Sedno edukacji leży w treści nauczania

Treści z Wikipedii
Treść - w refleksji estetycznej pojęcie przeciwstawne do pojęcia formy, rozumiane najczęściej jako ogólny sens dzieła, jego wymowa ideologiczna lub zespół procesów i zdarzeń przedstawionych w dziele. Pojęcie treści można rozumieć dwojako - jako czynnik pierwotny, uzyskujący w dziele ostateczny kształt poprzez nadanie mu formy - mówi się wtedy o idei jedności treści i formy, lub też rozumieć całość dzieła jako strukturę znaczącą. Często odróżnia się sztuki semantyczne, w których dominuje treść (np. literatura) i sztuki niesemantyczne, w których dominuje forma (np. muzyka, taniec). (Źródło: Wikipedia)

Treści w dydaktyce
W dydaktyce wyróżnia się treści nauczania (kształcenia, uczenia się…). Występują w programach, podręcznikach itp., a także w naszej mowie i piśmie. Treść jednak to przecież wszystko w danym programie czy podręczniku, co ma sens i znaczenie (wyrazy, zdania, ale też rysunki i kropki). Warto przypomnieć, że treść terminów (nazw, nazwisk, znaków, symboli…), które jako myślowa abstrakcja, ale i konkretyzacja, odbija sedno danego terminu, czyli istotnych, ogólnych cech ludzi, rzeczy i zjawisk, powstaje w wyniku poznania i uogólnienia tych właściwości.

Przedmiotowe (kierunkowe) pojęcia są składnikami języka (terminologii) danej dyscypliny (przedmiotu nauczania) oraz swoistymi składnikami określonego myślenia, np. biologicznego, chemicznego, ale też narodowego, np. mówi się, że Polacy myślą po polsku, a Anglicy po angielsku. Aby posługiwać się językiem angielskim - trzeba nauczyć się myśleć jak mieszkańcy Wielkiej Brytanii.

Treści w pojęciach
W pojęciu wyróżnia się treść (sens, sedno, znaczenie…) oraz zakres. W uczeniu się pojęć są poziomy. Można znać termin, np. wiedzieć, że dany proces nazywa się fotosyntezą, oraz rozumieć go, tj. umieć go streścić, rozróżnić od innych podobnych, wyłonić cechy istotne lub prawidłowo wyjaśnić. Dydaktyka wyróżnia poziom zapamiętania i rozumienia treści nauczania (kształcenia, uczenia się…). Pojęcia występują w postaci wyrazów, zwrotów, symboli, rysunków, grafiki itp.

 

Rys. 1: Podstawowe składniki pojęcia

Treść odpowiedzialności
Charakterystyczną cechą nowoczesnego nauczyciela jest wysoka odpowiedzialność i rozliczanie się z efektów swojej pracy przed uczniami i ich rodzicami. Powodzenie tej współpracy tkwi w dużej mierze w precyzji stawiania celów i zadań oraz odpowiednich (precyzyjnych, rzeczowych, logicznych) i akceptowanych przed podmioty edukacji wymagań kierowanych do adresatów. Ważnym zadaniem każdego nauczyciela, jak i całej szkoły, jest uczyć ładnego mówienia. Niedawno w Edunews.pl był artykuł na ten temat pt. Szkoła ładnie mówiąca po polsku, w których chodziło o uwrażliwienie nauczycieli i edukatorów na potrzebę pracy nad podniesieniem precyzyjności formułowania naszych myśli i słów. Warto przeczytać!

Treści w programie
W programie nauczania (lepiej jest mówić „programie edukacyjnym”), jak w każdej książce czy innym napisanym (lub graficznym) materiale, wszystko to, co ma sens i znaczenie dla czytelnika (odbiorcy) jest treścią. Natomiast w praktyce, wyróżnia się zwykle w programie nauczania 6 głównych składników:

1.	Filozofia i koncepcja programu (lub danego przedmiotu nauczania);
2.	Cele edukacyjne – ogólne i szczegółowe;
3.	Zadania szkoły i nauczyciela realizującego programowe treści;
4.	Materiał kształcenia (zwany często treściami lub treściami rzeczowymi);
5.	Sposoby realizacji treści nauczania (strategie, metody, formy organizacyjne, procedury);
6.	Ewaluacja treści programu (zasady i strategia ewaluacji, sposoby sprawdzania (kontroli), kryteria oceniania, lista planowanych wyników (umiejętności uczącego się) oraz sposoby i konkretne narzędzia oceniania efektów).

Bardzo ważna jest logika i precyzja napisania treści programu. Precyzja mówienia i pisania ujawnia się w różny sposób, ale w ogólnym znaczeniu, zależy ona od komunikatywności tekstu. Ona zależy od wykorzystania systemu opanowanych pojęć, nazw i definicji. Precyzyjne formułowanie myśli jest składnikiem komunikowania się za pomocą mowy, pisma i mowy ciała. Składa się z różnorodnych składników, ale najważniejszą jest opanowanie i posługiwanie się językiem, a w naszym przypadku – językiem edukacyjnym.

Treści w ocenianiu
Do sprawdzenia i oceniania poziomu wiedzy zapamiętanej i zrozumianej stosuje się różne typy zadań oraz swoiste czasowniki (tab. 1).

Czasowniki związane z pamiętaniem wiedzy	Czasowniki dotyczące rozumienia
1. Nazwać	1. Rozróżnić
2. Omówić	2. Odpowiedzieć sensownie na pytanie
3. Opowiedzieć	3. Streścić
4. Wyliczyć	4. Wyjaśnić proces
5. Wymienić	5. Wyróżnić cechy istotne
6. Zdefiniować (podać definicję)	6. Wytłumaczyć
7. Zidentyfikować	7. Zilustrować

Treści w mowie
Są ludzie, którzy mówią dużo, ale bez sensu. Niektórzy zaś wskazują, że to właśnie mowa świadczy o nas, o znajomości języka, inteligencji, o ludzkich kompetencjach itp. To z pewnością prawda, bo zwykle po kilku wymienionych zdaniach z kimś, można o danej osobie sporo powiedzieć. Analizując treści wypowiadane (mową ustną lub pisemną) dotyka się istoty i znaczenia stosowanych terminów (słów), które są nazwami pojęć, które się rozumie lub nie oraz stosuje.

Mówi się, że jakość naszego języka zależy od zasobu opanowanych słów, ale w istocie rzeczy, w dużej mierze zależy ona od rozumienia treści, zakresu i znaczenia słów. Wszystkie dydaktyki, ogólne i przedmiotowe, akcentują kształcenie pojęć jako istotnego składnika uczenia się i nauczania. Zabiegają o ich prawidłowe nabywanie i stosowanie. Tu, jako nauczyciel, stawiam sobie samemu pytania:

1. Jaki jest poziom mojej sprawności mówienia i pisania? (Warto to sprawdzić odpowiednim kwestionariuszem samooceny sprawności mówienia i pisania lub samooceny nauczyciela);
2. Jak poprawić precyzję formułowania własnych myśli w planach i na zajęciach z uczniami?
3. W jakim stopniu czuję się odpowiedzialny za jakość mówienia, dyskutowania, zadawania uczniom pytań i poleceń oraz pisania po polsku?

(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)