Jaki wpływ na jakość pracy nauczycieli ma wewnętrzny szkolny system oceniania ich pracy stosowany przez dyrekcję? W których krajach na świecie korzysta się z takich systemów? Czy sukcesy pedagogiczne nauczycieli i innowacyjne podejście do pracy są właściwie nagradzane? Prezentujemy ostatnią część opracowania poświęconego badaniom TALIS, publikowanym przez OECD.
Jednym z głównych tematów, którym zajmuje się raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, jest system oceny pracy szkół oraz motywowania pedagogów. Jak pokazują wyniki badań wśród nauczycieli i dyrektorów szkół, monitorowanie jakości nauczania ma ogromny wpływ na poprawę warunków w szkołach oraz rozwój zawodowy nauczycieli. Co więcej, pedagodzy na całym świecie stanowczo podkreślają potrzebę pozytywnego motywowania ich do pracy poprzez nagradzanie sukcesów pedagogicznych.
W szczególności, raport TALIS przedstawia wyniki badań na temat częstotliwości, z jaką szkoły dokonują oceny swojej własnej pracy. 53% ankietowanych nauczycieli polskich gimnazjów przyznało, że w ich szkołach przynajmniej raz w roku dokonuje się wewnątrzszkolnej ewaluacji jakości nauczania, podczas gdy w pozostałych krajach podobnej odpowiedzi udzieliło średnio 45% pedagogów. 10% polskich pedagogów oświadczyło natomiast, że oceny pracy nie przeprowadzono w ich szkole przez ostatnie 5 lat (średnia badanych krajów – 20%). Ocena jakości nauczania w Polsce obejmuje najczęściej następujące kryteria: wyniki uczniów, opinie rodziców, współpracę nauczyciela z dyrektorem szkoły oraz innymi pedagogami, relacje uczeń-nauczyciel, dyscyplinę w klasie oraz ponadprogramowe zajęcia dla uczniów.
W szczególności, raport TALIS przedstawia wyniki badań na temat częstotliwości, z jaką szkoły dokonują oceny swojej własnej pracy. 53% ankietowanych nauczycieli polskich gimnazjów przyznało, że w ich szkołach przynajmniej raz w roku dokonuje się wewnątrzszkolnej ewaluacji jakości nauczania, podczas gdy w pozostałych krajach podobnej odpowiedzi udzieliło średnio 45% pedagogów. 10% polskich pedagogów oświadczyło natomiast, że oceny pracy nie przeprowadzono w ich szkole przez ostatnie 5 lat (średnia badanych krajów – 20%). Ocena jakości nauczania w Polsce obejmuje najczęściej następujące kryteria: wyniki uczniów, opinie rodziców, współpracę nauczyciela z dyrektorem szkoły oraz innymi pedagogami, relacje uczeń-nauczyciel, dyscyplinę w klasie oraz ponadprogramowe zajęcia dla uczniów.
Rys. 1. Kryteria do ewaluacji pracy szkoły według dyrektorów.
W większości polskich szkół minimum raz na 5 lat odbywają się zewnętrzne oceny pracy, które przeprowadzane są na przykład przez przedstawicieli kuratorium oświaty. Pod tym względem bardzo dobrze wypadamy na tle innych przebadanych krajów. Aż 30% ankietowanych nauczycieli z całego świata oświadczyło, że zewnętrzne ewaluacje jakości nauczania przeprowadza się w ich szkołach rzadziej niż raz na 5 lat (wśród nich byli nauczyciele z Włoch, Austrii czy Danii).
Niezwykle ciekawe są wyniki badań, dotyczące wpływu powyższych ocen (wewnętrznych lub zewnętrznych) na rzeczywiste funkcjonowanie szkół. Aż 80% polskich dyrektorów zaobserwowało, że regularne ewaluacje jakości pracy mają bezpośrednie przełożenie na poprawę funkcjonowania szkoły, pracy dyrekcji oraz nauczycieli. Dla porównania, w Hiszpanii takiej odpowiedzi udzieliło około 50% dyrektorów, a w Korei – prawie 90%. We wszystkich badanych krajach zanotowano natomiast dużo mniejszy wpływ ewaluacji na wysokość szkolnego budżetu, jego podział między szkołami, czy wynagrodzenie nauczycieli.
Kolejnym aspektem objętym badaniem przez twórców raportu TALIS była ocena pracy poszczególnych nauczycieli. 60% polskich pedagogów przyznało, że jakość ich nauczania oceniana jest przez dyrekcję szkoły przynajmniej raz w roku. Pod lupę najczęściej brane są następujące elementy pracy: umiejętność utrzymania dyscypliny w klasie, relacje z uczniami, znajomość nauczanego przedmiotu oraz współpraca z dyrekcją szkoły i innymi nauczycielami. Mimo, iż oceny dokonywane są często, zbyt rzadko mają one wpływ na wysokość zarobków uzyskiwanych przez nauczycieli w większości badanych krajów.
W Polsce tylko 15% pedagogów mówi o relacji między ewaluacją ich pracy a wysokością pensji, a jest to jeden z najwyższych światowych wyników. Jedynie na Litwie (17%), Słowacji (20%), w Bułgarii (26%) i Malezji (33%) ten związek jest silniejszy, a we wszystkich pozostałych państwach ocena pracy ma bardzo niskie przełożenie na wielkość zarobków: Belgia (0,4%), Austria (1%), Włochy (2%), Hiszpania (2%). Większość ankietowanych nauczycieli zgodnie przyznała, że ocena ich pracy przez dyrekcję ma duże przełożenie na aspekty niematerialne, takie jak uznanie wśród kolegów, szansa na rozwój zawodowy, czy uatrakcyjnienie zakresu obowiązków. Ponadto, w Polsce częste są wypłaty jednorazowych bonusów finansowych w uznaniu dokonań nauczyciela.
Z kolejnej części raportu dowiedzieć się można, jakie zdanie o wewnętrznym systemie ocen stosowanym przez dyrekcję mają sami nauczyciele. Prawie 90% polskich pedagogów przyznało, że sugestie dotyczące poprawy pracy w klasie pomogły im rozwinąć umiejętności zawodowe. Innym pozytywnym efektem jest dążenie nauczycieli do tego, aby ich uczniowie uzyskiwali lepsze wyniki w nauce oraz podejmowanie decyzji o rozwoju zawodowym – takich odpowiedzi udzieliło odpowiednio 54% i 48% polskich pedagogów. Do krajów, w których wewnątrzszkolne systemy ocen w największym stopniu motywują nauczycieli należą: Malezja, Meksyk i Brazylia, podczas gdy w Danii, Norwegii, Hiszpanii oraz Portugalii ewaluacje dokonywane przez dyrekcję nie są motywujące dla pedagogów. Zaskakujące przy tym są wyniki pokazujące, że w przypadku aż 75% nauczycieli w Polsce pozytywna lub negatywna ocena pracy nie miała prawie żadnego wpływu na ich satysfakcję z wykonywanego zawodu. Wyniki te nie odbiegają znacząco od odpowiedzi nauczycieli w pozostałych badanych krajach.
(Opracowano na podstawie raportu TALIS - Nauczanie. Wyniki badań 2008. Polska na tle międzynarodowym. MEN, IBE, 2009)
