O dwujęzyczności w szkołach

Globalizacja, kapitał zagraniczny, migracje – czynniki te sprawiają, że posługiwanie się innymi językami jest cenioną umiejętnością. Jak skutecznie nauczyć się języka obcego? Niektórzy wskazują na dwujęzyczność, jako skuteczne rozwiązanie.

Według dr Ewy Lipińskiej dwujęzyczność, fachowo określana bilingwizmem, jest to umiejętność posługiwania się wszystkimi sprawnościami (takimi jak czytanie, pisanie, mówienie) zarówno w języku ojczystym, jak i w obcym. Jest to używanie dwóch języków w różnych sytuacjach komunikacyjnych i z różnymi osobami. To proces nieustający i kształtowany przez całe życie. Wymaga pracy i ćwiczeń.

W literaturze można znaleźć wiele klasyfikacji dwujęzyczności, my chcemy tu wspomnieć o jednej z nich. Bilingwizm można podzielić na 3 kategorie: czysty, złożony, podporządkowany. Pierwszy występuje wtedy, gdy słowa z dwóch języków są całkowicie oddzielone, w każdym systemie mają całkowicie odrębne znaczenie. Dwujęzyczność złożona charakteryzuje się jednym wspólnym znaczeniem dwóch słów. Natomiast trzeci rodzaj dwujęzyczności występuje wtedy, gdy jeden język jest już opanowany i za pomocą niego zachodzi tłumaczenie.

Zagadnienie dwujęzyczności nie jest wcale tematem prostym. Wiele osób chce mieć zdolności bilingwalne. Niestety, nie zawsze jest to możliwe. Wraz z wiekiem spadają zdolności motoryczne, dlatego naukę języków warto zacząć od jak najmłodszych lat. Najlepiej jest zacząć jak najwcześniej. Są rodzice, którzy już od pierwszych dni swojego potomka, w domu używają naprzemiennie dwóch różnych języków. Nawet nauka prowadzona w domu musi być przemyślana i konsekwentna.

Jest wiele strategii, które mogą pomóc rodzicom w kształtowaniu bilingwizmu u dzieci. Uczenie języka już od wieku niemowlęcego jest jednym ze sposobów na bycie osobą dwujęzyczną. Drugim jest wprowadzenie języka obcego, po ukończeniu przez pociechę 3 lat, kiedy ma już opanowane podstawy języka ojczystego. Dzieci przyswajają języki bardzo szybko, niektórzy badacze zauważają, że taka wzmożona aktywność lingwistyczna utrzymuje się do mniej więcej 10 roku życia. Nauka dwóch języków równocześnie powinna być prowadzona według ściśle określonej strategii, która pomoże dziecku je rozróżnić. W literaturze wymienia się kilka strategii: osoby, czasu, miejsca czy przemienną. Pierwsza z wyżej wymienionych zależy od rodziców, podobnie jak kolejna - czasu. Strategia miejsca polega na wykorzystaniu różnych środowisk do kształtowania umiejętności językowych. Ma to miejsce w przypadku, gdy dzieci w domu posługują się jednym językiem, a w szkole innym. O ile taka sytuacja jest prawdopodobna, gdy rodzice pochodzą z innego kraju, trudno ją osiągnąć w kraju rodzinnym. Nie jest to nie możliwe, ponieważ właśnie taką strategię stosują szkoły dwujęzyczne, gdzie część zajęć prowadzona jest w języku ojczystym, a druga w języku obcym.

Szkoły dwujęzyczne powoli zdobywają popularność w naszym kraju. Jedną z takich placówek jest Prywatna Szkoła Podstawowa Szkoła Jak Dom w Katowicach. Jest to placówka z programem bilingwalnym, który jest dostosowany do możliwości dzieci, a jednocześnie zapewnia im skuteczną naukę dwóch języków równocześnie. Dzięki współpracy nauczycieli języka angielskiego, informatyki, muzyki oraz tańca wraz z elementami wychowania fizycznego młodzi uczniowie przyswajają angielski samoistnie. Program prowadzony jest tak, by dzieci rozwinęły swoje językowe umiejętności z angielskiego w zakresie czytania, pisania, rozumienia, stosowania struktur gramatycznych, a także budowania słownictwa i pojęć. Uczą się więc przez zabawę, nie traktując języka obcego jako coś nadprogramowego i obowiązkowego.

