Autorefleksja jest potężnym narzędziem, które jest obecnie dość często pomijane w pracy nauczyciela. Nauczyciele zawsze mają dużo pracy, ale ważne jest, aby znaleźć czas na zbieranie opinii i przemyśleń dotyczących własnej pracy.
Każdy nauczyciel chce nauczać lepiej, dąży do doskonalenia swojej praktyki. Jednym z najlepszych sposobów, konieczny dla rozwoju zawodowego, to – samoocena. Odpowiednim czasem dla niej jest początek roku szkolnego. Wtedy nauczyciele są wypoczęci i pełni zapału.
Cztery wskazówki dotyczące autorefleksji
1. Skupienie się na jednej rzeczy, którą chcemy poprawić w tym roku.
Może nam się wydawać, że jesteśmy w stanie zrobić bardzo wiele, ale planowanie za dużo, może nas przytłoczyć i zniechęcić. Ważne jest aby widzieć sukces we wprowadzaniu zmiany.
Po pewnym czasie trzeba sprawdzić, czy plany dają rezultaty, czyli zapytać o opinię uczniów w postaci informacji zwrotnej.
Dobrze jest to zrobić pod koniec pewnego etapu nauczania, wtedy uczniowie mogą mieć pełniejszy obraz, a nauczyciel ma czas na zaplanowanie zmian przed następnym etapem lub semestrem.
2. Poprosić uczniów o ustną informację zwrotną.
Kuszące jest zrobienie ankiety dla uczniów, ale o wiele więcej można się dowiedzieć z ustnej informacji zwrotnej. Aby ustna informacja zwrotna była pomocna, konieczne jest utrzymywanie bardzo szczerych i opartych na zaufaniu relacji z uczniami. Uczniowie musza być przekonani, że nie spotka ich kara, jeśli szczerze powiedzą, co myślą. Jeśli nie mamy tak dobrych relacji, to lepiej zrobić anonimową informację zwrotną.
Dzięki pozyskaniu informacji zwrotnej pokazujemy uczniom, że nauczyciel jest osobą, która stale dąży do doskonalenia i jest gotowa do zmian w oparciu o opinię uczniów.
Pozyskanie informacji zwrotnej ustnej może odbywać się w małych grupach i powinno być poprzedzone podaniem pytań, na które nauczyciel chce uzyskać odpowiedzi. Rozmowa może trwać około trzech do czterech minut. Warto zapisać opinie uczniów w specjalnym zeszycie przeznaczonym na planowanie rozwoju zawodowego.
Na przykład jeśli chcemy wprowadzić częściej pracę w grupach, to możemy zapytać:
- Czy organizowanie pracy w grupach pomaga Wam się uczyć?
- Co mógłbym/mogłabym zmienić w organizacji pracy w grupach, aby uczenie się było bardziej efektywne?
3. Notatka – co trzeba zmodyfikować
Koniecznie trzeba zapisać, co trzeba ewentualnie zmienić. Wskazówek do zmiany nie powinno być za dużo, najlepiej – jedna.
Na przykład, jeśli zmiana miał polegać na lepszym omawianiu lektur, a uczniowie stwierdzili, że lektura była zbyt długa lub napisana za trudnym językiem, to można podzielić czas omawiania na części lub zapewnić uczniom wsparcie, gdy zapoznają się z lektura.
Sporządzanie notatek jest konieczne, ponieważ nauczyciel uczy na różnych poziomach i różne klasy i opinie uczniów mogą być różne.
4. Autorefleksja po pewnym czasie
Nie powinno się zmieniać planów z dnia na dzień. Może nam się wydawać, że jedna z lekcji była doskonalą, ale następna prowadzona podobnie może już taka nie być.
Może się również zdarzyć, że opinie uczniów są sprzeczne.
Na przykład część uczniów może wyrazić opinie, że lubi lekcje, gdy podczas nich mogą sami wypowiadać się ustnie, a inni z kolei nie lubią takiej formy i wolą pisanie.
Można wtedy wyjaśnić uczniom dlaczego dbamy o wypowiedzi ustne i poprosić ich o napisanie przez minutę lub dwie, dlaczego ćwiczenie wypowiadania się jest ważne lub jak oni sami mogą na tym skorzystać. Można też dać wybór uczniom: wypowiedź ustna lub pisemna.
Kilka przykładowych pytań, na które można odpowiedzieć sobie samemu po lekcji w notatkach:
- Czy uczniowie byli zaangażowani?
- W jakim stopniu byłam/em usatysfakcjonowana/y z przebiegu lekcji
- Czy jestem pewna/y, że uczniowie nauczyli się tego, co założyłam/em? Skąd to wiem?
- Co poszło dobrze i jakie mam na to dowody?
- Jakie dwie rzeczy teraz bym zmienił/a?
- Którzy uczniowie potrzebowali wsparcia?
Autorefleksja może poprawić zdolność nauczycieli do przekazywania wiedzy, zapewnić lepszą interakcję nauczyciel-uczeń i doskonalić umiejętności zarządzania klasą. Jednak znalezienie czasu na autorefleksję nie jest łatwe.
Pomocne może być omawianie notatek z innym nauczycielem, spojrzenie z innej strony może dać wiele.
Można to robić na spotkaniach np. zespołu przedmiotowego lub poświecić 10 minut czasu na rozmowę w parach podczas rady pedagogicznej.
Notka o autorce: Danuta Sterna jest byłą nauczycielką matematyki i dyrektorką szkoły, ekspertką oceniania kształtującego. Współpracowała z Centrum Edukacji Obywatelskiej tworząc programy szkoleń i kursów. Jest autorką książek i publikacji dla nauczycieli, propaguje ocenianie kształtujące w polskich szkołach, prowadzi też swoją stronę: OK nauczanie. Inspiracja artykułem Jill Yamasawy z Edutopia.org.
