Moc chwalenia

Jak jest z chwaleniem w szkole?

Wielu nauczycieli uznaje uczenie się uczniów jako ich obowiązek i nie widzi potrzeby doceniania ich za postępy w tym procesie. Część uznaje, że docenieniem jest dobra ocena ze sprawdzianu. Nauczyciele na ogół nie zastanawiają się nad tym, czy wystarczająco doceniają uczniów.

Właściwie my nauczyciele wiemy o tym, że chwalenie się opłaca, ale bardzo silna jest w nas tendencja do naprawiania uczniów, a tę widzimy w postaci krytyki.

W mojej karierze pedagogicznej spotykałam klasy uznane jako trudne, nikt nie chciał ich uczyć i wtedy znajdowała się nauczycielka lub nauczyciel, który zdecydował się zostać wychowawcą tej klasy. Wierzył, że się uda, że w klasa ma duży potencjał i można się z nią dogadać. Wtedy często stawał się cud, klasa najgorsza szybowała w kierunku bycia najlepszą. Tak samo działo się z indywidualnym uczniem, który był spisany przez grono pedagogiczne na straty i wtedy pojawiał się nauczyciel, który zauważał dobre chęci w dziecku, wierzył w niego, doceniał i ta wiara działała cuda.

Należy oddzielić chwalenie i docenianie od oceniania. W szkole przyjęło się, że jeśli nauczyciel chwali, to powinno to zaowocować dobrym stopniem. Docenianie (tak jak mówi ocenianie kształtujące) powinno towarzyszyć procesowi uczenia się, a ocena powinna być podsumowaniem pracy ucznia.

Co mówią badania?

P. Caldarella, R. A. A. Larsen, L. Williams, H.P. Wills, 2021, twierdzą, że wraz ze wzrostem doceniania uczniów wzrasta zaangażowanie uczniów w wykonywanie zadań i zmniejsza się liczba zachowań destrukcyjnych.

W badaniu naukowcy przeanalizowali, jaki jest stosunek pochwał do nagan. Okazało się, że im wyższy stosunek pochwał do nagan, tym większe prawdopodobieństwo, że uczniowie pozostaną skupieni i będą uczestniczyć w lekcji. Zanotowano nawet wzrost o około 60% pożądanych zachowań uczniów, a niepożądane zostały zmniejszone o połowę.

W przypadku uczniów z zaburzeniami w zachowaniu zwiększenie pochwał zaowocowało zmianą oceny na lepszą o jeden, a w sytuacji, gdy w ogóle zrezygnowano z publicznych nagan, oceny poprawiły się o dwa stopnie. Z cytowanych badań Calderella at al. wynika, że lepiej jest chwalić publicznie, a poprawiać prywatnie.

Dlaczego nagany nie działają?

Paul Caldarella i jego koledzy odkryli, że negatywne uwagi, besztanie za brak koncentracji i grożenie konsekwencjami rzadko skutkuje naprawą niewłaściwego zachowania. Nagany mogą wręcz skutkować buntem ucznia i przejściem do jeszcze gorszych zachowań.

Zauważono również, że uczniowie słabsi narażeni są na więcej nagan.

Spójrzmy na rozwój dziecka. Gdy uczniowie dochodzą do wieku nastoletniego, są bardziej skłonni do kwestionowania autorytetów, podważania zasad i próbują przekroczyć granice. Nastolatki są również niezwykle wrażliwe na społeczne konteksty uczenia się i presję rówieśników. To naturalny rozwój dziecka. Zwłaszcza dla nastolatków pochwały, a nie krytyka, są właściwym narzędziem motywacji.

Badania „współczynnika pochwał”

Naukowcy zbadali, że w typowej klasie przeciętnie 6,5 nagan przypada na jedną pochwałę. Wraz ze wzrostem stosunku pochwał do nagan, aż do stosunku – jeden do jednego, zaangażowanie i zachowania podczas wykonywania zadań przez uczniów poprawiły się w liniowy sposób. Nie określono idealnego stosunku pochwał do nagan. Jednak można oczekiwać, że czym więcej pochwał, tym lepiej. Są naukowcy, którzy zalecają stosunek 4:1 pochwał do nagan i zasadę – sześciu pochwał, co 15 minut.

Trzeba pamiętać, że z pochwała trzeba stosować z rozsądkiem.

Pochwała musi być konkretnym docenieniem pracy ucznia. Uczniowie szybko rozszyfrowują przesadzoną pochwałę i wtedy nie ma ona rzeczywistego na nich wpływu. Ostrzega przed tym Daniel Willingham, psycholog z University of Virginia na łamach blogu American Federation of Teachers.

Wskazówką dla nauczyciela może być świadome używanie przez nauczyciela pochwał i stosowanie w nich pozytywnego języka.

Profesor edukacji Todd Finley proponuje stworzyć dla siebie listę kontrolną pochwał i zastanowić się, co uczniowie powinni zrobić, aby zasłużyć na pochwałę nauczyciela.

Warto śledzić swoje praktyki pochwalne. Może się to wydawać niepotrzebny wysiłkiem, ale nie ma innej metody, aby sprawdzić, czy chwalimy efektywnie.

