Jak się uczyć - kilka wskazówek dla uczniów

1. WPROWADZENIE - zanim zaczniesz

1. Przewietrz pokój (jeśli jest zimno za oknem, na chwilę wyjdź do innego pokoju i zostaw otwarte okno na 10 minut). Tlen jest niezbędny dla mózgu.
2. Uprzątnij biurko – na stole (i w zasięgu wzroku) nie powinno znajdować się nic, co rozprasza uwagę. Tylko rzeczy potrzebne do uczenia się.
3. Napij się wody – co najmniej dużą szklankę. Potem ją napełnij i postaw na biurku, aby była pod ręką. Woda jest niezbędna dla mózgu podobnie jak tlen. Woda, czyli H2O (a nie woda z sokiem!).
4. Przygotuj tabliczkę informacyjną dla domowników, np. Proszę nie przeszkadzać – uczę się!
5. Przeznacz czas na naukę i tylko na naukę - i… wytrwaj. Będzie lepiej dla Ciebie, jak Twój telefon powędruje do innego pokoju na czas nauki i zostanie wyciszony. Dopóki nie nauczysz się nad nim panować – będzie cię tylko rozpraszał. Nawet jeśli słuchasz muzyki – wybieranie, czego chcesz posłuchać następnego jest zerwaniem stanu skupienia się.

***

Po pierwsze: NASTAWIENIE

Właściwe nastawienie do nauki jest niemal tak ważne, jak samo uczenie się. Nauka bez woli i chęci nauczenia się może być nieskuteczna i okazać się stratą cennego czasu.

Nie udawaj, że się uczysz. Udawanie nauki to oszukiwanie siebie (a nie rodziców). W rzeczywistości nie da się „zmusić” nikogo do nauki. Rodzice mogą tylko zachęcać i starać się kształcić pewne nawyki (np. sprawić, że zawsze po powrocie do domu odrabiam lekcje albo po kolacji ćwiczę muzykę przez 30 minut), ale trzeba samemu chcieć nauczyć się.

Uczenie się to proces wewnętrzny. Trzeba uświadomić sobie potrzebę uczenia się. PO CO? Potrzebna jest motywacja, aby skutecznie się uczyć. Pomyśl, jaki cel chcesz osiągnąć – określ go realistycznie i konkretnie (np. opanować 20 czasowników z angielskiego lub niemieckiego, powtórzyć dział o II wojnie światowej itp.). Osiąganie wyznaczonych celów daje satysfakcję. A satysfakcja z osiągnięć – buduje motywację i chęć do kolejnych działań.

Możemy zmieniać nasze nastawienie, sprawiać, że bardziej nam będzie się chciało. Zacznij od dobrego nastroju. W koncentracji i nastawieniu może pomóc odsłuchanie utworu muzycznego (można to zrobić podczas ćwiczeń oddechowych, o których za chwilę). Wiele piosenek „działa na nas” budująco i wzmacniająco. Warto to wykorzystać. Dobry nastrój zwiększa efektywność naszego umysłu, poprawia umiejętność myślenia i analizowania. Słuchając muzyki pomyśl, że na pewno uda się osiągnąć postawiony cel. Piosenka, która „działa na nas” pozwala się też nieco „wyluzować”. A im mniej stresujemy się – tym lepiej uczymy się.

Nastawienie zależy także od miejsca. Zazwyczaj uczymy się we własnych pokojach. Uporządkowane miejsce pracy jest bardzo ważne, ale na pracę mózgu, który mamy zmusić do wysiłku, bardzo dobry wpływ będzie miała zmiana miejsca. Uczcie się w parku, na kanapie, w wannie, w bibliotece… Efekt może być lepszy niż gdybyśmy uczyli się ciągle w tym samym miejscu.

***

Po drugie KONCENTRACJA

Przed nauką (także kartkówką, sprawdzianem, egzaminem) trzeba się wyciszyć i skupić. Telefon pod ręką na pewno w tym nie pomoże, więc wynieś go do innego pokoju i wycisz.

Koncentrować się można na różny sposób. Na pewno nie pomaga w tym czasie interakcja z innymi domownikami/przyjaciółmi. Najlepiej skup się w samotności. Na drzwiach do pokoju powieś tabliczkę “nie przeszkadzać”.

