Ocenianie bieżące w formie oceniania opisowego daje uczniom i nauczycielom szansę na szersze stosowanie w szkole oceniania pomagającego się uczyć. Do tej chwili, większości ocenianie – także w zakresie codziennego, nauczycielskiego bieżącego oceniania kojarzy się ze stawianiem stopniu, które podsumowują uczenie się ucznia. Taki też jest wydźwięk jeszcze obowiązujących, a pamiętających czasy ministra Kuberskiego zapisów rozporządzenia o ocenianiu.
MEN przygotował projekt zmian w Ustawie Oświatowej (mają wejść w życie jeszcze w roku 2014), które w tej sprawie wprowadza proste i swoim rozmiarem małe zmiany. Niosą one jednak doniosłe potencjalne konsekwencje. Potencjalne, bo zależą od tego czy nauczyciele będą chcieli i potrafili wprowadzić do swojej praktyki nową formę oceniania bieżącego opartego o koncepcje oceniania kształtującego i pomagającej się uczyć informacji zwrotnej.
Nowa Ustawa wskazuje, że ocenianie bieżące ma służyć nie tylko, jak dotychczas „informowaniu ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie”, ale także „udzielać uczniowi pomocy w nauce w postaci informowania go o tym, co zrobił dobrze, co i jak powinien poprawić”. To od końca lat dziewiędziesiątych powszechny postulat w światowej edukacji opartej o badania naukowe.
Po drugie w edukacji wczesnoszkolnej (w klasach 1-3) ma nastąpić całkowite odejście od oceniania stopniami, na rzecz oceny opisowej. Do tej chwili, formalnie wymóg dotyczył jedynie ocen końcowych. W ocenianiu bieżącym można było dalej stawiać stopnie (lub oceniać w skali).
W tym miejscu warto wyjaśnić, że ocena opisowa może być oceną podsumowującą pracę ucznia i praktycznie niczym się od ubogiej w informacje oceny stopniem nie różnić, lub być oceną kształtującą informującą ucznia w sposób dla niego zrozumiały „jak się zbliżył do postawionego przed nim kryteriów sukcesu” czyli praktycznie „co zrobił dobrze, co i jak ma poprawić, jak się ma dalej uczyć”.
Począwszy od klasy IV szkoły podstawowej: „oceny bieżące i śródroczne oceny klasyfikacyjne z obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych oraz śródroczna ocena klasyfikacyjna zachowania są ustalane według skali i w formach przyjętych w danej szkole lub w formie opisowej”. Więc mamy tylko możliwość i usankcjonowanie tego, że niektórzy nauczyciele coraz częściej w pracy z uczniami stosują także ocenianie kształtujące.
Zainteresowanie ocenianiem kształtującym i informacją zwrotną ze strony kierowanego przeze mnie Centrum Edukacji Obywatelskiej i prowadzonego razem z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności programu Szkoła Ucząca Się, wynikają ze znaczenia jakie te dwie koncepcje mają w efektywnym uczeniu się (wpływ na osiągnięcia uczniów). Żadna zmiana edukacyjna nie będzie znacząca, a reforma nie uda się, jeśli nie poprawi się jakość nauczania. Ocenianie kształtujące i informacja zwrotna są podstawowymi elementami każdego nauczania. I dzieje się tak niezależnie od tego, czy nauczyciel jest tego świadomy czy nie. Chociaż, to że jest świadomy będzie służyć nauczaniu.
Chcę w tym miejscu, choć śladowo, przywołać rozważania teoretyczne i badania naukowe, które powyższe opinie uzasadniają. Po pierwsze koncepcja „rdzenia nauczania” autorstwa Richarda Elmore. Mamy na to tylko trzy sposoby, aby poprawić uczenie się uczniów: poprawić jakość nauczanych treści, poprawić umiejętności i wiedzę nauczycieli, jak wybranych treści nauczać, poprawić stopień aktywnego uczenia się uczniów. Te trzy wymiary rdzenia nauczania są z sobą ściśle związane (Improving the Instructional Core; Harvard University, School of Education, 2008). Aktywność uczniów w dużym zależy stopniu od tego, czy poprzez odpowiednie informacje zwrotne nauczyciel zaangażuje ich w uczenie się.
Dalej badania w tym obszarze. Ocenianie kształtujące ma wyjątkowo wysoki wpływ na osiągnięcia uczniów (Looney J. „Formative assessment; improving learning in secondary classrooms“, OECD Paryż 2005, polskie wydanie „Ocenianie kształtujące w szkole średniej“ CODN 2006). Drugie: „Inside the Black Box“, Black i Wiliam; Phi Delta Kappan 1998. To właśnie od opublikowania badań tych autorów prowadzonych na zamówienie brytyjskiego towarzystwa badań edukacyjnych (Assessment Group of the British Educational Research Association) w światowej oświacie zaczęto oczekiwać oceniania kształtującego i pomagajacej się uczyć informacji zwrotnej. W Stanach Zjednoczonych National Research Council w roku 1999 opublikował klasyczny raport „How People Learn”, a w roku 2006 „How Students Learn” w obu opdkreślając fundamentalne znaczenie w nauczaniu oceniania kształtującego. Oba raporty można łatwo ściągnąć z internetu ze strony National Research Council. Bardzo polecam choć publikacje jedynie w języku angielskim. W roku 2009 John Hattie w analizie 800+ metaanaliz edukacyjnych („Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement“) przypisuje informacji zwrotnej jeden z najwyższych z możliwych wpływów na osiągnięcia uczniów (d = 0,73 – co jest najwyższą interwencją po stronie nauczyciela. Na podstawie 23 metaanaliz podsumowujących 1787 badań naukowych). Informacja zwrotna okazuje się koniecznym elementem wszystkich wysoko efektywnych strategii nauczania. Tak twierdzi Helen Timperley w krótkiej publikacji poświęconej informacji zwrotnej („Feedbeck” w opacowaniu zbiorowym Hattie i Anderman: „International Guide to Student Achievement Routledge“ 2013 s. 402).
Notka o autorze: dr Jacek Strzemieczny jest prezesem Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej. Niniejszy artykuł ukazał się w blogu Jacka Strzemiecznego w Osswiata.pl - partnerskiej platformie blogowej portalu Edunews.pl.
