Wielu z nas sądzi, że testy są konieczne i że jest to jedyny i najlepszy sposób na śledzenie postępów uczniów. A może zamiast testów monitorować pracę uczniów poprzez prowadzone przez nich OK zeszyty lub przez popularne już portfolia czy teczki? Czyli prowadzenie portfoliów uczniowskich, w których znajdują się dowody na uczenie się uczniów. OK zeszyt jest właśnie takim rodzajem portfolio.
Co jest nie tak z tymi testami?
Dlaczego testy? Bo można je znormalizować i porównywać wyniki uczniów, nawet w punktach, czy procentach. Tak to jest prawda. Tylko, do czego i komu jest to potrzebne? Nie jest to na pewno pomocne dla procesu uczenia się. Informacja, że jestem leszy od Zosi o 5 punktów, albo że polscy uczniowie są średnio gorsi od uczniów w Norwegii nie pomaga nam się lepiej uczyć. Poza tym testy nie sprawdzają i nie monitorują tego, co powinny. Nie jesteśmy w stanie sprawdzić posiadanych przez ucznia umiejętności, testami sprawdzamy jedynie poziom wiedzy. Testy potrzebne są systemowi, aby mógł zakwalifikować ucznia do dalszego kształcenia. Nauczycielom zależy jednak na tym, aby jakość nauczenia i uczenia była dobra, a nie na tym, czy uczniowi uda się zgadnąć prawidłową odpowiedź na teście.
Jeśli naprawdę chcemy wiedzieć, co nasi uczniowie wiedzą i umieją i użyć tych informacji do poprawy nauczania, a to przecież wiedza bardzo potrzebna nauczycielowi, to możemy skorzystać z innych możliwości. Profesor Hattie pokazał w swoich badaniach, że właśnie pozyskiwanie i wykorzystywanie informacji – „gdzie są uczniowie w procesie uczenia się”, jest najbardziej efektywną interwencją w nauczaniu.
Po przeczytaniu artykułu Starr Sacksteina – Instead of Standardized Testing, Consider Portfolio Assessment, postanowiłam napisać ten artykuł, aby wykorzystać wskazówki autora, jak przy pomocy portfolio uczniowskiego możemy śledzić postępy uczniów i jednocześnie przedstawić nasze wnioski wynikające z prowadzenia OK zeszytu.
Zdaniem Sacksteina, jeśli udałoby się uwspólnić kryteria sukcesu i zestaw pożądanych umiejętności dla wszystkich uczniów w kraju, to jest wtedy możliwe nawet całkowite odejść od testów.
Przecież jeśli uczniowie znają kryteria sukcesu, to dowody na ich realizację mogą zbierać w swoich portfoliach lub OK zeszytach. Z mojego nauczycielskiego doświadczenia wynika, że OK zeszyt z praktycznego punktu widzenia, jest wygodniejszy niż portfolio, rozumiane jako teczka, w której uczniowie przechowują dowody swojego uczenia się. Z teczki „papierowej” może coś wypaść bezpowrotnie i trudno w niej o zachowanie chronologii gromadzonych materiałów. Za to teczka/portfolio prowadzone w internecie jest trudne do przeglądania i po pewnym czasie uczniowie i nauczyciel tracą nimi zainteresowanie.
Do OK zeszytu mogą mieć dostęp też rodzice, więc mogą być na bieżąco z postępami dziecka i mogą interweniować, gdy dziecko ma trudności.
Widać więc, że OK zeszyt z różnych powodów może być interesujący dla:
- Nauczyciela, bo może monitorować pracę uczniów
- Ucznia, bo wie, czy spełnia oczekiwania (kryteria)
- Rodzica, bo ma informację i może pomóc dziecku.
Wynik testu nie daje tych korzyści. Wynik testu jest jedynie informacją, jak uczeń „wygląda” na tle klasy.
Co zawiera OK zeszyt?
W obu przypadkach – portfolio, czy OK zeszytu, istotna jest zwartość i ustalenie, co ma w nim być, aby było to użyteczne narzędzie. Można to ustalić wspólnie z uczniami lub uczniowie sami mogą zdecydować, którą ich zdaniem pracę chcą zostawić jako dowód uczenia się. Wtedy uczniowie biorą odpowiedzialność za swój proces uczenia się, stają się samosterowni.
Refleksja ucznia
Innym bardzo ważnym elementem monitorowania uczenia się uczniów jest własna refleksja ucznia na temat uczenia się. Może to być refleksja na koniec jednej lekcji, ale może to być także podsumowanie pracy po dłuższym czasie. Jeśli uczniowie wiedzą, że będą podsumowywać to czego się nauczyli, to bardziej angażują się w naukę i widzą jej sens.
