Szybko zmieniający się świat wymaga przeformułowania celów kształcenia, w szczególności pod kątem rozwijania kompetencji kluczowych uczniów. System edukacji nastawiony jest przede wszystkim na budowanie i przekazywanie wiedzy, pozostawiając sporo miejsca dla inicjatyw edukacyjnych nastawionych na rozwijanie umiejętności i postaw. Pomocne w tym mogą być narzędzia TOC, które dzięki swojej budowie, zastosowaniu i procesom myślowym, które trzeba uruchomić, są doskonałymi narzędziami do rozwoju myślenia krytycznego.
TOC (skrót od angielskiej nazwy Theory of Constraints, czyli Teoria ograniczeń), to program, który pozwala na rozpoznanie i zarządzanie ograniczeniami występującymi w otaczającym nas świecie, przy czym ograniczenie rozumiane jest tu jako czynnik spowalniający nasze osiągnięcia, czy realizację wyznaczonego celu.
Ostatnie dni sierpnia to czas, kiedy dzieci jeszcze korzystają z kończących się wakacji, natomiast nauczyciele już uczestniczą w radach pedagogicznych i dopinają na ostatni guzik szkolne przygotowania przed powakacyjnym powitaniem uczniów. To też intensywny czas szkoleń i poszukiwania inspiracji na nowy rok szkolny. Na rozpoczęcie nowego roku 2022/23 Niepubliczna Szkoła Podstawowa Lokomotywa we współpracy z Centrum Nauki Experyment w Gdyni oraz z Gdyńskim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli zorganizowała konferencję, na którą zaproszeni zostali nauczyciele szkół z Trójmiasta i nie tylko. Konferencja miała charakter informacyjno-szkoleniowy, jak również praktyczny – dzięki zajęciom warsztatowym, które uzupełniły obrady plenarne. Jej celem było przedstawienie wyników oraz podzielenie się swoim doświadczeniem z udziału w europejskim projekcie Erasmus Impetus TOC. Inicjatorem i liderem projektu Erasmus Impetus TOC była NSP Lokomotywa. Partnerami zaś Instituto Comprensivo „Berlinguer” na Sycylii oraz Anyksciu Svietimo Pagalbos Tarnyba na Litwie. Celem wspólnej pracy było rozwijanie kompetencji kluczowych 4K, tj. krytycznego myślenia, kreatywności, komunikacji i kooperacji przy wykorzystaniu narzędzi myślowych TOC dla Edukacji, elementów metod komunikacji opartych na potrzebach i mediacji oraz wspieranie postaw przedsiębiorczych uczniów.
Projekt kierowany był do szeroko rozumianej społeczności szkolnej. W jego ramach zaoferowano szkolenia z narzędzi TOC skierowane do całej kadry zarządzającej i nauczycielskiej NSP Lokomotywa oraz nauczycieli przedszkola Lokomotywa w Gdyni i Sopocie. Filozofię i narzędzia TOC mieli okazję poznać również rodzice wszystkich uczniów w szkole Lokomotywa. Dzięki temu mogli oni zrozumieć styl pracy szkoły oraz poszerzyć możliwości wsparcia, zwłaszcza uczniów młodszych, narzędziami TOC w domu. Certyfikowane trenerki TOC, Marta Piernikowska-Hewelt oraz Maria Marcińczuk, przeszkoliły wybranych nauczycieli szkół partnerskich na Sycylii oraz na Litwie. Dzielenie się wiedzą zakłóciła niestety pandemia COVID–19. Zaplanowane działania i szkolenia rad pedagogicznych w szkołach polskich zostały wstrzymane, natomiast szkolenia w zagranicznych placówkach partnerskich w dużej mierze kontynuowano za pomocą platform internetowych.
