O pracy szkoły stanowi praca rady pedagogicznej. Jakość rady pedagogicznej nigdy nie jest wyższa od jakości pracy jej poszczególnych nauczycielek i nauczycieli – włącznie z nauczycielami funkcyjnymi, w tym z dyrektorem. Rozwinąć szkołę w danych warunkach, znaczy rozwinąć każdego nauczyciela z osobna oraz jako członka rady pedagogicznej.
Tym samym budżet oświatowy należy przeznaczyć na rozwój osoby, a nie systemu. Osobowości tworzą system – budowanie na samym systemie ogranicza zaufanie osobom. Po zamknięciu drzwi klasy pozostaje tylko ufać, że uczniowie są w dobrych rękach człowieka o światłym umyśle, otwartym sercu i prostym kręgosłupie.
Wymagajcie od siebie, nawet gdyby inni od was nie wymagali (Jan Paweł II). Etyka jest gwiazdą wiodącą nauczyciela przez pustynie niewiedzy i braku wychowania, jest górskim szlakiem w zimowy ranek, jest latarnią morską podczas żeglowania po morzach życia w czasie sztormów i przy bezwietrznej aurze.
Najważniejsza karta księgi niezapisanej to dziesięć przykazań, a pierwsze brzmi: jest jeden uczeń. Szkolna dbałość o serca, dusze, rozum i mózg, ręce i płuca uczniów to kultura oświatowa – ni mniej ni więcej. Kultura to szansa dla krajobrazu oświatowego, dla trzeciego pedagoga, bo wyłącznie tu nauczyciel jest wirtuozem podręcznika, technik, metod, mediów: kredy i tablicy, krzesła i ławki oraz IT. To nauczyciel/ka nie pozwala zapomnieć uczniów w czterech ścianach. Jest władcą przestrzeni i czasu, bo wszystko ma swój czas i swój rytm. Dzięki transferowi kompetencji i motywacji oraz powtarzaniu nie dopuszcza do marnotrawienia czasu przez szkołę. Potrafi przeanalizować oraz zredukować materiał, podstawę programową i wspólnie z uczniami określić pojęcia kluczowe, kompetencje i postawić realne cele. Nauczyciel/ka nie zapomina o uznanym dorobku nauk pedagogicznych, ale szuka także pytań i odpowiedzi we współczesnym rozwoju nauk okołooświatowych: medycyna, bioinżynieria, technologia, matematyka i filozofia...
Uczenie się to naprzemiennie akcja i refleksja. Refleksji sprzyja głęboki oddech i odpoczynek. Nauczyciel musi dysponować środkami na odpoczynek. Najlepiej w pięknych okolicznościach przyrody lub sztuki.
Nauczyciel musi mieć środki na profilaktykę zdrowotną – ducha i ciała. Je mądrze i czynnie odpoczywa – chodzi do dentysty, ginekologa, urologa... Jeździ do sanatorium. Korzysta z masaży. Ubiera się stosownie i ładnie. Ma czas dla swoich dzieci, które nie przynoszą mu wstydu. Od takiego nauczyciela uczniowie uczą się życia. Bez takiego nauczyciela szkoła to marnotrawienie czasu i pieniędzy.
Przedszkole
Przedszkole wykorzystuje najlepszy czas na uczenie się. Zanurzmy dzieci w języku, w pięknie, wychowujmy wśród pięknych przedmiotów, w przyrodzie – w dźwięku i ruchu. Dzieci słuchając, grając, śpiewając, malując, lepiąc, mówiąc, karmią swe mózgi i serca najsmakowitszą strawą. Wzorujmy się na Montessori, Lipmanie, Wygotskim...
Nauczyciel przedszkola sam obmyty wodą życia, ma czas na wiarę, nadzieję i miłość. Otacza się ciepłem, dobrymi ludźmi i prawdą. Rozwija swe zmysły i rozum. Nie traktuje przedszkolaka jak kukiełki lub instrumentu awansu zawodowego. Mały człowiek jest dla niego całym człowiekiem, a nie człowiekiem, który w przyszłości...
Kształcenie zintegrowane
Kształcenie zintegrowane, to taki sposób organizacji procesu nauczania, w którym punktem wyjścia jest całość. Nauczyciele tego szczebla to szczególnie czułe ogniwo w integracji praktyki i teorii. Kształci on, bowiem i wychowuje dzieci w zespole klasowym we wszystkich kierunkach – przedmiotach nauczania. Jest to jedna z istotnych cech swoistości nauczania zintegrowanego. Celem edukacji początkowej jest zapewnienie dziecku odpowiednich warunków rozwoju, które sprzyjałyby wzbogacaniu jego doświadczeń związanych ze społeczno-kulturowym i przyrodniczym środowiskiem. Nauczyciel musi mieć czas dla każdego dziecka – nie może pracować w zbyt licznych klasach, musi mieć czas na zaplanowanie zajęć. Trzeba mu zapewnić odpowiednie miejsce pracy, wysoką estetykę pomieszczeń i pomocy naukowych.
