Chwalić, czy nie chwalić? Kiedy pochwala wspiera proces uczenia się, a kiedy może mu szkodzić?
W artykule zajmiemy się kilkoma warunkami pożądanej pochwały:
- Doceniać ważne.
- Dostosować przekaz do ucznia.
- Pochwała bez uzależniania
- Szczera pochwała
- Wysiłek i postęp
- Pochwała motywuje
- Brak sarkazmu
Na pytanie – czy chwalić, ostatnio zwycięża opcja odpowiedzi – TAK.
Jednak chwalenie nie zawsze ma pozytywny skutek.
Podstawowa sprawa – doceniajmy, a nie chwalmy. Różnica w skrócie jest taka, że doceniamy za pracę i za konkret, a chwalimy osobę.
Weźmy przykład: uczeń wpadł na ciekawy pomysł rozwiązania zadania. Nauczyciel mówi: „Twój pomysł jest bardzo ciekawy” lub „Jesteś bardzo mądry i pomysłowy”. Pierwszy komunikat dotyczy pracy ucznia, a drugi jego osoby.
Przypatrzmy się drugiemu zdaniu. Niesie ono informację, że uczeń jest mądry. To zobowiązuje ucznia, do tego, że już zawsze powinien być mądry, aby nie zawieść opinii nauczyciela. Uczeń jest też pomysłowy, czyli następnym razem też musi mieć dobry pomysł, bo inaczej nie spełni pokładanych w nim nadziei. Zamiast motywacji do pracy uczeń dostaje zobowiązanie.
Inna sprawa, że uczeń nie za bardzo wierzy w pochwałę, już nie jeden raz widział, że mu się coś nie udało, widzi więc fałsz komunikatu – jesteś mądry. Przestaje wierzyć, że mu się pochwała należy.
Doceniajmy, a nie chwalmy
Jak zatem doceniać, aby to było z pożytkiem dla ucznia?
Doceniać ważne
Doceniajmy to, co jest ważne i nie przychodzi uczniowi bardzo łatwo. Jeśli uczeń lub uczennica nie włożyli żadnego wysiłku w pracę, to pochwała lub docenienie jej jest postrzegane jako fałszywe. Uczniowie szybko zauważają, że taka pochwała ma na celu jedynie poprawienie ich samopoczucia i nie jest szczera. Docenienia czegoś oczywistego zamiast zachęcić ucznia, wysyła mu wiadomość, że nie jest „wystarczająco dobry”, aby wykonywać prawdziwą pracę, a to podważa jego pewność siebie.
Przy czym istotna jest włożona praca ucznia, a nie ocena przez nauczyciela ważności pracy. Dla nauczyciela wiele prac może wydawać się prostych, ale dla ucznia wykonującego je po raz pierwszy mogą okazać się wyzwaniem.
Dostosować przekaz do ucznia
Nie każdy uczeń czuje się dobrze, gdy nauczyciel chwali go na forum klasy. Chwalenie przy całej klasie może pobudzać rywalizację, obniżać poczucie własnej wartości u uczniów pozbawianych nagrody chwalenia oraz może wzbudzać zazdrość i wykluczenie uczniów chwalonych.
Dlatego warto dostosować sposób przekazywania docenienia do potrzeb ucznia. Można na przykład porozmawiać z uczniem indywidualnie lub napisać do niego.
Doceniać możemy ustnie lub pisemnie. Pisemne docenienie jest szczególnie skuteczne, ponieważ uczniowie mogą pokazać opinię innym i do niej wrócić po czasie. Ustną można przekazywać natychmiast, co ma też swoje niezaprzeczalne zalety.
Pochwała bez uzależniania
Trzeba unikać sytuacji, gdy uczeń stara się tylko dlatego, że oczekuje pochwały i nagrody. Jeśli nie będziemy ostrożni, uczniowie mogą stać się tak uzależnieni od pochwał, że nie będą zadowoleni z tego, że zrobili coś dobrze. Należy dbać o to, aby uczeń sam umiał docenić swoją pracę, a nie był zależny od pochwal nauczyciela.
Pomocne mogą być pytania do ucznia: „Jak oceniasz swoją pracę?” albo: „Zauważyłem, że to zadanie dobrze wykonałeś. Jak to zrobiłeś?”. Takie pytania zachęcają do autorefleksji.
Szczera pochwała
Żeby pochwała była skuteczna powinna być szczera. Kiedy nauczyciel często powtarza – „dobra robota, a tak naprawdę nie ma tego na myśli to dewaluuje pochwałę i podkopuje zaufanie, jakim obdarzają go uczniowie.
Szczere pochwały płyną z serca, są autentyczne i docierają do uczniów jako prawdziwa informacja.
Wysiłek i postęp
Skuteczne pochwały skupiają się na wysiłku i postępach, a nie na umiejętnościach. Carol Dweck w swojej książce Mindset przedstawia badania potwierdzające tę koncepcję. Odkryła, że jeśli uczniowie są chwaleni za ich umiejętności („Jesteś taki inteligentny”), z czasem ich wysiłek i osiągnięcia maleją. Ale jeśli uczniowie są chwaleni za wysiłek („Widzę, że bardzo się starałeś i uważnie przeczytałeś ten akapit”), to z czasem ich wysiłek i osiągnięcia wzrastają.
Dlatego ważne jest, jak wyrażamy naszą pochwałę.
Pochwała motywuje
Pochwały mogą być skutecznym narzędziem zachęcającym uczniów i motywującym ich do dalszej nauki. Aby to osiągnąć, musimy jednak użyć odpowiednich pochwał. Jeśli mamy pozytywne nastawienie do możliwości uczniów, jesteśmy szczerzy, promujemy wysiłek, samodzielność i postęp, to możemy pomóc uczniom w rozwoju.
Brak sarkazmu
To niby oczywistość, ale czasami nauczycielowi wydaje się, że trochę „humoru” nie zaszkodzi i wplatają nutkę „złośliwości”. Może to być np. zdanie: „Nie spodziewałem się, że ci się uda” lub „Każdy ma czasem przebłysk inteligencji”.
Uczniowie doświadczają zbyt wiele sarkazmu w domu i ze strony rówieśników, więc w szkole jest on całkiem zbędny. Pochwała powinna być zachęcająca i doceniająca.
Notka o autorce: Danuta Sterna – była nauczycielka matematyki i dyrektorka szkoły, ekspertka merytoryczna w programie Szkoła Ucząca Się (SUS) (prowadzonym przez CEO i PAFW), autorka książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach. Niniejszy wpis pochodzi z jej bloga w partnerskiej platformie Edunews.pl – www.osswiata.pl. Inspiracja artykułem Barbary Blackburn w MiddleWeb.com.