Kilka dodatkowych wskazówek popartych dowodami, aby skutecznie operować pochwałą

• Dokumentuj liczbę pochwał, które dostarczasz uczniom. Kontroluj, których uczniów chwalisz, aby nie czynić tego tylko w stosunku do wybranej grupy uczniów. Staraj się chwalić wszystkich uczniów (adekwatnie), a szczególnie tych, którzy potrzebują dodatkowego wsparcia akademickiego i emocjonalnego.
• Chwal publicznie, poprawiaj prywatnie. Według badaczy W.M. Reinke, K.C. Herman, L. Newcomer publiczne nagany mogą zaszkodzić wizerunkowi ucznia, prowadząc do większej liczby problemów behawioralnych. Poprawienie niewłaściwego zachowania może być konieczne, ale nie rób tego w obecności innych uczniów, gdyż może wyrządzić to więcej szkody niż pożytku.
• Doceniaj konkretne działania ucznia. Mówienie „dobra robota” jest niejasne i nie określa co zostało zrobione dobrze. Wraz z pochwała powinno iść, za co doceniasz.
• Unikaj chwalenia uczniów za ich zdolności. Profesor Carol Dweck ostrzegała nas, że stwierdzenia takie jak: „Jesteś taki mądry” lub „Jesteś naprawdę dobry w matematyce”, mogą prowadzić do zobowiązania ucznia do osiągania sukcesu, co zachęca do oszukiwania i w przyszłości może wiązać się z problemami psychicznymi.
• Upewnij się, że Twoja pochwała jest skuteczna. Wbrew pozorom, każdego ucznia da się pochwalić. Pochwała zmienia świadomość zarówno dawcy, jak i odbiorcy. Chwalenie zmienia też stosunek nauczyciela do ucznia. Można, a nawet należy się w niej ćwiczyć i obserwować jej skutki.
• Wszystkie dzieci potrzebują pochwał, ale nie wszystkie potrzebują tego samego rodzaju pochwały. Dużo zależy od wieku dziecka. Paul C. Burnett w swoich badaniach pokazał, że młodzi uczniowie często doceniają publiczne komplementy, podczas, gdy nastolatki „wolą prywatne pochwały”. Dla niektórych uczniów wzmacniająco działa połączenie pochwały z nagrodą w postaci np. smakołyku, czy naklejki.

Aby określić preferencje dzieci dotyczące pochwał i nagród, możesz przeprowadzić ankietę w swoich klasach. Zapytaj, czy wolą otrzymywać potwierdzenia za pośrednictwem prywatnej czy publicznej komunikacji ustnej, notatki osobistej w zeszycie, czy ustnej. Możesz sporządzić listę sposobów na pochwały i poprosić uczniów w klasie o wskazanie trzech najlepiej im odpowiadających. Warto wykonać ten wysiłek, aby pochwała była skuteczna.

• Komunikat „ja”. Komunikat ja wyraża szczere uznanie. Na przykład: „Janie, zawsze czekam na to, co masz do powiedzenia”; „Zauważyłam, że z własnej inicjatywy przytrzymałaś drzwi dla swoich kolegów z klasy”. Komunikat „Ja” ma większą siłę rażenia niż obiektywne stwierdzenie.
• Opisuj zachowania i wyjaśniaj ich pozytywną stronę. „Skuteczna pochwała” szczegółowo opisuje pozytywne zachowania i wyjaśnia, dlaczego są one ważne. Przykład: „Zadawanie przemyślanych pytań pokazuje nam, że słuchasz rówieśników, a słuchanie to sekret dobrej komunikacji”. Pochwała może być połączona z pytaniem ucznia o pozytywne znaczenie tego, co zrobił. Na przykład: „Marysiu, twoi koledzy z klasy naprawdę skupili uwagą na twojej prezentacji. Jak myślisz, co zrobiłeś, żeby przyciągnąć uwagę wszystkich?”. Takie postępowanie pogłębia efekt chwalenia, gdyż uczeń sam potrafi siebie docenić.
• Chwalenie rówieśnicze. Zachęcaj uczniów do wzajemnych pochwał. Badania pokazują, że uczniowie doceniają pochwały od kolegów z klasy, ale zdecydowanie wolą gesty, takie jak przybijanie piątki, zamiast werbalnych komplementów od innych uczniów. Pamiętaj, że uczniowie w rzeczywistości bardziej cenią pochwały nauczycieli niż pochwały od rówieśników.

Jak skorzystać ze wskazówek?

• Miej gotową listę kontrolną
• Przed rozpoczęciem zajęć zaplanuj pochwałę określonej liczby uczniów.
• Zastanów się, co zrobili lub mogą zrobić ci uczniowie, co i jak możesz skomentować.
• Wykonaj zadanie – chwalenie
• Zanotuj, kogo pochwaliłeś, aby równomiernie rozdzielać pochwały.

Chociaż nagany są czasami nieuniknione – a pochwały nie są panaceum na wszystko, to praca nad zwiększeniem stosunku pochwał do nagan prawdopodobnie poprawi zaangażowanie uczniów i produktywność w klasie.

Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl. Inspiracja artykułami: Youki Terada w Edutopia.org oraz Daniela Willinhama ze strony American Federation of Teachers.

Źródła:

• Effects of Middle School Teachers’ Praise-to-Reprimand Ratios on Students’ Classroom Behavior; P. Caldarella, R. A. A. Larsen, L. Williams, H.P. Wills, 2021, https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/10983007211035185 
• The Brief Student–Teacher Classroom Interaction Observation: Using Dynamic Indicators of Behaviors in the Classroom to Predict Outcomes and Inform Practice; W.M. Reinke, K.C. Herman, L. Newcomer; https://journals.sagepub.com/stoken/default+domain/10.1177/1534508416641605/full 
• Elementary Students’ Preferences for Teacher Praise; Paul C. Burnett, https://eprints.qut.edu.au/26920/1/26920.pdf