Konferencję, która stanowiła ostatni etap trzyletniego projektu IMPETUS, rozpoczęli Jakub Gorski, dyrektor i współzałożyciel NSP Lokomotywa, oraz Kathy Suerken, prezydent TOCfE na świecie. Wśród prelegentów obok nauczycieli NSP Lokomotywa, znaleźli się również partnerzy projektowi z Litwy i Sycylii. Słuchacze mogli zapoznać się z narzędziami TOC, pogłębić swoją wiedzę i sprawdzić ją w praktyce. Podczas konferencji partnerzy projektu dzielili się wiedzą i dobrymi praktykami w zakresie wykorzystania w edukacji narzędzi służących do rozwijania myślenia i komunikacji oraz wspierających sprawczość uczniów. Ze względu na po-projektowy charakter konferencji wystąpienia stały się jednocześnie zachętą do korzystania z wymian zagranicznych i udziału w projektach, zwłaszcza tych międzynarodowych, które pozwalają zapoznać się z rozwiązaniami wypracowanymi w instytucjach edukacyjnych zagranicą. Narzędzia TOC zostały omówione w odniesieniu do innych narzędzi wykorzystywanych w nauczaniu/uczeniu się oraz pracy wychowawczej. Warsztaty pokazywały natomiast, jak można w szkole łączyć rozwijanie kompetencji kluczowych 4K. Podczas konferencji nauczyciele szkół partnerskich zaprezentowali korzyści płynące z takiego połączenia. Opowiedzieli o swojej pracy dydaktycznej z wykorzystaniem TOC w powiązaniu z mediacjami szkolnymi, metodami rozwijającymi myślenie twórcze, komunikacją opartą na empatii czy też skoncentrowaną na potrzebach. Jak opowiadali uczestnicy projektu, ważnym jego elementem było wdrażanie w szkole narzędzi TOC do realizacji podstawy programowej oraz podczas zajęć dodatkowych. Chodziło o to, by uczniowie nabrali pewności i wprawy w korzystaniu z tych narzędzi, a przez to rozwijali samodzielność i sprawczość oraz widzieli swój potencjał i możliwości wpływu na otaczającą ich rzeczywistość. W ramach projektu IMPETUS odbywało się to w części dotyczącej przedsiębiorczości. W tej fazie projektu uczestnicy uczyli się brać sprawy w swoje ręce, zachęcani byli do poszukiwania rozwiązań niestandardowych, zbierania informacji poza szkolnymi podręcznikami – w otaczającym ich środowisku. Cześć dotycząca przedsiębiorczości kierowana była przede wszystkim do uczniów klas siódmych oraz zainteresowanych uczniów klas młodszych. Uczestnicy zostali przeprowadzeni przez meandry pracy projektowej począwszy od fazy tworzenia projektu do jego realizacji. Pracowali w małych grupach, sami poszukiwali wiedzy i rozwiązań, wymieniali się swoim doświadczeniem i wynikami poszukiwań z uczniami ze szkół partnerskich. Te działania dały im możliwość doświadczenia współpracy na wielu poziomach. Uczniowie stopniowo przejmowali odpowiedzialności za sam proces projektowy oraz jego wyniki. Rezultatami swoich działań dzielili się z uczniami szkół partnerskich. Dawało to doskonałą możliwość ćwiczenia komunikatywności oraz kompetencji językowych. Jednocześnie mogli się oni zapoznać z wytworami uczniów szkół partnerskich w ramach tego samego projektu i zbliżonego zadania.
Faza projektu dotycząca przedsiębiorczości została osadzona w podstawowej wiedzy z zakresu ekonomii oraz human resources. Eksperci, którymi byli wybrani rodzice uczniów, podczas spotkań dzielili się wiedzą fachową, np. dotyczącą tworzenia business planu, planowania i organizacji pracy, obliczania kosztów produkcji, sprzedaży i reklamy, rozumienia procesu grupowego oraz efektywnej komunikacji. Zadaniem uczniów było wymyślić i zaprojektować dowolny produkt, a następnie go wykonać, opakować, zareklamować, sprzedać i obliczyć zysk. Uczniowie zdecydowali się zrobić breloki w barwach ukraińskiej flagi, a dochód z ich sprzedaży przekazać na działania pomocowe na rzecz cierpiącej z powodu wojny Ukrainy. Warto nadmienić, że projekt wsparła zaprzyjaźniona ze szkołą projektantka biżuterii, która podzieliła się wiedzą i umiejętnościami niezbędnymi, by osiągnąć oczekiwany efekt.
Na wszystkich etapach działań uczniowie korzystali z narzędzi TOC i ich graficznych form. W projekcie z przedsiębiorczości największe zastosowanie miało Drzewko Ambitnego Celu, które stwarza możliwość precyzyjnego zidentyfikowania i nazwania przeszkód oraz twórczego szukania efektywnych rozwiązań. Mimo że prace w projekcie posuwały się do przodu systematycznie, nie udało się uniknąć sporów. W rozumieniu przyczyn konfliktu oraz ich efektywnym rozwiązywaniu zastosowanie znalazła Chmurka Konfliktu. W obrazowaniu i rozumieniu skutku, jaki wywołuje określona przyczyna, uczniowie i nauczyciele korzystali z Gałązki Logicznej, której użycie w prosty schematyczny sposób obrazuje zależności przyczynowo-skutkowe określonego działania, myślenia czy zachowania.
Podczas trwania projektu młodsi uczniowie NSP Lokomotywa uczestniczyli w zajęciach opartych na narzędziach TOC w ramach swoich lekcji. Oferta kierowana do uczniów klas 1-3 obejmowała wprowadzoną przez Martę Piernikowską-Hewelt oraz Joanną Mańkowską innowację edukacyjną, dającą uczniom możliwość poszukiwania rozwiązań dla postawionych im problemów poprzez łączenie myślenia krytycznego i twórczego. Starsi uczniowie mogli natomiast skorzystać z Klubu Mediatora, gdzie pod okiem tutorek i wykwalifikowanych mediatorek Marty Piernikowskiej-Hewelt oraz Sylwii Nitkowskiej uczyli się prowadzić mediacje rówieśnicze. W mediacjach wspierali się Chmurką Konfliktu, docierając do potrzeb zwaśnionych stron i szukając pokojowych rozwiązań, dobrych dla wszystkich. W sytuacjach niezrozumienia i trudności między kolegami w szkole uczniowie stawali się coraz bardziej efektywni i nastawieni na szukanie rozwiązań, które przyczynią się do dobrostanu obu skonfliktowanych stron. Mamy nadzieję, że tego typu inicjatywy, niezwykle atrakcyjne, ale też efektywne, zostaną już na trwał wpisane w sposób działania szkoły.
Konferencja w Centrum Experyment była jednym z elementów propagowania narzędzi i działań wspierających nauczanie/uczenie się. Efektami swojej pracy trenerki i nauczycielki NSP Lokomotywa dzieliły się podczas dwóch konferencji międzynarodowych. Scenariusze zajęć oraz przewodniki dla rodziców, uczniów i nauczycieli oraz materiały edukacyjne będzie można pozyskać na stronie szkoły www.lokomotywa.edu.pl w zakładce IMPETUS.
Na powodzenie projektu miała wpływ cała społeczność szkolna. Kluczowa była rola koordynatorów, na barkach których spoczywał ogrom pracy i wielka odpowiedzialność. Sukces projektu jednak należy do wszystkich zaangażowanych, którzy jednocześnie są jego beneficjentami: dzieci, rodziców i nauczycieli wszystkich placówek partnerskich. Uczyliśmy się pracować, ale też wspólnie świętowaliśmy. Uczyliśmy się od siebie wzajemnie – czasem nauczycielami byli uczniowie, czasem rodzice, kiedy indziej same sytuacje. Tak się dzieje, kiedy się przesuwa ramy i kiedy stwarza się okazje uczące, kiedy próbuje się wyjść z uczniami z ławek i sal szkolnych.
Filozofia TOC wspiera się na czterech filarach: wierze w dobroć ludzi, przekonaniu, że nikt nie posiadł całej wiedzy, że zawsze warto dążyć do prostoty, a każdy konflikt można rozwiązać tak, by obie strony wyszły z niego zwycięsko. Staramy się stwarzać możliwości testowania wiarygodności tych twierdzeń i zachęcamy naszych uczniów do otwartości na to, co nowe i inne, przekraczania swoich ograniczeń oraz podejmowania wysiłku poznawania siebie i świata. Swoją pracę oparliśmy na synergii – łączeniu talentów, umiejętności, zainteresowań i wiedzy całej społeczności szkolnej. Ekspertami byli nauczyciele, rodzice, ale też sami uczniowie. Owoce tego projektu widzimy już dziś, ale mamy też świadomość, że wiele z nich dopiero spokojnie dojrzewa w uczniach i w nas. Jesteśmy przekonani, że każde nowe działanie projektowe otwiera kolejne drzwi do rozwoju, którego nie da się zmierzyć, a który przynosi wiele dobrego.
(Źródło: Towarzystwo Edukacyjne Lokomotywa)
