Metapoznanie to wiedza o tym, jak się uczymy i w jaki sposób można poprawiać efektywność nauki. Użycie odpowiednich technik i strategii uczenia się należy do najbardziej efektywnych sposobów poprawy własnych wyników. Z analizy dziesiątków badań przeprowadzonych przez Education Endowment Foundation z Wielkiej Brytanii wynika, że przeciętny efekt programów poprawiających samoświadomość tego jak się uczymy i wiedzę o tym, jak się efektywnie uczyć, jest bardzo wysoki i równoważny aż 7 miesiącom nauki! [1]
Strategiczne uczenie się jest metodą stosunkowo prostą do wprowadzenia i niedrogą. Wymaga od ucznia, studenta lub uczącego się dorosłego jedynie odrobiny czasu, dobrych narzędzi i refleksji. Nauczyciele mogą też łatwo rozwijać strategie uczenia się podczas lekcji, posługując się przykładami i odnosząc się już bezpośrednio do nauczanego materiału.
Nauka strategii metapoznawczych powinna zacząć się od podstawowego rozpoznania tego, w jaki sposób uczeń sam podchodzi do uczenia się. Na podstawowym poziomie można rozróżnić trzy typowe podejścia:
- powierzchowne,
- strategiczne,
- głębokie.
W skrócie, powierzchowne podejście ogranicza się do jak najszybszego przejścia przez materiał, bez odrobiny refleksji i z dużą dozą uczenia się „na pamięć”. W podejściu strategicznym uczniowie dobrze planują swoją pracę, jednak brakuje im refleksji i poświęcenia czasu na rozważania nieprowadzące wprost do celu jakim jest zaliczenie materiału. Podejście głębokie wymaga od ucznia refleksji nad tym czego się uczy, łączenia wiedzy z różnych tematów czy też krytycznego podejścia do nowego materiału. Badania pokazują, że najwięcej korzyści przynosi łączenie podejścia strategicznego z pogłębionym. Nie jest to wcale oczywiste, bowiem wielu uczniom i nauczycielom wydaje się, że poświęcanie czasu na dodatkowe rozważania, wracanie do już omówionego materiału, czy też krytyczną dyskusję nie przynosi bezpośrednich korzyści. Faktem jest, że takie korzyści widoczne są dopiero po jakimś czasie, gdy okazuje się, że w naszej pamięci długotrwałej pozostają wypracowane schematy myślenia i wiadomości, którym poświęciliśmy więcej refleksji niż w przypadku szybkiego uczenia się „na pamięć”.
Ocenę tego jakie podejście do uczenia się dominuje u nas, u naszych dzieci lub uczniów jest możliwe dzięki darmowemu kwestionariuszowi ASSIST. Narzędzie to zostało zaadaptowane do języka polskiego przez zespół Fundacji Naukowej Evidence Institute promującej edukację opartą o wyniki badań naukowych. Kwestionariusz jest dostępny za darmo na platformie www.TestLearn.pl zawierającej także testy online pozwalające na obiektywną diagnozę umiejętności uczniów z kluczowych przedmiotów (matematyka, język polski i język angielski) i odniesienie swojego wyniku do wyników całej populacji uczniów w Polsce. Dostępny tam kwestionariusz ASSIST służy do samooceny uczniów i stanowi dobrą podstawę do rozmowy o tym, w jaki sposób się uczą i jak mogą to robić efektywniej. Bardziej świadomi uczniowie mogą wykorzystać kolejne narzędzia, które szczegółowo analizują kluczowe elementy metapoznania: planowanie, monitorowanie i ewaluację uczenia się.
Dzięki rozpoznaniu własnego podejścia do uczenia się, choćby w oparciu o darmowy kwestionariusz ASSIST, można rozpocząć z uczniami pracę nad tym, jak uczyć się efektywniej. Podstawowe wskazówki można uzyskać po wypełnieniu wspomnianego kwestionariusza online. Każdy uczeń otrzymuje rekomendacje dopasowane do udzielonych przez niego odpowiedzi. Na dalszym etapie możliwy jest dostęp do kolejnych narzędzi pogłębiających wiedzę o strategiach metapoznawczych i potwierdzonych badaniami efektywnych technikach uczenia się. Dobrym źródłem jest też wspomniany powyżej przewodnik napisany przez ekspertów Education Endowment Foundation, czy też materiały ze strony www.learningscientists.org, które też stanowią podstawę do wielu materiałów rozpowszechnianych przez Fundację Evidence Institute w języku polskim.
Narzędzie ASSIST i strategie metapoznawcze mogą być z powodzeniem stosowane w codziennej pracy nauczycieli. Z badań wynika, że najbardziej skuteczne jest podejście, w którym rozwijamy strategie uczenia się konkretnego przedmiotu, odnosząc się do pracy z typowym materiałem. Na przykład w nauczaniu języka polskiego, można pracować nad tym, w jaki sposób czytać tekst, jakie pytania zadawać sobie, aby lepiej zrozumieć materiał, cel pracy oraz to, w jaki sposób dana lektura odnosi się do kwestii omawianych w klasie i innych lektur. Podobnie w nauczaniu matematyki, wiele korzyści przynieść może refleksja nad opanowywanym materiałem, w której uczeń stara się zrozumieć, jak łączy się on z innymi tematami, czy też np. rysuje mapy poznawcze łącząc terminy, wzory lub konkretne zastosowania. Efektywne jest także szukanie przykładów z życia, do których można odnieść kwestie poruszane w lekturze, na lekcji matematyki, czy w naukach przyrodniczych. Uczenie się tego, jak się uczyć, to umiejętność XXI wieku, kluczowa w nauczaniu na każdym poziomie i w każdym przedmiocie.
[1] Zob. Metacognition and self-regulated learning, Education Endownment Foundation. Dostęp: 26.04.2019.
Notka o autorze: dr Maciej Jakubowski jest prezesem zarządu Fundacji Naukowej Evidence Institute. Ekonomista i socjolog, adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, były wiceminister edukacji (2012-2014). Wcześniej pracował w zespole zarządzającym badaniem PISA w siedzibie OECD w Paryżu.
