Dialog w edukacji wczesnoszkolnej jest kluczowy dla całego procesu uczenia się dziecka. Język i porozumiewanie się są szczególnie istotne, gdy myślimy o wyzwaniach, które stoją przed nami w relacjach nauczyciel-uczeń. Język wspomaga myślenie. Pytania uruchamiają rozmowę, poprzez którą możemy kultywować naturalną i spontaniczną potrzebę dzieci do dzielenia się swoimi doświadczeniami – powiedziała prof. UW dr hab. Małgorzata Żytko w wykładzie inauguracyjnym INSPIR@CJI WCZESNOSZKOLNYCH 2016.
Wiele ciekawych rzeczy dzieje się w edukacji wczesnoszkolnych. Dziś główną rolę w edukacji coraz częściej pełni uczeń. Nauczyciel ma odpowiedzialne zadanie – musi stać się organizatorem sytuacji, która będzie wspierać proces uczenia się młodego człowieka. Dziecko musi uczyć się z innymi i uczyć się razem z nauczycielem. Ważną rolę odgrywa przestrzeń uczenia się. Czy stwarzamy w niej szansę na intensywne relacje z uczniami? Co jeśli ustawimy inaczej klasę? Czy zauważamy, że zmiana przestrzeni może prowadzić do zmiany relacji i kontaktów z dziećmi?
Język wspomaga myślenie, nadaje sens nowym doświadczeniom, pozwala dzieciom wykorzystywać nowe doświadczenia w nowych sytuacjach. To pytania nauczyciela uruchamiają proces myślenia albo go hamują. Najgorsze co może zrobić nauczyciel to zadawać pytania i samemu na nie odpowiadać. To poważny błąd dydaktyczny. Pytania nauczyciela do dzieci powinny wywoływać odpowiedzi, dyskusję, ale i chęć zadawania kolejnych pytań. Efektywność uczenia się zależy od tego, jak tę zdolność do zadawania pytań rozwijają w sobie nauczyciele. Często z tej możliwości w klasie nie korzysta się – co udowodniła prof. Żytko podając przykłady „dialogu” z zebranych przez naukowców obserwacji (patrz fotografia niżej). Pytając lepiej się rozumiemy, tak w grupie dorosłych, jak i w relacjach z uczniami.
W dzieciach tkwią olbrzymie pokłady dialogu. "Wystarczy" zadać pytanie. Weźmy takiego Kopciuszka… Można poprowadzić dyskusję z dziećmi o bajce w sposób absolutnie uwsteczniający i zniechęcający ich do uczenia. Albo zadać takie pytanie, które przeniesie Kopciuszka w świat, w którym żyją dzieci. Na przykład: „Czy Kopciuszek był kobietą sukcesu?” Prof. Żytko zaprezentowała podczas wystąpienia zapis przebogatej rozmowy z 6-letnimi dziećmi o tym, co to znaczy osiągnąć dziś sukces przez kobietę. Ale jej istotą było to, że nauczyciel, choć aktywnie uczestniczy w rozmowie, to jednak nie zastępuje nigdy uczniów w roli dyskutujących. To oni rozmawiają i argumentują. Nauczyciel jest zainteresowany tym, co mają do powiedzenia uczniowie i odpowiednio reaguje – zadaje kolejne pytania, podpowiada, wyjaśnia trudne słowa. Ale nigdy nie zastępuje uczniów w rozmowie, ponieważ to natychmiast zabija dialog.
Zadziwiające jest, jak często słyszymy od nauczycieli: „Teraz pracujemy - nie rozmawiamy” albo wręcz „Teraz pracujemy w grupach. I nie rozmawiamy”. Czy język i mówienie jest mniej istotne? Mówienie i słuchanie powinno być centrum procesu uczenia się – przekonywała prof. Żytko. Uczenie się języka najlepiej następuje poprzez interakcje społeczne. A współpraca w grupie zachęca do takich interakcji.
Jeśli chcemy dzieci nauczyć komunikować się, musimy im pozwolić mówić w szkole. Nie przejmuje się przecież wzorców mówienia – je się buduje i dlatego ważne jest używanie języka przez dzieci w pracy dydaktycznej nauczyciela i eksponowanie tego, że to, co dziecko mówi, jest ważne dla tej danej sytuacji dydaktycznej. Niestety często jest tak, że to nauczyciel dominuje. I wtedy dzieci wcale nie uczą się mówić.
Stwarzając w klasie szansę dzieciom na rozmowę, pomagamy im zrozumieć różne zagadnienia. I dzieci uczestniczą w sposób aktywny w procesie edukacji.
Dla nauczyciela wyzwaniem jest, aby obudzić w sobie ciekawość poznawczą, związaną z używaniem języka w sposób ciekawy, niemetodyczny. Jest to niełatwa sztuka i trzeba naprawdę dużo praktykować.
***
Organizatorami konferencji INSPIR@CJE WCZESNOSZKOLNE 2016 są firma Think Global, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Wiedzy THINK! oraz Edunews.pl.
Partnerem merytorycznym jest społeczność Superbelfrzy RP, a szczególnie nauczycielki wczesnoszkolne działające w fejsbukowej grupie Superbelfrzy Mini.
Partnerami konferencji są: Fundacja Orange, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji oraz Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń.
Partnerem globalnym konferencji jest Kulczyk Foundation.
Media partnerskie to Głos Nauczycielski, kwartalnik Wokół Szkoły oraz pismo Pieniądze są dla szkoły.
(Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym Edunews.pl, zajmuje się edukacją i komunikacją społeczną, realizując projekty społeczne i komercyjne o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Jest również członkiem grupy Superbelfrzy RP).
