Narzekania na obecną edukację, nauczycieli i szkołę są dość powszechne, często ostre, czasem nieuzasadnione. Mają różne źródła. Często jest to zwykłe lub niezwykłe krytykanctwo, ale problemy oczywiście są. Polska szkoła jest stale jeszcze zbyt tradycyjna, a świat przyspiesza. Niedawno NIK, która przeprowadziła kontrolę szkół pod kątem warunków przygotowania do zawodu nauczyciela w szkołach wyższych i nie tylko, ujawniła spore jego mankamenty. Warto je poznać i przemyśleć.
Nauczyciele, jak i ludzie innych zawodów, są różni. Narzekania na nich były, są i będą, bo taki to jest zawód oraz taka polska mentalność. Wysoka czy słaba jakość kształcenia też jest pojęciem względnym. Wiele wprowadzanych zmian w edukacji uzasadnia się potrzebą podniesienia jej jakości i zwiększenia skuteczności, ale ona nie rośnie. Uzasadnieniem podjęcia kontroli NIK było przekonanie, że na obecnym etapie rozwoju polskiej oświaty coraz większy nacisk kładzie się na jakość pracy szkół, w czym kluczowym elementem jest jakość i poziom edukacyjnej kultury nauczycielskiej kadry. Jaki jest ten poziom?
Nauczyciel cyfrowej epoki
Niewątpliwie ważne jest opisanie cech, sylwetki zawodowej i nowych zadań współczesnego nauczyciela oraz kierunków jego rozwoju osobistego i zawodowego. Szerzej o tym jest w mojej e-prezentacji pt. Nauczyciel cyfrowej epoki. Chodzi przecież nie o formalny udział w szkoleniach czy o wzrost wiedzy, ale o faktyczny rozwój kompetencji osobistych i zawodowych nauczycieli. Właśnie: Jak rozumieć ten rozwój? Jaki poziom jakości jest pożądany?
Najkrócej ujmując (raczej przypominając) pojęcie „rozwój” w ogólnym znaczeniu oznacza całokształt zmian jakościowych osobnika oraz: „proces przeobrażeń, zmian, przechodzenia do stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem doskonalszych”[1]. To tylko przypomnienie, bo przecież opisując warunki kształcenia nauczycieli i wskazując jego słabe strony warto rozumieć, co jest sednem naszego rozwoju oraz kluczem do sukcesu szkoły. Szerzej o tym jest w artykule pt. O szukaniu klucza do szkoły[2]. Warto przeczytać, bo przecież ten klucz otwiera drzwi do przyszłości.
NIK skontrolowała szkoły
Niepokojąco brzmi tytuł tego artykułu - Każdy może być nauczycielem – w którym red. Lidia Jastrzębska[3] pyta: „Czy szkoły wyższe zapewniają warunki kształcenia, które służą przygotowaniu studentów do wykonywania zawodu nauczyciela i czy doskonalą ten proces w ramach wewnętrznego systemu zapewniania zawodu? Przecież wielu dobrze rozumie, że nie każdy nadaje się na nauczyciela. Pyta także: Czy dyrektorzy szkół sprzyjają nabywaniu przez nauczycieli stażystów kompetencji niezbędnych do nauczania i wychowania uczniów? Odpowiedzi są całkiem ciekawe.
Najwyższa Izba Kontroli także postawiła sobie niedawno takie właśnie pytania i przeprowadziła kontrolę szkół pod kątem warunków przygotowania do zawodu nauczyciela w szkołach wyższych i nie tylko. Przygotowała i wydała raport pt. „Przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela”[4]. Warto przeczytać. Dostarcza konkretnych dowodów krytykom i krytykantom obecnej edukacji oraz systemu kształcenia nauczycieli. Jednocześnie pokazuje, że w praktyce właśnie ci, którzy słabo radzą sobie ze swymi zadaniami są bardzo chętni do krytykowania innych.
Narzekanie na jakość pracy
Nauczycielstwo od dawna ma swój dział w pedagogice i stałe badania. Jest to pedeutologia jako nauka o nauczycielach. Ale nauczycielami interesuje się nie tylko nauka – NIK także. Po kontroli szkół NIK sformułowało szereg wniosków, w tym proponuje egzamin dla nauczycieli, który w obiektywny sposób zweryfikuje absolwentów studiów nauczycielskich. A po drugie: proponuje wydłużenie stażu w szkołach. Ciekawe, co może tu dobrego załatwić łagodny, srogi czy tez formalny egzamin?
Niewątpliwie rodzą się tutaj dla nas nauczycieli pytania:
1. Dlaczego trzeba podnieść wymagania wobec kształcenia nauczycieli?
2. Jak unowocześnić programy i działania szkół wyższych kształcących nauczycieli?
3. Jak zmodyfikować i podnieść skuteczność zawodowego awansu nauczycieli?
4. Jak skutecznie zachęcić nauczycieli mentorów do życzliwej pomocy stażystom?
Nadrzędny cel kontroli
Niektórzy powtarzają, że nauczyciel jest zawodem zaufania publicznego i powinien być otoczony szczególną troską ze strony państwa ze względu na wpływ nauczycieli na kolejne pokolenia uczniów. Tymczasem NIK w ww. raporcie o przygotowaniu studentów i nauczycieli stażystów do zawodu zwraca uwagę na brak mechanizmów i narzędzi, służących selekcji kandydatów do pracy w szkole oraz mankamenty obecnego systemu zawodowego awansu nauczycieli. Bo nauczyciel brzmi (powinien) dumnie – i tak powinno pozostać. Doskonalenie i rozwój nauczycieli nie polega przecież na dopasowaniu się do wymogów formalnych procedur.
Nadrzędnym celem ww. kontroli była ocena warunków kształcenia kandydatów na nauczycieli w szkołach wyższych oraz pierwszego roku pracy nauczycieli w szkole, w kontekście uzyskania i pogłębienia kompetencji niezbędnych do nauczania oraz wychowania dzieci i młodzieży. Przeprowadzono ją w 25 jednostkach, w tym w 5 publicznych szkołach wyższych (lata akademickie 2012/2013-2015/2016) i 20 szkołach (zespołach) w 5 województwach – zachodniopomorskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim, mazowieckim i dolnośląskim. Zostały też przeprowadzone ankiety wśród studentów badanych uczelni, uzyskując ich opinie o tym, w jakim stopniu stworzone przez uczelnie warunki umożliwiły nabycie kompetencji niezbędnych do wykonywania zawodu. Wyniki zostały opublikowane 31 marca br. Warto je poznać, bo przecież:
Zawód nauczyciela jest zawodem zaufania publicznego i powinien być otoczony szczególną troską ze strony państwa ze względu na wpływ nauczycieli na kolejne pokolenia uczniów [Lidia Jastrzębska]
(Notka o autorze: dr Julian Piotr Sawiński, nauczyciel konsultant Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie, członek zespołu e-Redakcji Edunews.pl)
Bibliografia:
1. SZYMCZAK M. (red.): Słownik języka polskiego, Warszawa: PWN 1995, s. 123.
2. SAWIŃSKI J. P., O szukaniu klucza do szkoły, ”Edukacja - Internet - Dialog” – www.eid.edu.pl/blog - z 08.09.2015.
3. JASTRZĘBSKA L., Każdy może być nauczycielem, „Nowa Szkoła” 2017 nr 4, s. 3-10.
4. Najwyższa Izba Kontroli, NIK o przygotowaniu do zawodu nauczyciela, 31.03.2017, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-przygotowaniu-do-zawodu-nauczyciela.html
