Praca z filmem na zajęciach szkolnych (2)

Dyskusja i debata poprzedzona burzą mózgów

Wstęp do dyskusji nad tematyką dzieła stanowi zwykle burza mózgów – jedna z technik samodzielnego, grupowego i twórczego myślenia. Pozwala ona młodzieży zgłaszać wszystkie, nawet najśmielsze tematy. Uczniowie wymieniają problemy obecne w filmie (zapisujemy je na tablicy), podają skojarzenia z innymi dziełami, samodzielnie wyznaczają tropy badawcze. Burza mózgów przebiega w kilku fazach: zgłaszanie, gromadzenie i notowanie pomysłów (na tym etapie ważne jest, aby nikt nie oceniał i nie komentował wypowiedzi kolegów), ocenianie pomysłów (otwarta rozmowa w klasie) oraz wybór (najlepiej w głosowaniu tajnym lub jawnym) najciekawszego lub kilku najciekawszych tematów do dyskusji.

Po tym etapie następuje dyskusja prowadzona w całej klasie bądź w mniejszych grupach. Zaletą pracy w zespołach jest możliwość zaangażowania wszystkich uczniów, a dzięki umieszczeniu w jednej grupie słabszych i mocniejszych, nadarza się okazja do wzajemnej obserwacji i wymiany wiedzy oraz nabycia nowych umiejętności.

Podczas zajęć możemy sięgnąć do różnych form dyskusji i debaty (np. panelowej, wielokrotnej, ocenianej, za i przeciw, akwarium itp.) Należy tylko – jeszcze przed rozpoczęciem dyskusji – przypomnieć uczniom zasady jej prowadzenia.

Metoda śnieżnej kuli

Jedną z ciekawych metod prowadzenia dyskusji jest metoda śnieżnej kuli. Pozwala każdemu uczniowi na wyrażenie zdania na dany temat i kształci umiejętności uzgadniania stanowisk, negocjowania oraz formułowania myśli.

Na początku uczniowie pracują samodzielnie – dostają określony czas na przemyślenie zadanego tematu, następnie uzgadniają swoje stanowiska w dwójkach, w czwórkach lub w ósemkach, a na koniec wypracowują jeden pogląd wspólny dla całej klasy.

Metoda różnych punktów widzenia

W edukacji filmowej chodzi o zainteresowanie ucznia, pokazanie mu, że kino to nie tylko rozrywka, lecz także narzędzie poznawania rzeczywistości i samego siebie. I właśnie temu samopoznaniu za pomocą filmu służy metoda różnych punktów widzenia. Umożliwia ona spojrzenie na dany problem oczami bohaterów występujących w filmie.

Zanim rozpoczniemy projekcję, dzielimy klasę na grupy i przydzielamy im „ich bohatera”. Uczniowie analizują postać i robią notatki. Później mają czas na „wcielenie” się w nowe role. Próbują spojrzeć na problemy poruszane w filmie oczami danego bohatera. Po tym etapie następuje dyskusja, podczas której uczniowie – uwzględniając sytuację, charakter oraz sposób myślenia „swoich bohaterów” – formułują argumenty uzasadniające postawę danej postaci.

Metoda sześciu kapeluszy

Metoda ta polega na kierowaniu w czasie dyskusji rozważaniami uczniów zgodnie z typowymi postawami mentalnymi oraz utrzymywaniem ich uwagi na konkretnych aspektach zagadnienia. Kolorowe kapelusze to umowne atrybuty podstawowych zachowań myślowych: biały – postawa neutralna, bez emocji, skupiona na faktach i statystyce; czerwony – zachowanie nacechowane emocjonalnie; czarny – pesymista, krytyk, „adwokat diabła”, dostrzegający braki, zagrożenia i niebezpieczeństwa w danym rozwiązaniu, jest nastawiony sceptycznie, zapobiega pomyłkom lub błędom (uczniowie najchętniej „zakładają” ten kapelusz), żółty – optymista, skupiony na korzyściach i oszczędnościach, zachęcający do efektywnego działania; zielony – innowator, prowokator, autor oryginalnych rozwiązań (współpracuje z żółtym); niebieski – czuwa nad przebiegiem dyskusji.

Mapa mentalna

To jedna z aktywizujących metod nauczania polegająca na swobodnym wywoływaniu luźnych skojarzeń związanych z tematem, zagadnieniem czy pojęciem. Wspiera ona procesy zarówno organizowania wiedzy, jak i zapamiętywania wiadomości. Ważne, aby kolejne skojarzenia wchodziły w relacje z innymi. Mapa powinna być przejrzysta i łatwa w odczytaniu.

Metodę mapy myślowej możemy wykorzystywać przy wprowadzaniu nowych pojęć związanych z filmem (filmowe środki wyrazu, analiza, produkcja czy kultura filmowa itp.) lub podczas przygotowywania się do dyskusji nad trudnymi problemami poruszanymi w danym dziele.

Odgrywanie ról i drama

Jeśli zależy nam na emocjonalnym zaangażowaniu młodzieży, to możemy skorzystać z wybranych metod i technik interaktywnych, takich jak odgrywanie ról czy drama. Urozmaicają one naukę, ośmielają uczniów, niwelują zahamowania oraz rozwijają wyobraźnię. Ponadto wyzwalają spontaniczne reakcje emocjonalne, zmuszają do podejmowania decyzji i reagowania w różnorodnych sytuacjach.