Zacznij od prostego ćwiczenia oddechowego. Na przykład stań przed oknem, nabierz powietrza przez 5 sekund, potem wstrzymaj oddech na 5 sekund i patrząc w dal powoli je wypuszczaj przez 10 sekund. I tak kilka razy (2 minuty wystarczą). Możesz też robić powolne ruchy rękoma podczas wypuszczania powietrza.

Możesz też skorzystać z gotowych ćwiczeń oddechowych z YT (jest ich wiele). Tutaj przykład:

Możesz też zastosować w celu koncentracji elementy jogi dłoni – czyli mudrę wiedzy:

To element filozofii orientalnej, ale regularnie stosowana (np. serie po 15 minut podczas uczenia się lub czytania) – przyniesie poprawę koncentracji i pamięci. Mudra wiedzy wzmaga inteligencję, poprawia pamięć i zainteresowanie nauką. Więcej o mudrach tutaj: https://spaeden.pl/styl-zycia/slow-life/2576-joga-dloni-mudry.

***

Po trzecie: PLANOWANIE

Jak jesteśmy przygotowani do nauki – mamy dobry nastrój, wewnętrzny luz i koncentrację na celu – możemy zaczynać. Trzeba teraz zaplanować co, kiedy i w jakiej ilości. Rozkładaj duży materiał na kilka dni.

Uczenie się na ostatnią chwilę lub siedzenie nad książkami godzinami bez przerwy – nie są dobrymi sposobami nauki. Mózg zapamiętuje więcej, jeśli uczysz się częściej i krócej, niż gdy robicie to przez wiele godzin lub w panice, pośpiechu, tuż przed sprawdzianem.

Łatwiej zapamiętasz materiał podzielony na mniejsze części (seansy). Zabierz się do pracy najpóźniej dwa dni przed sprawdzianem czy kartkówką, by mieć czas na powtórzenie wiadomości. Przed poważnym egzaminem – zacznij pracować znacznie wcześniej. Ucz się systematycznie – dokładając każdego następnego dnia nowe zagadnienia, ale i przeglądając/powtarzając to, co było wcześniej.

Przerwy w nauce również należy planować:

• Im dłuższy i trudniejszy jest materiał, tym więcej powinno być seansów uczenia się, rozłożonych w czasie.
• Im trudniejszy jest materiał, tym krótsze powinny być przerwy.
• Im bardziej zwarta jest struktura materiału (np. kilkanaście stron tekstu do analizy), tym dłuższe mogą być przerwy.
• Im dłużej trwa uczenie się, tym większa powinna być następująca po nim przerwa.

Po 30 minutach nauki wystarczy 5-minutowa przerwa, która przywróci początkowy stan koncentracji. Po 2 godzinach nauki wskazana jest przerwa 15-20 minutowa, a po 3 godzinach konieczny jest już 60-90 minutowy wypoczynek.

***

Po czwarte: RÓŻNORODNOŚĆ 

Badania naukowe wskazują, że mózg nudzi się, gdy przez dłuższy czas zajmuje się tym samym tematem. Dlatego zapewnij mu różnorodność: przerwę wykorzystaj np. na rozwiązanie zadań z matematyki albo nauczenie się nowych słówek z angielskiego. Albo oderwij się na chwilę od podręcznika i poczytaj lekturę. Taka zmiana wpływa pozytywnie na efektywność nauki i poprawia pamięć.

Kiedy zajmujemy się kilkoma tematami na przemian, zazwyczaj pracujemy wydajniej niż gdybyśmy uczyli się tylko jednego przedmiotu. Z czasem odnajdujemy przy tym pewne zależności między różnymi przedmiotami, poszerzamy horyzonty myślowe.

***

Po piąte: POWTÓRZENIA

Powtórzenia materiału są kluczowe. Powtarzamy, ponieważ zbyt szybko zapominamy, zwłaszcza, jeśli dane informacje nie są nam do niczego potrzebne (a takich w szkole jest niestety wyjątkowo dużo). Aby szybko się czegoś nauczyć, musisz często powtarzać, ponieważ człowiek zaczyna zapominać już podczas pierwszej godziny po zakończeniu nauki.

