Genetyka jest dziś ważna i modna. Badania genetyczne i neurobiologiczne różnych naukowców przekonują, że rozwojowe szanse człowieka w dużym stopniu determinuje genotyp. Wiele poglądów i naukowych badań z pedagogiki, dydaktyki i psychologii, ignoruje lub lekceważy współczesny stan wiedzy z genetyki człowieka i neurobiologii. Kto powinien rozumieć genetyczne uwarunkowania naszego rozwoju?
Co wyjaśnia genetyka?
Genetyka jest biologiczną nauką o zmienności i dziedziczności żywych organizmów, w tym człowieka. Wielu uważa, że jest ona jedną z najciekawszych, ale i trudniejszych nauk biologicznych. Była moją ulubioną dziedziną podczas studiów. Z pewnością jednak warto poznać i zrozumieć, jak przekazywane są cechy rodziców na potomstwo? A właściwie nie tyle cechy, lecz struktury z informacyjnym materiałem genetycznym.
Główny błąd, który popełnia się tutaj to mówienie, że dziedziczymy po rodzicach cechy. A dostajemy od nich genomy z genami. Jeden w plemniku od ojca, a drugi genom od matki w komórce jajowej. Warto znać także odpowiedź na pytanie: dlaczego organizmy są plastyczne, zmienne, czyli dlaczego potomstwo jest podobne do swoich rodziców, a jednocześnie (i przede wszystkim) ma swoje cechy swoiste, indywidualne i oryginalne?
Co determinuje nasz rozwój?
Genetyczne i neurobiologiczne badania różnych naukowców przekonują, że rozwojowe szanse człowieka w dużym stopniu determinuje genotyp. Wśród polskich uczonych raczej dominuje pogląd, że około 50% szans rozwojowych jednostki tkwi w genach. Natomiast w USA są tacy humanistyczni psychologowie, którzy twierdzą, że aż 80% tych szans człowieka jest zależna od naszego genotypu. To bardzo wiele.
Głównym więc pytaniem jest: co z tego wynika dla nauk o edukacji i samej szkolnej praktyki? Niestety prawdą jest – twierdzą autorzy ciekawej książki pt. "Geny i edukacja", że wiele poglądów i naukowych badań z pedagogiki, dydaktyki i psychologii rozwojowej dziecka, ignoruje lub zupełnie lekceważy współczesny stan wiedzy z genetyki człowieka i neurobiologii [Asbury, Plomin 2015].
Czym jest zmienność i dziedziczność?
Genetyka to biologiczna nauka o zmienności i dziedziczności organizmów. Jak wiele innych samodzielnych dyscyplin, wypracowała specyficzny, swoisty język, którym opisuje te zjawiska. Podstawowym pojęciem jest dziedziczność jako przekazywanie materiału genetycznego potomstwu (cech) oraz zmienność organizmów.
Główną cechą żywych organizmów jest zmienność. Jest to obserwowalny w przyrodzie fakt, że potomstwo jest podobne do swoich rodziców, ale jest odchylone od tego rodzicielskiego typu. Stad każdy organizm, w tym człowiek jest inny.
Jak zrozumieć mechanizmy genetyki?
Genetyczny język jest swoisty. Do podstawowych pojęć należą: allel, diplont (diploid), DNA, fenotyp, gen, genom, genotyp, haplont (haploid), heterozygota, homozygota, replikacja DNA, kwas RNA, transkrypcja, translacja - i wiele innych. Trzeba je oczywiście poznać, aby zrozumieć genetyczne procesy i zjawiska.
Geny determinują wystąpienie wielu naszych cech wrodzonych oraz nabytych przed urodzeniem w łonie matki i po urodzeniu. Gen jest podstawową jednostką dziedziczenia i genetyki. Jest to odcinek DNA kodujący 1 łańcuch polipeptydowy lub 1 rodzaj RNA. Jest informacją zawartą w genetycznym materiale organizmu, czyli DNA, który w zasadzie znajduje się w jądrach komórkowych.
Jakie są różnice między osobnikami?
Genetyka wskazuje różnice między osobnikami, w tym także tych o różnej płci. Różnice między kobietami i mężczyznami są bardzo znaczące, a domaganie się równościowej edukacji jest czymś nienaturalnym i szkodliwym. Wiadomo przecież, że dziewczynki i chłopcy tak bardzo się różnią, że coraz częściej lekarze, psychologowie i pedagodzy zastanawiają się nad sensem istnienia szkół koedukacyjnych. Dlaczego współczesny system edukacji krzywdzi chłopców? Skąd coraz większa popularność szkół żeńskich i męskich?
Generalnie więc można powiedzieć, że ludzie różnych płci różnią się bardzo. Natomiast część psychologów, bazując na dość powierzchownych wiadomościach o rozwoju człowieka, lansuje pogląd, że kobiety i mężczyźni różnią się nieznacznie. Są takie ruchy i kierunki myślenia, które twierdzą, że nie ma istotnych różnic między osobami różnej płci. Otóż zasadnicze różnice są poważne i to wielkie. Problem leży w wartościowaniu istotności tych cech. Z wielu względów warto rozumieć te różnice.
(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)
Notka o publikacji:
"Geny i edukacja", Kathryn Asbury, Robert Plomin, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015
