Każdy z nauczycieli zadaje uczniom wiele pytań. W pierwszej części tego tekstu przytoczę zdanie naukowców na temat pytań zadawanych podczas lekcji. W drugiej podam kilka rad dla nauczycieli i przedstawię efektywną procedurę pracy z pytaniami.
Według Johna Hattiego podstawowe powody zadawania przez nauczycieli pytań uczniom to: sprawdzenie wiedzy uczniów oraz inicjowanie dyskusji. (J.Hattie, 2017. Visible learning for teachers: Maximizing impact on learning). Marzano z kolei uważa, że pytania utrzymują koncentrację uczniów na lekcji i na jej temacie. (R. J. Marzano, 2017. The new art and science of teaching). Niestety często pytania wyglądają jak gra w ping ponga pomiędzy nauczycielem i uczniami – pytanie o wiedzę i natychmiastowa odpowiedź ucznia. Szczególnie jest to widoczne, gdy zadawane pytania to pytania o wiedzę, czyli z niższych poziomów taksonomii Blooma (K. Sedova, Z. Salamounova, R. Svaricek, 2014. Troubles with dialogic teaching. Learning, Culture and Social Interaction, 3(4), 274-285).
Można udoskonalić rodzaje pytań, które stawiamy uczniom. Warto dokonać korekty pytań, aby pogłębić myślenie i zaangażowanie uczniów.
Rady dla nauczycieli:
- Formułuj pytania pojedynczo bez łączenia kilku pytań razem.
- Sprawdź, czy uczniowie rozumieją pytanie.
- Powtórz pytanie jeśli uczeń ma kłopoty z udzieleniem odpowiedzi.
- Uważaj, aby na twoje pytania nie odpowiadali stale ci sami uczniowie.
- Dawaj wszystkim uczniom równe szanse na udzielnie odpowiedzi.
- Pozwól uczniom na przedyskutowanie odpowiedzi w parach lub w grupach zanim odpowiedzą na twoje pytanie.
- Określ, jak ma wyglądać dyskusja w parach lub w grupach nad odpowiedzią. Podaj uczniom jej klarowną strukturę.
- Daj uczniom czas na zastanowienie się nad odpowiedzią.
- Zadawaj uczniom pytania pomocnicze.
- Zachęcaj uczniów do przygotowania uzasadnienia swoich odpowiedzi.
- Zachęcaj uczniów do tworzenia własnych pytań.
- Podziękuj uczniowi za udzielenie odpowiedzi bez względu na to, czy była prawidłowa, czy błędna.
Jeśli uwzględnić te wskazówki, to warto zastosować efektywna procedurę:
Przygotowanie
Zastanowić się przez lekcją, jakie pytania warto uczniom zadać, które z nich pobudzą uczniów do głębszego myślenia i spisać je, aby móc bez problemu podczas lekcji do nich sięgnąć. Taki zestaw pytań może stanowić konspekt lekcji. Warto przemyśleć pytania, aby nie były one sprawdzianem wiedzy uczniów, a pobudzały ich głębokie myślenie.
Może się to wydawać zbytnim wysiłkiem, ale zadanie jednego dobrego pytania jest znacznie lepsze niż zasypywanie uczniów pytaniami.
Sprawdzenie rozumienia
Kiedy już mamy przygotowane pytania, to przechodzimy do sposobów ich zadawania i pozyskiwania na nie odpowiedzi. Po zadaniu pytania na pewno warto sprawdzić, czy uczniowie je rozumieją. Najlepiej zapytać uczniów, jak rozumieją pytanie lub poprosić, aby je sparafrazowali je tak, aby było powiedziane ich językiem. Jeśli widzimy, że uczniowie nie do końca wiedzą, o co pytamy, to warto pytanie podzielić na części i zadawać je po kolei. Sprawdzenie rozumienia nie zajmuje dużo czasu, a zwiększa szansę na przemyślaną odpowiedź uczniów.
Zadanie pytania parom i wyznaczenie czasu
Jeśli wiemy, że pytanie jest zrozumiałe, zadajemy je i prosimy uczniów, aby porozmawiali w parach i przedyskutowali odpowiedź. Zapowiadamy, że mają na to np. 4 minuty. Prosimy, aby najpierw przez 2 minuty mówił jeden uczeń, a drugi słuchał . Po upłynięciu tego czasu sygnalizujemy zmianę osoby mówiącej i słuchającej w parze.
Czy „strata” 4 minut lekcji nie jest zbyt duża? Można oczywiście dać mniej czasu uczniom, ale na pewno nie jest to czas stracony, gdyż zapewnia on uczniom bezpieczeństwo i wzajemne uczenie się od siebie. Czas dany na zastanowienie jest bardzo ważny, uczy szacunku do pytań i pozwala zastanowić się nad odpowiedzią, a nie tylko „strzelać”.
Jeśli poszukiwania odpowiedzi w parach nie postępują dobrze (nauczyciel to widzi krążąc po sali), nauczyciel może zadać pytanie pomocnicze lub zachęca uczniów do zadawania pytań jemu lub innym uczniom.
Zgłaszanie się do odpowiedzi
Już wcześniej ustalamy z uczniami, że nikt nie zgłasza się do odpowiedzi sam, lecz nauczyciel losuje osobę do odpowiedzi. Takie postępowanie szybko uczy uczniów, że nie ma co liczyć na osoby, które zwykle się zgłaszają, bo los może wskazać dowolnie.
Uzasadnienie
Przyzwyczajamy uczniów, że odpowiedź „tak” lub „nie” nie jest zadawalająca i każdy udzielający odpowiedzi musi ją uzasadnić.
Podziękowanie
Po udzieleniu odpowiedzi przez ucznia należy uczniowi podziękować bez względu na jakość odpowiedzi. To dobry zwyczaj zachęcający uczniów do poszukiwania odpowiedzi, jak również do podejmowania ryzyka w przypadku obawy, że odpowiedź może nie być prawidłowa.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl.
Inspirowane artykułem Curtis Chandler, w którym można tez przeczytać o wnioskach wynikających z badań na temat pytań w szkole, Middleweb.com, Don't let questioning be like a ping-pong game.