Matematyka
Matematyk jest przekonany, że układanie zadań przez uczniów jest skuteczniejsze od mechanicznego rozwiązywania zadań wyćwiczona metodą, że rozwiązywanie zadań z „życia ucznia” pragmatyzuje i operacjonalizuje cel lekcji bądź jednostki lekcyjnej lub działu.
Obliczanie wyników ankiet, obserwacji i badań, zabawa w sklep, menadżera klubu sportowego lub zespołu muzycznego, konstruowanie obiektów, planowanie działań w czasie i przestrzeni, obliczanie prawdopodobieństwa określonych wydarzeń, jest skuteczniejszym sposobem uczenia się niż wykonywanie abstrakcyjnych działań.
Dlatego nauczyciel matematyki powinien dysponować czasem i pieniędzmi umożliwiającymi analizę skuteczności uzyskiwania celów formalnych i nieformalnych przez swych kolegów na różnych kontynentach, w różnych kulturach, w różnych systemach edukacyjnych. Powinien także znać sposoby nauczania wybitnych nauczycieli matematyki.
Język ojczysty
Polonista ma czas i pieniądze na śledzenie bieżących wydarzeń kulturalnych, na uczestnictwo w kulturze – na wyjście do teatru, muzeum, kina, skansenu, na wystawę, na spotkanie literacki i polityczne, ma pieniądze na zakup podręczników, albumów, beletrystyki oraz innych składników swojego warsztatu pracy: TV, radio, internet, nośniki i odtwarzacze dźwięku oraz obrazu.
Nauczyciel języka polskiego dysponuje dobrze wyposażoną pracownią, gdzie oprócz mediów i źródeł znajdują się na ścianie oś czasu i mapa konturowa. Posiada on także listę egzekwowanych frazeologizmów, fragmenty najpiękniejszych tekstów literackich i wykaz najczęściej popełnianych błędów językowych – to wszystko udostępnia uczniom, rodzicom, i co najważniejsze – pozostałym członkom rady pedagogicznej.
Nauczyciel języka polskiego powinien przynajmniej biernie posługiwać się językami obcymi.
Języki obce
Nauczyciel języków obcych sam uczy się nowych języków. Biegle zna gramatykę, ale nie naucza gramatyki – pozwala uczniowi na wypracowanie sobie własnego systemu gramatycznego, czy to chociażby poprzez indukcję reguł. Pracuje nad lekcyjną gramatyką konfrontatywną, stosuje efektywne techniki memoryzacji i semantyzacji – nie ogranicza się do nauczania „słówek”. Czyta w oryginale literaturę fachową. Biegle posługuje się mediami i formami społecznymi. Indywidualizuje nauczanie. Podróżuje sam i z uczniami – w internecie i w rzeczywistości. Korzysta z tekstów oryginalnych. Naucza według zasad CLIL, Lernen durch Lehren, nauczania zorientowanego na ucznia oraz na działanie, którego efektem jest produkt.
Nauczyciel języków obcych zna podstawę programową przedmiotów nauczanych równolegle. Jego znajomość języka nauczanego przewyższa przeciętna znajomość tego języka native speakera.
Geografia
Geograf posiada środki na podróże – dotyka nauczanego przedmiotu. Wspólnie z uczniami planuje i urzeczywistnia wycieczki po okolicy, regionie, kraju, świecie całym. Buduje modele, szuka minerałów, zwiedza im przeżywa archaiczne i współczesne miejsca pracy, bytowania i naturę.
Snuje opowieści, bo piękne narracje budzą głód poznania. Zna wielkich podróżników i szlaki wędrówek wielkich artystów, odkrywców, badacz – gwiazd przewodnich po niebie życia. Geograf ma czas i środki na języki obce niezbędne w podróży i przed ekranem.
Biologia
Biolog śledzi współczesny rozwój swej dyscypliny, uczestniczy w badaniach – jak choćby wirtualnie. Żyje fauna i florą swojego regionu – zbiera i dokumentuje. Zna ogrody zoologiczne i botaniczne, parki widokowe, krajobrazowe i narodowe. Hoduje i uprawia. Uczy tego, co w życiu niezbędne. W kuchni i sypialni.
