Słysząc obco brzmiącą nazwę metody Webquest można się skrzywić, że ktoś używa obcego wyrazu zamiast poszukać polskiego odpowiednika, albo uznać, że to próba przeszczepienia na polski grunt obcych wzorców. W przypadku Webquestu byłby to duży błąd. Jest w wielu krajach rozpoznawalny pod tą nazwą, a w warunkach polskich jest dziś bardzo użyteczny. Co zaskakujące – wprawdzie zaprojektowano go dla uczniów, ale w praktyce znakomicie stymuluje rozwój zawodowy i indywidualny nauczycieli. Warto zatem poznać go i zastosować (najlepiej jak najszybciej).
Problemy z internetem
Badania PISA wskazują na występowanie u polskich uczniów dysproporcji między poziomem umiejętności korzystania z tradycyjnych i cyfrowych źródeł informacji. Wyniki badań PISA przeprowadzonych w 2009 roku [OECD, 2011] pokazały, że polscy gimnazjaliści dobrze (i w kolejnych badaniach coraz lepiej) radzą sobie z tekstami drukowanymi, natomiast znacznie gorzej - ze źródłami internetowymi. Polscy uczniowie wypadli bardzo słabo na tle swoich rówieśników z większości badanych krajów w takich kategoriach, jak umiejętność odnalezienia strony WWW zawierającej wiarygodne informacje, wyszukiwanie ofert pracy, korzystanie z kilku stron WWW równocześnie (w celu zgromadzenia potrzebnej wiedzy), umiejętność szybkiego ocenienia tematyki konkretnej strony. Kolejne, najnowsze badanie PISA przeprowadzone w 2012 roku ujawniło także liczne problemy związane z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych przez polskich uczniów, którzy wręcz mieli trudności z czytaniem tekstów w wersji elektronicznej. Raport z badania wskazuje, iż „jedną z przyczyn tej sytuacji może być fakt, że polscy uczniowie rzadko mają do czynienia z komputerem i tekstami elektronicznymi w sytuacji edukacyjnej” [Federowicz 2012].
O metodzie
W 1995 roku, kiedy usługi internetowe WWW dopiero zaczynały się upowszechniać, opracowano metodę WebQuest - format projektu edukacyjnego zorientowanego na budowanie wiedzy przez uczniów w oparciu o samodzielne poszukiwanie, porządkowanie i selekcjonowanie informacji, pochodzących w założeniu przede wszystkim z Internetu. Zasadniczym zastosowaniem tej metody jest rozwijanie umiejętności efektywnego korzystania z zasobów Internetu. Odpowiednio zaplanowany proces dydaktyczny ma pomóc uczniom skupić się raczej na krytycznej analizie, przetwarzaniu informacji i tworzeniu nowej wiedzy, niż na samym tylko wyszukaniu informacji w Internecie. Będąc odmianą projektu edukacyjnego WebQuest kształtuje jednocześnie umiejętności badawcze, współpracy w zespole, komunikacji, zarządzania czasem, samozarządzania, umiejętności prezentowania efektów swojej pracy. W ciągu ostatnich lat metoda WebQuest zaczęła być popularyzowana w Polsce. Przeprowadzone przez autora niniejszego tekstu liczne szkolenia dla nauczycieli wskazują, że jest ona dobrze przyjmowana przez nauczycieli, którzy doceniają jej stosunkowo (w grupie metod projektowych) dużą łatwość opanowania i wdrożenia, wynikającą z uporządkowanej konstrukcji. Schemat WebQuestu opiera się na stałym zestawie ogniw, który podczas planowania WebQuestu dla uczniów pomaga nauczycielom ustrzec się braków konstrukcyjnych, zaś podczas realizacji - pomaga i nauczycielom, i uczniom identyfikować aktualny stan zaawansowania przedsięwzięcia.
WebQuest składa się z kilku ogniw:
- Temat (sformułowanie problemowego tematu dla uczniów).
- Wprowadzenie (wprowadzenie uczniów w tematykę, zaciekawienie i zmotywowanie do pracy; tu formułuje się cele i spodziewane efekty).
- Zadanie (zadanie lub zadania problemowe stanowiące zasadniczą treść merytoryczną WebQuestu; informuje uczniów, co i w jakiej formie będą robić).
- Proces (opis wszystkich aspektów organizacyjnych przedsięwzięcia, takich jak sposób i miejsce pracy, czas realizacji, podział na etapy, podział na grupy, zasady przydziału ról i zadań w grupach, sposób prezentacji efektów etc.; daje uczniom informację, jak pracować nad zadaniami).
