Mam pewną propozycję dla nauczycieli. Przedstawię sześć strategii dydaktycznych, które na pierwszy rzut oka są sprzeczne z naszą intuicją nauczycielską i z tym, do czego przywykliśmy w nauczaniu. Z drugiej strony wyniki badań edukacyjnych pokazują, że mogą one być skuteczne.
Mam w związku z tym propozycję, abyście wybrali jedną z nich i wypróbowali w pracy z uczniami. Można oczywiście zawierzyć badaniom, ale one dają statystyczny obraz, który wcale może się nie sprawdzać u Was w klasie. Jeśli wypróbujecie którąś z poniższych propozycji i ona się sprawdzi, to zostanie z Wami; jeśli tego nie zrobicie to pozostanie tylko wspomnieniem z tej lektury.
Poczekam na informacje zwrotne od Was/sprawozdania do 15 czerwca, a potem poszerzę ten artykuł uwzględniając Wasze przykłady. Jeśli chcecie, aby pod Waszym przykładem znalazła się informacja o Was, to ją wpiszcie. Przykłady przesyłajcie do mnie na adres:
1. Mniej oceniania
Powszechnie uważa się, że czym więcej ocen/oceniania, tym dla uczniów lepiej. Badania jednak sugerują, że zbyt wiele formalnych ocen powoduje, że uczniowie koncentrują się na samych ocenach, zamiast myśleć o rzeczywistych lukach w nauce i sposobach na ich uzupełnienie. Oceny w formie stopni zachęcają do kładzenia nacisku na ilościowe aspekty uczenia się i jednocześnie obniżają kreatywność, sprzyjają lękowi przed porażką i osłabiają zainteresowanie. Korzystne jest przejście na ocenianie kształtujące - w postaci przekazywania uczniom informacji zwrotnej w miejsce wystawiania stopni. Przy czym w takie ocenianie mogą być aktywnie włączeni sami uczniowie poprzez stosowanie form samooceny i oceny koleżeńskiej.
Jest jeszcze jedno miejsce, gdzie mniej oznacza lepiej – ilość przekazywanych uczniowi informacji. Zaskakujące, a bardzo skuteczne, jest odejście od udzielania informacji zwrotnej do wszystkiego, a zamiast tego ograniczenie informacji zwrotnej np. tylko do trzech aspektów. Uczniowi łatwiej jest skupić się na mniejszej liczbie uwag i starać się poprawić tylko w ich zakresie. Warto też zauważyć, że dobre wyniki w informacji zwrotnej osiąga się jeśli wcześniej przed wykonaniem pracy nauczyciel określa swoje oczekiwania i przekaże je uczniom (kryteria sukcesu).
Jedno z badań z 2023 (link) wykazało, że kiedy uczniowie otrzymują tabele oceniania (rubryki) z przykładami, na podstawie których mogą oceniać własną pracę, to dokonana przez nich samoocena poprawia w przyszłości wyniki nauczania nawet o pół stopnia.
Badanie z 2022 (link) wykazało, że kiedy uczniowie odgrywają aktywną rolę w przekazywaniu informacji zwrotnych sobie i swoim rówieśnikom, to prowadzi to do „znacznie lepszych wyników w nauce”, nie mówiąc już o poprawie metapoznania.
Podsumowanie: spróbujcie odejść od stopni, przejść na informację zwrotną, ograniczyć informację zwrotna tylko do kilku aspektów, podawać uczniom kryteria sukcesu, umożliwiać uczniom samoocenę i ocenę koleżeńską.
2. Nieznane teksty
Powszechnie uważa się, że najlepiej dopasować materiały i teksty do możliwości ucznia, tak aby mógł powoli i ze zrozumieniem zapoznawać się z nimi. Jednak według Timothy’ego Shanahana, eksperta i badacza umiejętności czytania i pisania, regularny kontakt z tekstami z poziomu czytania powyżej obecnego prowadzi do wyraźnego wzrostu płynności i rozumienia tekstu mówionego oraz zwiększa zdolność uczniów do radzenia sobie z bardziej złożonymi tekstami w przyszłości.
Trudno się na pierwszy rzut oka z tym zgodzić, gdyż możemy sądzić, że takie podejście może zniechęcić ucznia i osłabić jego motywację do czytania.
Jednak Timothy’ego Shanahana twierdzi, że uczniowie stają się bardziej zmotywowani do czytania, gdy robią postępy w czytaniu trudnych tekstów. Rzecz w tym, że, kiedy uczniowie stają przed wyzwaniami, które akceptują, to nie trzeba się martwic, że się zniechęcą lub stracą motywację.
Umiar jest tutaj kluczem. Trzeba pamiętać, że wyzwanie musi być ze strefy najbliższego rozwoju. Jeśli będzie ono za trudne, to uczniowie go porzucą. Według mnie ważne jest świętowanie sukcesu, nawet małego, to zachęca do podejmowania wyzwań.
Podsumowanie: postarajcie się pracować z uczniami na materiałach, które mogą im sprawić trudność, ale trafiają w ich strefę najbliższego rozwoju, nie rezygnujcie z wyzwań.
3. Projektowanie niepowodzeń
Manu Kapur, naukowiec zajmujący się nauczaniem i twórca koncepcji produktywnej porażki (ang. productive failure), zwraca uwagę, że nieprawdą jest, że pozytywne emocje są zawsze dla procesu uczenia się pozytywne, a negatywne zawsze negatywne. W rzeczywistości, jeśli nigdy nie doświadczamy frustracji i nie napotykamy problemów, to prawdopodobnie nie uczymy się (Edutopia, 2022). Kapur radzi nauczycielom planować od czasu do czasu lekcje, które są poza zasięgiem uczniów. Zdecydować się na to, że uczniowie poniosą porażkę w trakcie próby wykonania zadań.
Nie oznacza to, że dobrze jest, gdy uczniowie stale odnoszą porażki edukacyjne. Pomysł polega na tym, aby takie lekcje przeprowadzać, gdy uczniowie uczą się kluczowej koncepcji. Pozwalając uczniom na zmagania w poszukiwaniu prawidłowej odpowiedzi, nauczyciel powinien wyjawić uczniom rozwiązanie. Przełomowe badanie z 2012 wykazało, że ta metoda może podwoić u uczniów zrozumienie materiału.
Podobnie w zajęciach matematycznych - badacz Peter Liljedahl sugeruje, że dobrze jest zacząć od trudnych łamigłówek, które zmuszają uczniów do osiągnięcia granic ich możliwości. Najlepiej, gdy pracują w grupach i mają możliwość dyskutowania (Edutopia, 2023).
Moim zdaniem satysfakcja wynikająca z rozwiązania zadania po porażce jest większa, niż zakończenie lekcji porażką i wyjaśnieniem rozwiązania przez nauczyciela.
Podsumowanie: stawiajcie przed uczniami na początku wyzwania, dopuszczajcie możliwość porażki, ale zakończcie sukcesem, pomagając odkryć prawidłowe rozwiązanie.
4. Quiz na początek
Przeprowadzenie quizu na temat nieznanego jeszcze uczniom materiału może wydawać się chybionym pomysłem. Jednak badanie przeprowadzone w 2021 r. pokazuje, że podejście zwane testowaniem wstępnym może być w rzeczywistości skuteczniejsze niż inne, bardziej typowe strategie poznawania, tego co już uczniowie wiedzą. W badaniu uczniowie, którzy przystąpili do testu przed opanowaniem materiału, osiągnęli oni lepsze wyniki od rówieśników, którzy uczyli się bardziej tradycyjnymi metodami (49%). Naukowcy doszli do wniosku, że popełnianie wielu błędów w testach wstępnych może być kluczem do sukcesu, ponieważ pobudza ciekawość uczniów i popycha ich do poszukiwania właściwych odpowiedzi, gdy napotkają nowy materiał.