Fizyka
Fizyk wie, co to takiego kinestetyka. Wie, że uczenie się, to doświadczanie, więc nie unika doświadczeń – ma na nie środki i czas. Przekłada praktykę na teorię i odwrotnie. Pozwala uczniom indukować. Zachęca uczniów do puszczenia wodzy fantazji naukowej i kreatywności poprzez zapoznanie ich z paradoksami, które wciąż czekają na udowodnienie. Zna z autopsji muzea i szlaki techniki. Potrafi wytłumaczyć dzieje jako historię odkryć i wynalazków. Tłumaczy, objaśnia i pokazuje fizykę w codzienności.
Chemia
Chemik znak chemię organiczną wszechświata i talerza. Nie unika biochemii. Przybliża uczniom chemię spożycia, użycia i piękna. Podobnie jak fizyk nie unika doświadczeń – ma na nie środki i czas. Przekłada praktykę na teorię i odwrotnie. W ten sposób nie można zapomnieć „odkrycia” , że do herbaty z cytryna nie można dolać mleka (czyli robić bawarkę), bo się zwarzy i będzie do niczego.
Historia
Historyk pracuje w prawdzie i ułudzie zdania: Historia magistra vitae est. Przygotowuje do intelektualnego i emocjonalnego wyboru między koniecznością samorozwoju i uczestnictwa we wspólnocie. Ukazuje podobieństwa i różnice religijne, kulturowe, cywilizacyjne, umożliwiające życie godne, spolegliwe i szczęśliwe.
Podobnie jak geograf snuje opowieści, zna wielkie odkrycia, szlaki odkrywców, dzieje i badaczy. Potrafi wyjaśnić ciąg przyczynowo-skutkowy w przeszłości i teraźniejszości, śledzi na bieżąco wydarzenia w kraju i na świecie (nauka, kultura, polityka) i podobnie jak polonista stara się brać w nich udział. Ma czas i środki na podróże i języki obce niezbędne w podróży i przed ekranem.
Plastyka
Plastyk uprawia sztuki plastyczne. Stać go na uczestnictwo w wystawach, na albumy, reprodukcje, na blejtramy, pędzle, dłuta, farby, werniksy, papiery, ołówki itd. Na swych lekcjach pozwala uczniom tworzyć – nie wymaga pamięciowego opanowania niezrozumiałej teorii. Uczniowie wolą próbować sił w danym stylu, niż wymieniać jego cechy.
Podobnie jak nauczyciele innych przedmiotów musi mieć czas i środki na uczestnictwo w doskonaleniu zawodowym i życiu kulturalnym.
Muzyka
Muzyk muzykuje. Stać go na uczestnictwo w koncertach, na operę, operetkę, teatr, dobry sprzęt muzyczny, albumy, płyty, odtwarzacze. Jest na bieżąco z nowościami, wie czego słuchają dzieci i młodzież, potrafi o tym dyskutować. Zna biografie wybitnych twórców i potrafi o nich z pasją opowiadać. Uczy dzieci śpiewać – muzyka łagodzi obyczaje!
Wychowanie fizyczne
Wuefista sam uprawia sport. Nie krzywi kręgosłupa, nie koślawi nóg, nie pali papierosów. Ukazuje wzory sportowców czynnych i dawnych – żyjących w harmonii ducha i ciała. Potrafi skorelować swój przedmiot z przedmiotami artystycznymi – jego uczniowie śpiewają i tańczą, określają kierunki geograficzne, znają anatomie i fizjologię, czytają literaturę nagrodzona medalami olimpijskimi i utwory mistrzów sportu – znają powszechna historię sportu.
Katecheza
Katecheta naucza zgodnie z przykazaniem miłości. Szanuje Sokratesa, Konfucjusza, Lutra oraz Schweitzera, Gandhiego i Korczaka. Nie grzeszy podręcznikiem przeciw 2 przykazaniu. Zna łacinę, grekę, hebrajski i aramejski.
Dobry nauczyciel pamięta, że nauczanie to nieustanne stawanie się.
Notka o autorach:
Anna Dzięgiel – polonistka i slawistka; była nauczycielką akademicką na Uniwersytecie Śląskim, a także w szkole podstawowej i gimnazjum. Obecnie zajmuje się doskonaleniem zawodowym nauczycieli województwa śląskiego.
Sonia Gogulla – historyk, regionalistka, praca w szkole podstawowej i gimnazjum. Konsultantka w ROME Metis w Katowicach. Ekspert,
egzaminator i edukator MEN. Specjalistką od metod i technik nauczania.
Aleksander Lubina – germanista, andragog - zdobył wykształcenie w Polsce, Niemczech i Szwajcarii. Jest publicystą, pisarzem, tłumaczem,
autorem programów nauczania, poradników i śpiewnika – był nauczycielem akademickim, licealnym, gimnazjalnym i w szkołach podstawowych oraz doradcą i konsultantem nauczycieli.