- Źródła (wskazanie przykładowych oraz zalecanych źródeł informacji; internetowych i innych, takich jak cyfrowe źródła nieinternetowe, źródła piśmiennicze, osobowe etc.).
- Ewaluacja (informacja dla ucznia, jak zostanie oceniony WebQuest, jakie obszary będą podlegały ocenie i według jakich kryteriów - najczęściej w postaci tabeli kryterialnej).
- Podsumowanie (zachęta do uczniowskiej refleksji nad poziomem realizacji spodziewanych efektów, nad dotychczasowymi osiągnięciami, zachęta do analizy napotkanych problemów, a także do ewentualnych dalszych działań).
Nauczycielskie umiejętności w kontekście tworzenia webquestów
Doświadczenia wynikające z praktycznych szkoleń i warsztatów dla nauczycieli szkół różnych typów i poziomów, przeprowadzonych w ostatnich latach przez autora niniejszego tekstu, podczas których nauczyciele wytworzyli kilkaset WebQuestów, pozwoliły zaobserwować listę powtarzających się problemów oraz typowych błędów merytorycznych i metodologicznych.
W internecie można dziś znaleźć wiele gotowych WebQuestów, jednak w większości są to pierwsze próby uczących się nauczycieli, obarczone licznymi błędami i niedostatkami, których nie powinniśmy powielać. To naturalne (ale trzeba o tym pamiętać). Znacznie gorzej, że spotykam szkolenia i materiały szkoleniowe obarczone zasmucająco dużą liczbą błędów w podejściu do metody, czasem wręcz zaprzeczających najcenniejszym założeniom metody i wykluczających osiąganie spodziewanych efektów. Dlatego poniżej skupię się na samych tylko błędach WebQuestów, bo wierzę, iż lektura ich listy może pomóc nauczycielom w szybszym wychwytywaniu i unikaniu błędów, zaś trenerom pomoże lepiej przygotować wsparcie dla nauczycieli.
Najczęściej powtarzające się problemy zebrałem poniżej w formie grup odpowiadających różnym umiejętnościom nauczycielskim oraz ogniwom WebQuestu.
1. Wybór i formułowanie tematu
Błędne formułowanie tematu na wzór tematów lekcji i prostych sformułowań podstawy programowej, w konsekwencji czego wybranego tematu nie da się przełożyć na zadania adekwatne do wymogów metody. Brak umiejętności formułowania szerokich, problemowych tematów.
2. Formułowanie celów i spodziewanych efektów
Brak umiejętności formułowania poprawnych celów. Formułowanie celów niemierzalnych, nieatrakcyjnych, nierealnych. Podawanie nauczycielskich celów dydaktycznych zamiast celów atrakcyjnych i zrozumiałych dla uczniów. Mylenie celów z zadaniami i ze spodziewanymi efektami.
3. Formułowanie zadań merytorycznych
Formułowanie zadań odtwórczych, mało atrakcyjnych, o niskiej mocy różnicującej. Budowanie zadań, które w nikłym stopniu odnoszą się do kształtowania umiejętności wyszukiwania informacji. Mylenie i mieszanie zadań merytorycznych z opisem procesu ich realizacji, nieumiejętność rozdzielenia zadań (CO) i procesu realizacji przedsięwzięcia (JAK).
4. Opis procesu realizacji
Niskie umiejętności całościowego planowania procesu realizacji przedsięwzięcia, uwzględnianie tylko niektórych jego elementów (najczęściej najprostszych - liczbowych zasad podziału na grupy). Nieumiejętność planowania i dokonywania opisu ról oraz zadań wynikających z pełnionych ról.
5. Ocenianie i ewaluacja
Niskie umiejętności samodzielnego planowania i dokonywania precyzyjnego opisu obszarów i kryteriów ocen. Pomijanie ważnych z punktu widzenia metod projektowych kryteriów oceny lub wręcz ograniczanie się do zapowiedzi dokonania oceny bez określenia zasad i kryteriów.
6. Refleksja
Nieumiejętność implementacji procesu refleksji uczniowskiej jako składnika procesu uczenia się. Formułowanie wniosków za uczniów, “na wyrost” (antycypacja poziomu zaangażowania, procesu realizacji, efektów - pisanie wniosków “z góry”).
