sprawdzałem ofertę ChatGPT Writer. Przydatny program, ile by kosztował miesięczny abonament? Tak 60 lub 150 złotych polskich, w zależności od wybranej opcji. Czy warto kupić indywidualnie? Ale przecież służbowo uniwersytet mi nie kupi (tak jak i nie kupi nauczycielowi szkoła czy to podstawowa czy to średnia). Tak jak wielu innych przydatnych programów typy Genially, Canva[1], Mentimeter. Czy wymagać od pracodawcy zakupu potrzebnych mi do pracy aplikacji? Chyba, że z własnego grantu. Ale ten się kończy i już "po ptokach". Płonne nadzieję na zakup z pracy. Pozostawało by kupić za własne, choć używałbym w pracy. Nie pierwszy raz byłoby coś takiego. Pierwszy laptop do pracy kupiłem za swoje. Było to dawno temu. Chcesz mieć większy komfort i lepszą wydajność pracy, to inwestuj w siebie z własnych pieniędzy. Czy urzędnik do pracy w urzędzie przychodzi w własnymi materiałami? Albo robotnik do pracy? Raczej nie. Ale już rzemieślnik czy ktoś, kto wykonuje wolny zawód - tak.
Takie naszły mnie refleksje. Przyzwyczailiśmy się, że nauczyciel to zawód niemalże urzędnicy, że to urzędnik państwowy w szkole państwowej. W szkole epoki przemysłowej. Przychodzi jak do fabryki a tam wszystko gotowe: klasa z ławkami, tablica, kreda, dziennik. Nawet program i podręczniki. I kontrola wyższego urzędnika z kuratorium. Kiedyś uwidaczniało się to w kolorze atramentu w piórze: uczeń pisał niebieskim, nauczyciel poprawiał czerwonym a kontrolujący wyższy urzędnik z kuratorium - zielonym. Wszystko uszeregowane i skrupulatnie wystandaryzowane.
Sprawdzałem, ile kosztowałby mnie miesięczny abonament ChatGPT. Przydatne i użyteczne narzędzie. Ale musiałbym opłacać miesięczny abonament w wysokości 60-150 zł (w zależności od opcji). Narzędzia AI to jeszcze jedno z wielu aplikacji, przydatnych nauczycielowi w codziennej pracy. Z tych narzędzi to w szkole czy na uniwersytecie niewiele dostaje od swojego pracodawcy. Chcesz wykorzystywać? To sobie kup. Tak tez można. Wszak robotnik na budowę może przyjść z własnymi narzędziami (wiertarka, śrubokręty). Wtedy może nawet bardziej szanuje niż te od pracodawcy. Bo to jego a nie "niczyje". Kończy pracę, to zabiera swoje narzędzia i idzie do innej pracy.
Komputery i smartfony to już raczej na uczelniach i w szkołach dostajemy urzędowo, wraz z podstawowym oprogramowanie, systemem Windows, czasem z pakietem biurowym typu MS Office. By pisać teksty, wypełniać arkusze kalkulacyjne itp. Ale przydatne w pracy programy typu Canva[1], Genially, Mentimeter czy Chat GPT musisz kupić sobie sam, tak samo jak książki metodyczne i opłacić kursy szkoleniowe (z małymi wyjątkami szkoleń opłacanych przez pracodawcę). Tak więc nauczyciel akademicki i nauczyciel szkolny, żeby dobrze pracować, to sam musi sobie zapewnić potrzebne narzędzia.
Można się na to oburzać. A można przyjąć, że nauczyciel to wolny zawód, tak jak lekarz czy prawnik. Lekarz może zatrudnić się w szpitalu i tam ma wszystko zapewnione. Albo założyć prywatną praktykę i samemu zakupić fotel ginekologiczny, dentystyczny czy inny potrzebny mu sprzęt. I nawet oprogramowanie. Są oczywiście drogie i specjalistyczne urządzenia, które są poza zasięgiem prywatnych gabinetów. Stać na nie tylko duże szpitale i jednostki. Podobnie ze sprzętem badawczym w nauce - stać na to tylko duże instytucje, takie jak placówki PAN czy szkoły wyższe.
Ale jeśli nauczyciel musi w dużym stopniu przynieść do pracy własne narzędzia (zarobić na abonamenty aplikacji, wykorzystywanych w pracy edukacyjnej), to czyją własnością jest jego wiedza? Może zawód nauczycielski, w szerszym sensie edukatorski, to cech, gildia, stowarzyszenie ludzi wolnych zawodów. Każdy dba sam o własny warsztat. A szkoła jest tylko jednym z miejsc jego pracy. Na własnych narzędziach może przecież pracować i poza szkołą. Dorywczo w formie korepetycji, współpracy z wydawnictwami, pozaszkolnie udzielać się w formie warsztatów, szkoleń, działalności zmonetyzowanej online, może sprzedawcą swoje usługi poza szkołą. Tak jak lekarz może pracować w szpitalu a jednocześnie prowadzić prywatna praktykę.
Co więcej, może zabrać swoją wiedzą i swoje narzędzia i uczyć... poza szkoła. Tak właśnie zrobiło wielu nauczycieli i nauczycielek. Edukują poza szkoła, także w sieci i na prywatnych szkoleniach. Wolny zawód? Lekarz, który dorabia lub w całości utrzymuje się z prywatnej praktyki, nie przestaje być lekarzem i nie przestaje leczyć ludzi. Podobnie jest z nauczycielami - mogą uczyć i poza szkolą państwową czy prywatną. I chyba z takiej możliwości coraz częściej korzystają.
Kryzys edukacyjny oraz nowe narzędzia cyfrowe i przenoszenie się części aktywności do sieci coraz bardziej czynią z zawodu nauczycielskiego wolny zawód. I to w coraz większym stopniu sprywatyzowany, rozproszony, pozaszkolny w rozumieniu placówki państwowej, publicznej. Coś się mocno zmieniło w naszych lokalnych i globalnych społecznościach. A chyba tego jeszcze za bardzo nie dostrzegamy,
Zatem wynagrodzenie za usługi edukacyjne musi być na tyle duże, by edukatora było stać na narzędzia, na abonamenty niezbędnych aplikacji. A skoro tak, to może trzeba usankcjonować prawnie i podatkowo zawód edukatora. Uprościć, i to znacznie, jego/jej sytuację społeczną i gospodarczą (podatkową).
[1] W ramach podpisanego porozumienia z ministerstwem nauczyciele mogą korzystać bezpłatnie z wersji rozszerzonej, od niedawna. Czyli główny „pracodawca” zapewnił bezpłatny dostęp nauczycielom do tego przynajmniej narzędzia.
Notka o autorze: Stanisław Czachorowski jest biologiem, ekologiem, nauczycielem i miłośnikiem filozofii przyrody, profesorem i pracownikiem naukowym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, a także członkiem grupy Superbelfrzy RP. Prowadzi blog Profesorskie Gadanie: https://profesorskiegadanie.blogspot.com. Licencja CC-BY.