Te odkrycia pokrywają się z badaniem z 2018 r., które wykazało, że dokonywanie świadomych domysłów i generowanie błędów przed badaniem informacji pomagają w uczeniu się. Oba badania wskazują na ideę, że nauka jest głębsza – i trwalsza – kiedy uczniowie robią coś źle i poprawiają swoje nieporozumienia i błędy.
Podsumowanie: robić testy wstępne dotyczące jeszcze niepoznanego materiału, dzięki czemu można dowiedzieć się, co uczniowie już wiedza i zachęcić ich do poznawania nowych zagadnień.
5. Nieodpowiadanie na pytania uczniów
Nauczyciele czasami myślą, że ich obowiązkiem jest odpowiadanie na pytania uczniów. Ten obowiązek zwalnia często uczniów z myślenia, bo uważają, że i tak otrzymają od nauczyciela odpowiedź. Lepszą strategia jest nieodpowiadanie w pełni, a jedynie kierowanie uczniami, aby sami zbliżyli się do właściwego rozwiązania i znaleźli odpowiedź. Takie postępowanie zwiększa poczucie pewności uczniów.
Aby skutecznie ograniczyć odpowiadanie nauczyciela i zwiększyć zaangażowanie uczniów można najpierw zamodelować produktywną dyskusję wśród uczniów. Pomocna może być taktyka mapowania dyskusji — polega ona na tym, że nauczyciel lub uczeń wizualnie rejestruje przebieg dyskusji.
Korzystne jest zadawanie uczniem pytań: „Dlaczego jest to trudne?” lub „Czego już próbowaliśmy?”. To może skłonić uczniów do przemyślenia możliwych rozwiązań, zanim nauczyciel wkroczy z własną odpowiedzią.
Pomocna może być technika: zapytaj dwóch innych, zanim zapytasz mnie: zanim uczeń zapyta nauczyciela o dane zagadnienie, powinien zapytać wpierw dwoje innych uczniów, czy oni nie znają odpowiedzi.
Podsumowanie: nie odpowiadajcie natychmiast na pytania uczniów, ale pomóżcie im samym znajdować odpowiedzi.
6. Więcej hałasu w klasie
Cicha, "opanowana" klasa może być postrzegana jako sukces nauczyciela, ale w rzeczywistości taka sytuacja może maskować brak zainteresowania, a nawet nudę szkolną. Zazwyczaj nauczyciele nie pozwalają na hałasowanie podczas lekcji. Można jednak kontrolować gwar/hałas – określić, kiedy jest on dozwolony i wyznaczyć części dnia szkolnego, podczas których można zachowywać się (naturalnie) głośno. Przejęcie kontroli może polegać na zapytaniu uczniów o ciekawą historię, i poproszenie ich, aby opowiedzieli je sobie wzajemnie w parach. Takie rozmowy w parach na początku i na końcu lekcji to skuteczna strategia prowadzenia lekcji. Taka dodatkowa przerwa w lekcji daje oddech psychiczny nową motywację do działania.
Historia początkowa może dotyczyć tego, z czym proponowany temat lekcji uczniom się kojarzy, wtedy dodatkowo można pozyskać ważną informację.
Historia końcowa zaś może skupiać się na tym, co uczniowie chcieliby na dany temat wiedzieć. Ale historie nie muszą być związane z tematem lekcji.
Podsumowanie: kontrolowany hałas w klasie może przysłużyć się procesowi uczenia się.
Na koniec jeszcze raz przesłanie z początku wpisu. Spróbujcie coć z powyższych pomysłów wdrożyć w klasie i podzielcie się rezultatami.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS), prowadzonym przez CEO i PAFW. Autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: www.oknauczanie.pl. Niniejszy artykuł ukazał się w partnerskiej platformie Edunews.pl www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Andrew Boryga z Edutopia.org.