Ciekawostka: Badania H. Ebbinghausa pozwoliły „zobaczyć”, jak trwała jest nasza pamięć. Okazuje się, że uczący się człowiek już po godzinie zapomina 56% przestudiowanego materiału, a po dalszych 9 godzinach jego stan wiedzy obniża się jeszcze o 8%. Następnego dnia zostaje nam tylko 33% przestudiowanej wiedzy, po 2 dniach 28%, po sześciu 25%, a po 31 dniach 21% (jest to tzw. krzywa zapominania).

Powyższe eksperymenty pokazują, że jednorazowe poznanie danego materiału raczej nie jest trwałe i stosunkowo szybko wyrzucimy go z pamięci. By do tego nie dopuścić, każdy następny cykl/część materiału trzeba zaczynać od przeglądu/powtórki tego, czego uczyliśmy się poprzednim razem. Dzięki temu mózg będzie porządkować stare i nowe informacje - więcej pozostanie w głowie.

System powtórek zaproponowany przez T. Buzana:

I powtórka: 15-minutowa - w tym samym dniu
II powtórka: 10-minutowa - następnego dnia
III powtórka: 5-minutowa - po 24 godzinach
Kolejne powtórki: 2-3 minutowe - przez 3-4 kolejne dni

***

Po szóste: ODPOWIEDNI CZAS

Ucz się o takich porach, kiedy umysł jest najbardziej wydajny. W sobotę i niedzielę - po śniadaniu, które zapewni mózgowi energię albo po spacerze. W tygodniu po powrocie ze szkoły – po krótkim odpoczynku i relaksie. Lepiej wcześniej niż późno wieczorem. Jeśli zaczniesz uczyć się o 21.00 – może się okazać, że spędzasz ten czas bezproduktywnie. Niby się uczysz, ale nic nie zostaje w głowie. Zmęczenie nie sprzyja uczeniu się.

Kiedy jeszcze uczenie się może się nie udać? „Na głodnego” zaraz po przebudzeniu, po obfitym posiłku (zwłaszcza obiedzie), po którym naturalne przychodzi uczucie senności.

Dobrze natomiast mózg uczy się po ćwiczeniach fizycznych – bo te dostarczają mu tlenu i energii.

***

Po siódme: NAUCZ SIĘ UCZYĆ

Jedną z najważniejszych kompetencji życiowych, dotyczących każdej osoby, jest umiejętność uczenia się. W świecie, który tak szybko się zmienia (komputeryzacja i automatyzacja, miniaturyzacja, sztuczna inteligencja – żeby wymienić tylko kilka zjawisk, z którymi będziesz mieć do czynienia w swoim życiu na co dzień) – niezbędna jest umiejętność uczenia się nowych zagadnień, korzystania z tej wiedzy, a następnie oduczania się i zdobywania kolejnych umiejętności.

Każdy musi "odkryć" (czyli wypracować) swój ulubiony (tj. taki, który lubi mózg) styl uczenia się. Dzięki temu łatwiej i szybciej będziesz się uczyć. A uczymy się przez całe życie!

***

Podsumowując, materiał jest lepiej rozumiany i zapamiętywany, gdy wcześniej skupisz się, a jego główne tezy będziesz powtarzać. Aby skutecznie zapamiętywać, trzeba stwarzać warunki, aby mózg łatwiej chłonął informacje. Zapamiętujemy lepiej, jeśli:

• powtarzamy materiał ze zrozumieniem (zrozumienie);
• podejmujemy naukę częściej i przyswajamy materiał mniejszymi porcjami (rozłożenie nauki w czasie);
• recytujemy niektóre fragmenty na głos (uczenie się na głos);
• powtarzamy materiał (utrwalanie);
• unikamy zakłóceń w nauce / rozpraszania uwagi;
• mówimy sobie, że możemy się tego nauczyć (wiara we własne możliwości).
• pracujemy samodzielnie, gdyż najlepiej zapamiętujemy rzeczy samodzielnie wykonane.

2. WYBRANE METODY UCZENIA SIĘ

Czytanie w kółko tego samego rzadko przynosi efekty, a także zajmuje mnóstwo czasu. Mózg nudzi się już za pierwszym razem, a potem jest tylko gorzej. Po kilku godzinach wysiłku można mieć wrażenie, że nic nie pamiętamy. Bierny sposób uczenia się nie jest efektywny i bardzo czasochłonny. Poznawaj i próbuj różnych metod uczenia się - poniżej tylko kilka propozycji.

