Informatyzacja szkoły może być krokiem wstecz. Dwie synergie

Nowoczesne technologie cyfrowe wdrażane w szkole nie zaowocują poprawą jakości kształcenia, jeżeli nie będą sprzężone z zasadniczymi zmianami w wielu aspektach procesu dydaktycznego. Mogą wręcz prowadzić do utrwalania wśród uczniów niewłaściwych postaw wobec uczenia się, tłumić kreatywność, samodzielność w stawianiu problemów i ich rozwiązywaniu, umiejętność współpracy w zespole, aktywnej i świadomej komunikacji. Zastosowanie technologii cyfrowych do wspomagania tradycyjnego, dydaktycznego warsztatu nauczyciela może nawet doprowadzić do zasadniczego regresu w metodologii nauczania.
 
TI w szkole (rozumiane nie jako specjalistyczny przedmiot nauczania, ale jako infrastruktura sprzętowa, oprogramowanie, dostęp do sieci i praktyka ich wykorzystania do zarządzania i nauczania, powinny być jedynie tłem dla przebudowy modelu nauczania. Punktem wyjścia pożądanych zmian muszą być cele nauczania zgodne z potrzebami ery informacyjnej (rys. 1.).

 

Rys. 1. Synergia kształcenia z wykorzystaniem TI. Wzajemne usytuowanie niezbędnych elementów

 

Zasadniczym celem jest kształcenie określonych kluczowych umiejętności, ważnych z punktu widzenia całożyciowej edukacji oraz nowoczesnego rynku pracy. Mogą one być osiągnięte tylko w synergicznym oddziaływaniu dobrze użytej TI oraz właściwej filozofii uczenia się, wspartej konstruktywistycznym modelem nauczania, tworzących razem właściwe środowisko dla uczenia się poprzez wzmocnienie umiejętności i wewnętrznej motywacji uczniów do rozwiązywania problemów, działania zespołowego, planowania i realizacji własnego rozwoju. Stała obecność TI w każdym czasie i na każdym etapie procesu nauczania – uczenia się nie jest celem, ale niezbędnym środkiem, narzędziem.

Dwie synergie
Do szkoły trafiają środki i narzędzia TI. Nauczyciele mogą wybierać spośród bogatej oferty szkoleń, jednak dotyczących głównie obsługi sprzętu, oprogramowania i sieci. Pedagodzy preferujący dydaktykę instrumentalną, łatwo znajdują w TI wsparcie dla własnej dydaktyki przedmiotowej. Przyjrzyjmy się przykładowi takiego pozornego sukcesu wdrożenia TI w klasie.

 

Nauczyciel otrzymał na wyposażenie swojego gabinetu przedmiotowego standardowo oprogramowany komputer multimedialny oraz projektor cyfrowy. Posiadł też umiejętności posługiwania się komputerem i przygotowywania prezentacji multimedialnych. Przygotował kilka dobrych prezentacji i wypróbował je na lekcjach w klasie. Zauważył, że wprawdzie przygotowywanie multimedialnych materiałów do zajęć było bardzo pracochłonne, ale owocne: uczniowie z dużym zainteresowaniem obejrzeli prezentacje. Na zajęciach zachowywali się spokojniej niż zwykle i pilnie uważali, mimo iż prezentacja była długa, a prezentowany materiał trudny. Wyraźna poprawa wyników na najbliższym teście pozwoliła nauczycielowi zawnioskować, że wzrósł poziom przyswojenia przez uczniów treści przekazywanych im w ten nowy sposób. Nauczyciel postanowił użyć swoich prezentacji w pozostałych klasach oraz wzbogacić swoje zajęcia o większą liczbę prezentacji i pokazów.

 

Projektor i prezentacja (program, symulacja), mogą uatrakcyjnić lekcję. Mogą podnieść poziom przyswojenia wiadomości przekazywanych przez nauczyciela i poprawić wyniki nauczania przedmiotu. Prezentacja multimedialna doskonale ogniskuje uwagę słuchaczy i pozwala centralnie sterować tokiem zajęć. Niestety może przez to utrwalać podające metody nauczania oraz bierność i postawy odtwórcze uczniów. Prezentacja nauczyciela pozostaje ilustrowanym, ale jednak wykładem. Na spontaniczną aktywność uczniów, na twórczą różnorodność może zabraknąć czasu i okazji. Czasochłonność przygotowania dobrej prezentacji sprawia, że nauczyciel gotową i „sprawdzoną” prezentację chętnie wykorzysta wielokrotnie, co hamuje jego skłonność do adaptacji - dynamicznego dostosowywania zajęć do poziomu uczniów, klasy, modyfikacje i ulepszanie własnego programu nauczania. Poczucie nauczyciela odnoszenia sukcesów we wdrażaniu TI do swojej praktyki pedagogicznej, nawet całkiem wymierne w pomiarze wyników nauczania, w istocie niekoniecznie jest sukcesem pedagogicznym w kontekście celów strategicznych. Wyniki mogą satysfakcjonować nauczyciela, który dzięki własnemu zaangażowaniu doskonali swoją dydaktykę. Niestety ta poprawa skuteczności dydaktycznej nie kształtuje strategicznie korzystnych umiejętności i postaw uczniów, ale nawet może przynosić ujemne rezultaty z punktu widzenia ogólniejszych celów kształcenia.