Istotna dla nauczania dwujęzycznego jest różnorodność form. Wśród stosowanych metod nauki można wymienić między innymi:

• naukę przez powtarzanie i naśladownictwo (np. historyjki),
• pomoce audiowizualne (ubarwiające naukę),
• wykorzystanie czynności motorycznych (np. pantomina, teatr, zabawy ruchowe, wyklejanie, rysowanie),
• ćwiczenia wymowy poprzez zabawy z muzyką, taktem i rytmem,
• powiązanie otoczenia z nauką (wykorzystanie pogody, wydarzeń, świąt),
• zastąpienie krytyki uczeniem poprawnych form.

Ważne jest, jeśli dziecko ma odnieść korzyści z programu bilingwalnego, aby nauka odbywała się naturalnie wraz z jednoczesnym ćwiczeniem języka ojczystego. Ważna jest tu również rola nauczyciela, który musi motywować swoich podopiecznych do pracy. We wspomnianej Szkole Jak Dom program został stworzony przy wsparciu native speakerów oraz nauczycieli ze Szkoły Międzynarodowej z programem Cambridge Primary Programme. Metoda została dostosowana do możliwości dzieci. Nauczyciele starają się traktować każdego indywidualnie.

Doświadczenia są obiecujące - dzieci bardzo pozytywnie podchodzą do nauki języka. Nie traktują tego jako obowiązku, bardzo lubią wykonywać ćwiczenia językowe. Wraz z wiekiem pojawia się też u nich świadomość, że jeśli będą systematycznie przychodzić na zajęciach i brać w nich czynny udział to nie muszą wydawać pieniędzy na dodatkowe zajęcia czy korepetycje. Fakt ten, jest również ważny dla rodziców. W Szkole Jak Dom uczniowie mają szansę uzyskania certyfikatu z języka obcego i jak do tej pory zdawalność utrzymywała się na poziomie 100%.

Aby skutecznie ćwiczyć dwujęzyczność młodzi uczniowie muszą czuć się komfortowo w szkole. Muszą mieć zapewnioną dobrze zorganizowaną przestrzeń, wyposażoną w pomoce naukowe. Nie mogą się bać wyrażać swojej opinii, nie boją się pytać, gdy mają wątpliwości bądź gdy czegoś nie rozumieją.

Niektórzy rodzice obawiają się, że zajęcia dwujęzyczne mogą za bardzo obciążyć codzienną aktywność ich dzieci. Nie jest to prawdą, podobnie jak wątpliwości, że nauka dwóch języków jednocześnie powoduje opóźnienie w rozwoju. Wręcz przeciwnie, jeśli proces kształcenia przebiega poprawnie dziecko rozwija się szybciej. Badania nad dwujęzycznością prowadzone na uczelniach zachodnich potwierdzają wiele zalet takiej metody uczenia się:

• Badacze z Amerykańskiego Uniwersytetu Northwestern stwierdzili, że nauka języków obcych chroni mózg przed demencją i przedwczesnym starzeniem. Mówienie dwoma językami wpływa na struktury nerwowe w mózgu poprawiając ich funkcjonowanie, zwiększa również aktywność mózgu.
• Dzieci dwujęzyczne osiągają nieco wyższe wyniki w testach inteligencji.
• Osoby dwujęzyczne mają bardziej rozwinięte zdolności kreatywnego myślenia, są bardziej otwarci, cechują się większa fantazją.
• Badania przeprowadzone na Uniwersytecie w York potwierdzają, że dzieci dwujęzyczne lepiej radzą sobie z rozwiązywaniem zadań, przez co osiągają lepsze wyniki w nauce.