7. Źródła informacji
Niskie umiejętności korzystania z internetu jako źródła informacji, owocujące brakiem umiejętności zaplanowania WebQuestu w sposób rokujący kształtowanie tych umiejętności u uczniów (np. podawanie konkretnego adresu internetowego lub kilku adresów jako jedynego źródła - na wzór podręcznika). Brak poczucia wagi konieczności kształtowania umiejętności korzystania z internetu jako źródła informacji.
8. Znajomość prawa
Niska wiedza i świadomość prawna związana z prawem autorskim i prawami pokrewnymi oraz prawem do wizerunku, zwłaszcza w kontekście korzystania ze źródeł internetowych oraz publikowania lub ponownego wykorzystania utworów lub ich fragmentów w internecie. Wynikające stąd próby nieświadomie bezprawnego użycia utworów lub ich części we własnym, publicznie dostępnym planie WebQuestu (a w efekcie także nieumiejętność zapanowania nad przestrzeganiem prawa przez uczniów w ich realizacjach WebQuestu).
9. Umiejętności techniczne
Niskie umiejętności techniczne, utrudniające poprawne przygotowanie dokumentu elektronicznego o własnych siłach.
Wnioski
Potrzebne jest intensywne doskonalenie (się) w zakresie umiejętności poprawnego formułowania celów, spodziewanych efektów, zadań oraz pracy metodami problemowymi.
Niski poziom umiejętności w zakresie efektywnego korzystania z internetu jako źródła informacji jest naturalną przeszkodą w kształtowaniu takich umiejętności u uczniów. Zdecydowanie zbyt słabo ugruntowana jest wśród nauczycieli świadomość, że za te umiejętności uczniowskie odpowiadają nauczyciele wszystkich przedmiotów, nie zaś (jak często się słyszy) tylko nauczyciele informatyki.
Obserwowane pozytywne nastawienie nauczycieli uczestniczących w szkoleniach i warsztatach do metody WebQuest jest budujące i bardzo korzystne. Planowanie własnych WebQuestów przez nauczycieli owocuje pozytywnymi zmianami nastawienia do metod problemowych, wzrostem świadomości własnych ograniczeń, świadomości wagi nowych mediów w procesie edukacji oraz przeświadczenia o obiecujących możliwościach podnoszenia jakości własnego warsztatu dydaktycznego dzięki ich możliwościom. Można zaryzykować twierdzenie, iż WebQuest okazał się być obiecującą metodą doskonalenia nauczycieli w tych obszarach, które twórcy metody zaplanowali dla uczniów.
Ciekawe przypadki webquestów wdrażanych przez polskich nauczycieli opisywane są w blogu www.webquesty.pl. Polecam także e-poradnik dydaktyczny o metodzie Webquest, którego jestem współautorem (zob. w Edustore.eu oraz aplikacji Edustore na urządzenia mobilne z systemem iOS i Android).
Tekst powyższy jest rozwinięciem materiału przygotowanego na 24. Sympozjum Człowiek-Media-Edukacja w Krakowie we wrześniu 2014 r.
BIBLIOGRAFIA
1. Dodge B.: Some Thoughts About WebQuests. http://webquest.sdsu.edu [dostęp 15.06.2014].
2. Federowicz M. (red.): Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów OECD PISA, Wyniki Badania 2012 w Polsce, Wyd. IFIS PAN, 2012. http://www.ifispan.waw.pl [dostęp 15.06.2014].
3. Furgoł S., Hojnacki L.: Metoda WebQuest. Poradnik dla nauczyciela, Wyd. Think Global, Warszawa 2013.
4. OECD: PISA 2009 Results: Students on Line: Digital Technologies and Performance (Volume VI). Wyd. OECD 2011. http://www.oecd.org [dostęp 15.06.2014].
Notka o autorze: Lechosław Hojnacki - nauczyciel-konsultant, wykładowca, trener, facylitator. Zajmuje się edukacyjnymi zastosowaniami technologii chmurowych i mobilnych oraz metodyką nauczania z ich użyciem, w tym metodami projektu, WebQuestu i e-portfolio. Autor szkoleń, programów, poradników oraz publikacji naukowych i popularyzatorskich o tej tematyce. Uczestniczył w opracowaniu "Katalogu kompetencji medialnych i informacyjnych" dla wszystkich etapów i poziomów edukacyjnych. Prowadzi autorski serwis edukacyjny www.enauczanie.com. Członek e-redakcji portalu Edunews.pl.
* * *
Na temat wykorzystania webquest w edukacji przeczytaj także w Edunews.pl:
