Jak sprawić, aby treści przekazywane uczniom zostały zapamiętane? Przedstawię i omówię kilka wskazówek dla nauczycieli pod kątem aktywności, które mogą wzmocnić efektywność nauczania i sprawić, że każdy uczeń będzie miał szansę osiągnąć sukces. Wskazówki Youkiego Terady poparte są wynikami badań edukacyjnych.
1. Jasność przekazu
Warto przed lekcją przejrzeć przygotowane materiały pod kątem zwięzłości i przejrzystości. Często uczniowie nie nadążają za tokiem lekcji, nie dlatego, że lekcja jest zbyt trudna, ale dlatego, że polecenia nie są jasne lub materiały nie są im pomocne. Materiały trzeba przeglądać co roku, gdyż mogą się zestarzeć i wymagają ulepszenia i uproszczenia. Materiały będą jaśniejsze, gdy wprowadzimy nagłówki, podkreślenia i adnotacje.
Na przykład przemyślane użycie podkreśleń, wyróżnień i strzałek w celu zwrócenia uwagi na kluczowe idee może zwiększyć zapamiętywanie przez uczniów o 36%, sugeruje badanie z 2020. Nie można jednak przesadzać, trzeba ograniczyć się do spraw absolutnie koniecznych i przydatnych, i unikać zbędnych szczegółów oraz przyciągania wzroku ozdobami, które mogą zająć cenne zasoby uwagi i zmniejszyć zrozumienie.
Po przedstawieniu uczniom polecenia warto zapytać ich, czy jest ono zrozumiałe, czy dobrze wszystko zrozumieli i czy jasne są też wskazówki. Dobrym pytaniem jest: Czy wiesz, co masz teraz zrobić? Dobrze jest też zapytać uczniów: Czy moje polecenia i zadania są jasne?. O dobrych skutkach pozyskiwania takiej informacji od uczniów mówi badanie z 2019.
2. Wiedza podstawowa
Zmierzenie się z nowym tematem bez wystarczającej wiedzy podstawowej jest jak eksploracja jaskini bez latarki. Ucząc się mózg poszukuje powiązań z wcześniej poznaną wiedzą. Jeśli nie ma połączenia, to proces przebiega znacznie trudniej. Według badania przeprowadzonego w 2019, w którym wzięło udział ponad 3500 uczniów szkół średnich uczących się ekologii, nieznajomość około 59% terminów z tego tematu skutkowała „gorszym” zrozumieniem. Jeśli uczniowie nie znali kluczowych terminów, takich jak siedlisko czy różnorodność biologiczna, trudniej było im śledzić tok lekcji o pozostawali w tyle za rówieśnikami, dla których temat również był nowy, ale znali już wcześniej słownictwo i mogli z niego czerpać.
Przed zapoznaniem się z nowym tematem — lub po przeczytaniu przez uczniów tekstu wprowadzającego — warto poprosić ich, aby podali słowa, które nie są im znane, lub sporządzić własną listę terminów akademickich, które wszyscy uczniowie powinni znać wcześniej. Pojęcia te należy wyjaśnić. Dobrym pomysłem jest zastosowanie tabelki WCU, czyli: Co już wiem na dany temat?; Czego chciałbym się dowiedzieć?; i na koniec lekcji – Czego się dowiedziałem?
3. Różnorodność form
Warto docierać do uczniów na różne sposoby. Stosować ilustracje, diagramy, filmy, dramę, skecze, piosenki itp. Poleganie na wielu ścieżkach sensorycznych skuteczniej koduje materiał do nauki, prowadząc do trwalszych wspomnień.
Na przykład w badaniu z 2015 naukowcy odkryli, że wręczanie ilustrowanych diagramów studentom, którzy słuchali wykładu z fizyki, poprawiło wyniki w teście uzupełniającym o 70% w porównaniu z rówieśnikami, którzy słuchali wykładu bez pomocy wizualnych. Badanie (2020) wykazało, że 8-latkowie uczący się nowego języka byli o 73% bardziej skłonni do zapamiętywania słówek, jeśli je odgrywali.
4. Podsumowania graficzne
Przekształcenie złożonego tematu w garść kluczowych idei nie tylko sprzyja zrozumieniu, ale może również znacznie poprawić długotrwałe zapamiętywanie materiału.
Badanie z 2021 wykazało, że kiedy uczniowie gimnazjum korzystali z przedstawienia graficznego podczas nauki o porach roku, zapamiętywanie faktów wzrosło o 45%, a zrozumienie o 64%, w porównaniu z rówieśnikami, którzy nie otrzymali takiej pomocy. Naukowcy zauważyli, że na początku poznawania tematu uczniowie są często przytłoczeni ilością informacji przedstawionych na lekcji i mają trudności z odróżnieniem kluczowych idei od szczegółów. Graficzne przedstawienia i mapy myśli mogą jednak kierować „wybiórczą uwagą uczniów” na to, co ważne.
Poproszenie uczniów, aby zaczynali od zera, może jednak być dla nich za trudne, dlatego można przedstawić im częściowo wypełnione materiały z prośbą o ich uzupełnienie, to skutkuje 155% wzrostem zrozumienia, zgodnie z badaniem z 2021, o którym mowa powyżej.
5. Zajęcia przed lekcją
W badaniu z 2021 naukowcy doszli do wniosku, że rozwiązywanie przed lekcją testów i quizów praktycznych zwiększyło zapamiętywanie i transfer o 49%, w porównaniu do zaczynaniem bez rozgrzewki. Co zaskakujące, naukowcy odkryli, że testy wstępne również przewyższały efektywnością stosowanie testów na zakończenie lekcji (poprawiały się wyniki o 27%). Testy przed lekcją zapewniają ułożenie materiału i myśli w głowach uczniów. Pobudzają ciekawość uczniów i pomagają w poszukiwaniu właściwych odpowiedzi.
Zalecane jest też, od czasu do czasu, rozpoczynanie nowej lekcji, zadaniem lub pytaniem przekraczającym możliwości uczniów. Podejście to pomaga uczniom nauczyć się, jak radzić sobie z frustracją, jednocześnie móc liczyć na pomoc. Problemy do rozwiązania powinny być tuż poza zasięgiem uczniów i być tak zaprojektowane, aby uczniowie mogli aktywować wcześniejszą wiedzę i motywować ich do jej wykorzystania.
6. Pytania poszerzające kontekst
Warto zadawać uczniom pytania, nie o ich wiedzę, ale z wyższych poziomów. Na przykład:
- Nad czym się zastanawiasz poznając nowy temat?
- Które terminy są mi nieznane, a które już znam?
- Jak to się ma do tego, co już wiem?
- Jakie mam dodatkowe pytania?
- Dlaczego ten temat jest ważny?
Te strategie nie wyczerpują innych możliwości i nie są też gwarancją absolutnego sukcesu w nauczaniu, ale badania pokazują, że mogą być użyteczne w pracy nauczyciela.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS), prowadzonym przez CEO i PAFW. Autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: www.oknauczanie.pl. Niniejszy post ukazał się w partnerskim serwisie Edunews.pl - www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Youkiego Terady z Edutopia.org.
