Koniec roku jest pełen różnych dodatkowych i wyczerpujących zajęć. Każdy czeka na wakacje. Zanim one się rozpoczną, warto jednak zadać sobie trzy pytania.
- Czy uczniowie wiedzą, czego się nauczyli na moich lekcjach? Skąd mogą o tym wiedzieć?
- Czy pytałam/em uczniów o ich opinię, jak najlepiej się uczą i jak najlepiej ich nauczać? Jeśli tak, to czy brałam/em te opinię pod uwagę?
- Czy wystarczająco doceniałam/em wysiłek uczniów wkładany w naukę? Czy doceniałam/em wszystkich uczniów?
Teoria autodeterminacji wymienia trzy potrzeby, niezbędne dla osoby uczącej się. Jest to potrzeba kompetencji, autonomii i więzi.
Powyższe trzy pytania dotyczą głównie zaspakajanie potrzeby kompetencji uczniów.
1. Czy uczniowie wiedzą, czego się nauczyli na moich lekcjach? Skąd mogą o tym wiedzieć?
Refleksja jest najważniejszą częścią procesu uczenia się. Uczniowie powinni podsumowywać to, czego się nauczyli i być świadomymi swoich postępów. Nie wystarcza przeprowadzić testy podsumowujące. One dają obraz końcowego efektu, a refleksja – czego się nauczyłem, a czego jeszcze nie – powinna towarzyszyć procesowi uczenia się.
Pomaga w tym określanie kryteriów sukcesu i sprawdzanie, czy się je osiągnęło. Można to tego użyć informacji zwrotnej nauczyciela, oceny koleżeńskiej lub samooceny.
Zatem pytania dotyczy tego, czy nauczyciel w trakcie nauczania organizował takie okazje, w których uczeń mógł zorientować się w tym, czego się już nauczył, a co wymaga jeszcze pracy z jego strony.
To się samo nie zadzieje. Trzeba to zorganizować, przykładać do tego wagę i zarezerwować na to czas. Wielu nauczycieli przyznaje, że nie wystarcza im czasu na refleksję uczniowską. Ale wtedy nie zapewniają uczniom niezbędnego poczucia kompetencji.
Jednym z dobrych pomysłów jest robienie stop klatek, na to, aby uczniowie (indywidualnie, a jeszcze lepiej wspólnie) zastanowili się czego już się nauczyli.
2. Czy pytałam/em uczniów o ich opinię, jak najlepiej się uczą i jak najlepiej ich nauczać? Jeśli tak, to czy brałam/em te opinię pod uwagę?
Drugie pytanie odnosi się do pozyskiwaniu od uczniów informacji, gdzie są w procesie uczenie się i jakie sposoby uczenia się są dla nich najbardziej efektywne.
Można zadawać uczniom (cyklicznie) dwa pytania, które rekomenduje dr Jacek Strzemieczny:
- Co z tego co robiłem podczas lekcji pomagało Ci się uczyć?
- Co mógłbym zrobić inaczej?
Może to być anonimowa ankieta lub dyskusja z uczniami.
Najważniejsze, jest to, aby nauczyciel wysłuchał opinii uczniów i wziął je pod uwagę planując lekcje. Jeśli uczniowie będą mogli to zaobserwować, to będzie w pewnym zakresie realizowana ich druga wspomniana potrzeba – autonomia.
Ankiety takie trzeba przeprowadzać w ciągu roku szkolnego, a nie tylko na sam koniec roku szkolnego.
Pozyskiwanie informacji od uczniów powoduje również korzyść dla nauczania, gdyż nauczycielowi łatwiej jest planować proces i ma szanse nie zostawić pewnych uczniów w tyle.
3. Czy wystarczająco doceniałam/em wysiłek uczniów wkładany w naukę? Czy doceniałam/em wszystkich uczniów?
Docenienie jest warunkiem koniecznym do tego, aby uczeń się uczył i robił postępy. Wbrew popularnym opiniom, uczeń nie uczy się dlatego, że jest krytykowany, ale dlatego, że jest doceniany. Docenienie daje mu energie do nauki.
Docenienie daje też uczniom informację o tym, że nauczyciel się o nich troszczy, że ich pozytywnie zauważa.
Nauczyciele często sądzą, że uczeń sam widzi, że coś dobrze zrobił, ale tak nie jest, zawsze ma wątpliwość, czy mogło być lepiej. Liczy się doceniająca opinia nauczyciela.
Dlatego w informacji zwrotnej nauczyciela do pracy ucznia zaleca się zamieścić więcej docenienia niż wskazywania błędów.
Niestety nauczyciele czasami doceniają tylko pewną grupę uczniów, którym dobrze idzie, a docenianie jest ważniejsze dla uczniów borykających się z trudnościami. Cudów może dokonać nawet jednozdaniowe docenianie.
Na koniec roku warto podziękować uczniom za wspólny czas. Samo podsumowanie – ile się nauczyliśmy – już jest podziękowaniem dla obu stron. Ale warto docenić całoroczną pracę uczniów i własną.
Ciekawą techniką jest poproszenie uczniów, aby napisali dla nauczyciela informację zwrotną w postaci dwóch gwiazd i jednego życzenia:
- Dwie sprawy, za które cenię lekcje z nauczycielem?
- Jedna rzecz, którą można by zmienić?
Odpowiedź na te trzy pytania jest podsumowaniem pracy w roku szkolnym i może posłużyć jako wskazówka do pracy w przyszłym roku. Odpowiedzi służą nauczycielowi jako autorefleksja osoby uczącej się nauczać.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Marcusa Luthera z Edutopia.org.