W stosowaniu tych metody należy jednak być bardzo czujnym. Warto zaczynać od technik najprostszych i uważać na to, aby nie stwarzać sytuacji trudnych dla ucznia, w których mógłby się on poczuć zagrożony, ośmieszony lub niepewny.

Dodatkowym czynnikiem angażującym młodzież może być sfilmowanie dramy przy pomocy kamery, aparatu cyfrowego lub nawet telefonu. Materiał uzyskany w ten sposób będzie źródłem do dodatkowej analizy i pretekstem do kontynuacji dyskusji na następnych zajęciach.

Przykłady odgrywania ról i dramy:

⇨	Żywy obraz. Punktem wyjścia może być obejrzany materiał filmowy – wybrany kadr z filmu. Wspólnie odtwarzamy obraz, w którym to uczniowie stają się uczestnikami filmowych wydarzeń. Zastanawiamy się, jak dana sytuacja została przedstawiona przez twórców.
⇨	Improwizacja. Małe grupy uczniowskie przygotowują notatkę z pamiętnika (bloga) bohatera lub improwizują relację telewizyjną na temat wydarzeń przedstawianych w filmie.
⇨	Rzeźba. Uczniowie w parach (jeden uczeń jest rzeźbiarzem, drugi – materiałem rzeźbiarskim) próbują „wyrzeźbić” określoną postać, np. historyczną, za pomocą odpowiedniego ułożenia rąk, nóg, tułowia, charakterystycznego gestu czy spojrzenia. Na znak dany przez nauczyciela rzeźba zastyga w przygotowanej pozie i nauczyciel wraz z klasą przystępują do jej omówienia, w trakcie którego głos powinien zabrać rzeźbiarz, tłumacząc, co i w jaki sposób chciał wyrazić. Najlepiej udają się rzeźby osób bardzo znanych, o których uczeń ma dużo wiadomości, oraz postaci charakterystycznych.
⇨	Odgrywanie scen z filmu. Uczniowie oglądają film bez dźwięku. Następnie starają się wczuć w role wskazanych bohaterów i dogrywają te sceny zgodnie z własnymi wyobrażeniami. Pozostali uczniowie komentują, jak odebrali daną scenę, czego dowiedzieli się o uczuciach postaci. Zajęcia kończą się projekcją filmu z dźwiękiem. Uczniowie konfrontują swoje nowe wrażenia z wcześniejszym odbiorem.
⇨	Pisanie komentarza. To jeden z możliwych wariantów ćwiczenia polegającego na odgrywaniu scen (do wykorzystania zwłaszcza przy filmach dokumentalnych i historycznych). Po projekcji filmu uczniowie piszą dialogi lub komentarz do filmu. Ćwiczenie kończy prezentacja prac uczniów i ocena na forum klasy. Na zakończenie warto zaprezentować film z oryginalnym komentarzem, przedyskutować różnice oraz wskazać na podobieństwa w obu wersjach.
⇨	Inscenizacja. Uczniowie odgrywają – według wcześniej przygotowanego scenariusza – inscenizację. Może być ona inspirowana obrazem filmowym (np. problemami poruszonymi w filmie, głównymi postaciami). Po inscenizacji odbywa się dyskusja kontrolowana.
⇨	Wymyślanie zakończenia. Uczniowie oglądają film do momentu kulminacyjnego. Po zatrzymaniu taśmy indywidualnie przedstawiają pomysły na ciąg dalszy. Następnie w grupach wybierają najlepsze zakończenie i prezentują je przed całą klasą. Ćwiczenie to może uświadomić uczniom, jak wiele czynników wpływa na koleje ludzkich losów.

Praca twórcza uczniów

Jednym z głównych celów edukacji filmowej jest zainspirowanie młodych ludzi do podejmowania samodzielnej pracy badawczej i twórczej. Warto zachęcać ich do pisania recenzji, przygotowywania prac plastycznych, np. plakatów, czy do kręcenia własnych filmów.

Obejrzane dzieło może stać się inspiracją do samodzielnej pracy nad własnym materiałem filmowym. Dla dzisiejszej młodzieży, która chętnie korzysta z materiałów audiowizualnych i samodzielnie poszerza zasoby filmowe, zamieszczając własne dzieła w Internecie (np. na portalu YouTube czy na blogach), przygotowanie prostego filmu nie stanowi już problemu. Jest przy tym zajęciem bardzo angażującym i dającym ogromnie dużo satysfakcji. Ponadto pozwala młodym ludziom na bezpośrednie „dotknięcie” materii filmowej, zrozumienie procesów powstawania filmu i zasad, jakimi kieruje się ta odmiana sztuki. Ćwiczenie świetnie nadaje się na zajęcia, w ramach których uczniowie poznają filmowe środki wyrazu.

Nawet w warunkach szkolnych, przy ograniczonych możliwościach, można przygotować kilka rodzajów filmów: popularnonaukowe, dokumentalne lub fabularne. Warto też dodatkowo korzystać z różnych form filmowych: wywiadu, sondy czy dokumentacji miejsca. Filmy takie powinny być krótkie (do 5 minut), mogą też stanowić materiał do dalszej analizy lub ćwiczeń.

(Koniec części II – zakończenie cyklu w najbliższą niedzielę)

Artykuł jest częścią publikacji „Filmoteka szkolna”. Pakiet edukacyjny pod redakcją Marianny Hajdukiewicz i Sylwii Żmijewskiej-Kwiręg, wydany zostanie przez Fundację Centrum Edukacji Obywatelskiej we współpracy z Polskim Instytutem Sztuki Filmowej. Więcej informacji w Filmotece Szkolnej.