Informacja zwrotna
Istotnym elementem OK zeszytu jest informacja zwrotna dotycząca pracy ucznia. Może to być komentarz nauczyciela, ale też kolegi lub własna samoocena ucznia. Zebrane informacje zwrotne i dokonane na ich podstawie poprawy prac dają znakomitą informację o procesie uczenia się ucznia.
Podsumowanie
Pożądane jest omówienia zakończonego procesu uczenia się po dziale, semestrze, czy na koniec roku. Aby było to możliwe uczniowie muszą zbierać dowody swojego uczenia się. W OK zeszycie obowiązkowo uczeń powinien mieć cele i kryteria sukcesu, to znacznie pomaga w podsumowaniu. Autorefleksja w podsumowaniu pokazuje uczniowi, co już opanował, a nad czym powinien jeszcze pracować. Wtedy uczeń ma szansę być autorem swojego procesu uczenia się – o tym mówi zbierająca wszystkie pozostałe – piąta strategia oceniania kształtującego.
Umiejętności ucznia
OK zeszyt, czy portfolio mogą być użyte nie tylko do monitorowania zdobytej przez ucznia wiedzy, ale również do śledzenia nabywanych przez ucznia umiejętności, takich jak np. umiejętności komunikacji i współpracy. Nauczyciel może dostosować OK zeszyt do swoich i uczniów potrzeb.
Prowadzenie OK zeszytu pozwala skupić się nauczycielowi na nauczaniu, a uczniom na uczeniu się i odejść od koncentracji na egzaminach.
Projekty podsumowujące
Uczniowie mogą zamieszczać w OK zeszycie wyniki pracy nad projektem. Projektem uczniowskim może być podsumowanie pracy w semestrze. Uczniowie w podsumowaniu mogą pokazywać, czego się nauczyli i zaczerpnąć dowody na to, z tych które zbierali podczas nauki. Takie podsumowanie może być wykorzystane do indywidualnych prezentacji pod koniec roku szkolnego, zamiast zaliczania poprzez testowanie. Dzięki przygotowanej prezentacji uczniowie uświadamiają sobie, czego i na ile się nauczyli.
Rodzice
W proces monitorowania mogą być włączeni rodzice, którzy mogą przeglądać na bieżąco OK zeszyt swojego dziecka i pomóc mu w przygotowaniu podsumowania jego pracy.
Ciągi widocznego uczenia się
Mamy już pewne doświadczenie w wykorzystywaniu OK zeszytu do śledzenia postępów uczniów, nazywamy je – widocznymi ciągami uczenia się. Każdy z nauczycieli pracujący z OK zeszytem może wybrać dla siebie takie ciągi, które pokazują mu proces uczenia się uczniów. Może to być np. zestawienie typu:
- Kryteria sukcesu do zadania, zadanie wykonane przez ucznia, informacja zwrotna nauczyciela, poprawa pracy wykonana przez ucznia.
- Cel lekcji, refleksja ucznia
- Cel, kryteria sukcesu do lekcji, samoocena uczniowska
- Cel, praca ucznia, ocena koleżeńska, poprawa pracy wykonana przez ucznia
- Cel lekcji, kryteria sukcesu, wybór przez ucznia pracy domowej, praca domowa ucznia
Zachęcamy do tworzenia własnych ciągów i do monitorowania pracy ucznia, a potem do dostosowywania sposobów nauczania do potrzeb uczniów.
SOK
Czyli – Sprawnościowy OK. Powstał podczas stosowania przez nauczycieli OK zeszytu i sporo osób, które zaczęło ten pomysł na oceniania stosować przekonało się do niego. Sam pomysł jest połączeniem sprawności harcerskich i oceniania kształtującego. Nauczyciel opracowuje sprawności, które powinni uczniowie zdobyć np. w ciągu semestru. To jest najtrudniejsza część pomysłu, bo trzeba przejrzeć całą podstawę programową i tak opracować sprawności, aby były klarowne i jasne dla uczniów. Sprawności przedstawiamy uczniom i zapowiadamy, że każdy uczeń może zdobywać sprawności w wybranym przez siebie czasie. Czym wcześniej zacznie, tym będzie miał większa szansę na ich zdobycie. Zadania na sprawność powinny być krótkie i sprawdzające jedną umiejętność. Jeśli uczniowi nie uda się wykonać prawidłowo zadania, to otrzymuje komunikat – „Jeszcze nie” i ma szansę w następnym podejściu. Uczniowie szybko dostosowują się do sokowania, stają się odpowiedzialni za swoją naukę i w rezultacie uczą się. Jednocześnie SOK jest szansą na bieżące monitorowanie pracy ucznia zarówno przez nauczyciela, jak i samego ucznia.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl.