AKRONIMY

Użyj akronimów, które pozwolą ci zapamiętać dłuższe nazwy. Są to skróty od pierwszych liter słów wchodzących w skład nazwy – znamy je z codziennego życia (NBP, PKO, PKS, RP itp.). Możesz je także wymyślać, aby łatwiej zapamiętać.

Na przykład: państwa sąsiadujące z Polską to RLBUSCN

AKROSTYCHY

Próbuj akrostychów, które pozwolą zapamiętać zbiór danych lub ich właściwą kolejność. Metoda ta polega na wymyślaniu/tworzeniu pozornie bezsensownych zdań, w których pierwsze litery poszczególnych wyrazów podpowiadają nam treść do zapamiętania.

Na przykład: kolejność planet Układu Słonecznego to:

Moja Wiecznie Zapracowana Mama Jutro Sama Usmaży Naleśniki
(Merkury Wenus Ziemia Mars Jowisz Saturn Uran Neptun)

Przypadki w nauce języka polskiego:

Mama Dała Córce Bułkę Nasmarowaną Masłem Wiejskim
(Mianownik Dopełniacz Celownik Biernik Narzędnik Miejscownik Wołacz)

RYMOWANKI

Zapamiętuj treści wykorzystując rymowanki (możesz je też tworzyć):

• Pamiętaj cholero, nie dziel przez zero
• Mnożąc potęgi – podstawy mnożymy, gdy chcemy podzielić– podstawy dzielimy
• Jeden, cztery, dziewięć, dwa - Kolumb Amerykę zna
• Czemu patrzysz żabko zielona na głupiego fanfarona? (sposób na zapamiętanie kolejności kolorów tęczy: czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, granatowy, fioletowy)
• Li czy no że niech by nie – partykuła kłania się! (wszystkie partykuły w języku polskim)

NAUKA W RUCHU

Ucz się w ruchu, na przykład powtarzając wiadomości i chodząc po pokoju (albo po schodach). Mózg lubi aktywność fizyczną nawet podczas uczenia się.

BARWY, KOLORY, PODKREŚLENIA

Koloruj i podkreślaj. Barwy wspomagają skojarzenia pamięciowe. Dlatego podczas uczenia warto kolorować ważniejsze treści, których musisz się nauczyć (najlepiej na kserówkach, jeśli podręcznik/książka wypożyczona).

Podkreślaj i rób notatki na marginesach. Kiedy znowu zajrzysz do tych treści, wystarczy przejrzeć zaznaczone fragmenty i notatki, żeby je powtórzyć.

MAPY MYŚLI

Twórz mapy myśli – to graficzny sposób przedstawiania najważniejszych treści, który pozwala je lepiej zapamiętać. Każdy tworzy własną mapę myśli. Mapy myśli są indywidualnymi drogowskazami do nauki. Bywa, że druga osoba ma trudności w odczytaniu mapy myśli autora, dlatego, że proces tworzenia jest bardzo osobisty i niepowtarzalny (wynika to z przetwarzania informacji w wiedzę, a nie każdy mózg tak sami to czyni).

W centrum mapy umieśćcie słowa-klucze, które od razu rzucają się w oczy. Zaznaczajcie strzałkami powiązania między różnymi zjawiskami i pojęciami. Musicie więc dobrze rozumieć te zależności, a zrozumienie ich sprawia, że łatwiej zapamiętujecie. Elementy ważniejsze zapisujcie większymi literami, mniej ważne – mniejszymi, używajcie także kolorów. To wszystko sprawi, że nawet najnudniejszy temat przedstawiony w ten sposób zmieni się w przydatną notatkę, na którą wystarczy rzucić okiem, by przypomnieć sobie, czego dotyczy.

Bardzo dobre, krótkie ujęcie map myśli zawiera ten filmik: 

lub jego nowsza wersja:

KOTWICE INFORMACYJNE

Zwracaj uwagę na informacyjne kotwice w treści: tabele, wykresy, podpisy pod zdjęciami, wytłuszczone fragmenty w tekście. Często zawierają one najważniejsze informacje, które mogą wam umknąć, jeśli skupicie się tylko na tekście. Są one również bardzo pomocne podczas powtórek.

SPRAWDŹ W SIECI

Kiedy coś w podręczniku wydaje się być nie dość jasno wytłumaczone - skorzystaj z telefonu/komputera, aby uzupełnić informacje lub zrozumieć. Sieć jest kopalnią informacji – czasem wystarczy o tym samym przeczytać inny materiał, aby zrozumieć. Przeważnie dobrym punktem wyjścia jest Wikipedia (chociaż nie jest to źródło naukowe).

Uwaga! Kluczowe jest zadanie właściwego pytania wyszukiwarce! Jak zapytasz, taką uzyskasz odpowiedź z sieci. Bądź krytyczny/a – może nie tego szukasz? Wtedy doprecyzuj pytanie. W Google Chrome pytanie zadajesz w pasku przeglądarki. Jeśli chcesz zapytać o frazę, umieść je w cudzysłowie (wtedy wyszukiwarka będzie szukała takich złożonych wyrazów, a nie dwóch wyrazów oddzielnie).

SZYBKIE CZYTANIE

Poznaj podstawy szybkiego czytania i staraj się je praktykować (szybciej czytamy, jeśli systematycznie ćwiczymy szybkie czytanie; nie wystarczy raz…):

• Przed czytaniem przejrzyj materiał, przeczytaj nagłówki, tytuły rozdziałów, tabel, wykresów, ilustracje, aby uchwycić ogólny sens materiału (np. rozdziału w podręczniku).
• Postaw pytania dotyczące tekstu lub zapoznaj się z nimi, jeśli są na końcu rozdziału.
• Zawsze zaczynaj lekturę od spisu treści (jeśli jest), nagłówków oraz podsumowań.
• Jeśli coś wydaje się wyjątkowo trudne – można pominąć ten fragment (zawsze można do nich wrócić przy powtarzaniu, a wtedy ogólna treść + podsumowania pomogą zrozumieć tę trudną).
• Jeśli to możliwe - rób notatki i podkreślenia w książce.
• Czytając ponownie materiał – twórz mapę myśli, aby uchwycić sens.
• Odśwież sobie pamięć robiąc powtórzenia: pierwszego dnia 3 razy, drugiego dwa razy, po kilku dniach i po tygodniu po jednym razie.

Wyjaśnienie mechanizmu: podstawą szybkiego czytania jest zminimalizowanie liczby zatrzymań wzroku w wersie (chodzi o to by jak największą liczbę wyrazów ogarnąć wzrokiem, bo mózg lepiej ogarnia i zapamiętuje całości).

NAUKA NA BŁĘDACH (SWOICH I INNYCH)

Nie od razu Rzym zbudowano! Nie zawsze wystarczy raz posiedzieć nad materiałem, aby się nauczyć. Uczenie się jest procesem, w którym możemy wykorzystywać doświadczenie - uczyć się na błędach. Staraj się analizować błędy i porażki, aby wyciągnąć wnioski, zrozumieć i uzyskać poprawę.

***

I najważniejsze: NIE PODDAWAJ SIĘ. Wiele osób przed Tobą też miało trudności w uczeniu się i dali radę! Ty też potrafisz!

Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym portalu o nowoczesnej edukacji Edunews.pl (2008-) i organizatorem cyklu konferencji dla nauczycieli INSPIR@CJE (2013-). Zajmuje się zawodowo edukacją od 2002, angażując się w debatę na temat modernizacji i reformy szkolnictwa (zob. np. Dobre zmiany w edukacji, Jak będzie zmieniać się edukacja?). Blisko współpracuje z nauczycielami i szkołami. Należy do społeczności Superbelfrzy RP. Realizuje projekty edukacyjne i szkoleniowe o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Szczególnie interesują go inicjatywy związane z tematyką przestrzeni edukacji - był liderem dwóch ważnych projektów międzynarodowych Fundacji Think!: Eduspaces21 oraz NOVIGADO. Jest współautorem kilku poradników dla szkół dotyczących przestrzeni edukacyjnych (m.in. Przestrzeń w edukacji).