Projektowanie nowej przestrzeni edukacyjnej (nowe budynki, ale i przebudowa starszych) jest wielkim wyzwaniem dla projektantów i samych instytucji edukacyjnych. Trzeba mieć świadomość tego, że zaproponowane rozwiązania mają pozwolić placówce edukacyjnej w danej społeczności lokalnej kształcić młodzież (w warunkach szybkiego rozwoju cywilizacyjnego) przez kilka dekad naprzód.
Istnieje realne zagrożenie, że zaproponowane rozwiązania, poza warstwą wizualną, niewiele będą miały wspólnego z nowoczesną i wielofunkcyjną przestrzenią kształcenia. Potwierdziły to doświadczenia brytyjskie podczas realizacji programu rządowego Building Schools for the Future (2006-2010), gdy okazywało się, że na tak ambitny plan budowy/przebudowy nowoczesnych szkół po prostu brakuje projektantów posiadających dostatecznie głęboką wiedzę o edukacji lub udział pracowników szkoły w projektowaniu był zbyt mały. Dlatego bardzo ważny jest pierwszy etap prac – koncepcyjny, w którym należy zacząć (nawet w niewielkim gronie) dyskusję na temat miejsca szkoły w społeczności w perspektywie kilkudziesięciu lat, postawić kilka kluczowych pytań i szukać na nie odpowiedzi.
Początkiem udanego projektowania przestrzeni edukacyjnej jest debata, w której omówiona zostanie szczegółowo wizja „szkoły przyszłości“. Tej rozmowy nie powinno także zabraknąć przy modernizacji istniejących budynków – takie wypracowane w szerszym gronie edukacyjne wizje ułatwiają realizacje zamierzeń i pozwalają lepiej zrozumieć wyzwania, z jakimi będą mierzyć się w przyszłości młodzi ludzie uczęszczający do danej placówki.
„Zamiast zaczynać od projektowania przestrzeni fizycznej, spróbuj określić, jaki program edukacyjny chcesz w tej szkole realizować i czy istniejące struktury pomagają czy przeszkadzają ci go zrealizować“ – zwraca uwagę dr Betty Despenza-Green z Uniwersytetu Illinois w Chicago.
Projektowanie szkoły przyszłości zaczyna się zatem od projektowania uczenia się, nie zaś przestrzeni fizycznej, w której ten proces następuje. Po pierwsze edukacja, potem architektura. Właściwe pytania zatem to: „Jakiej edukacji oczekujemy w przyszłości?“ (zamiast: „Jakich budynków szkolnych potrzebujemy?“), „Jakiego rodzaju procesy uczenia się i jakie relacje chcemy wspierać?“ (zamiast: „Ile potrzebujemy w tej szkole klas?“), „Jakie kompetencje chcemy rozwijać?“, „Jakie narzędzia i zasoby są dostępne, aby wspierać uczenie się?“.
Druga grupa pytań powinna dotyczyć miejsca szkoły w społeczności lokalnej. Czyli są to pytania o relacje ze społecznością (formalne i nieformalne), kontekst kulturowy (szkoła jako centrum kulturalne społeczności), współpracę z osobami i instytucjami w społeczności lokalnej.
Jeśli w centrum uczenia się ma być uczeń, nie możemy pominąć zagadnienia personalizacji nauczania. Projektujemy szkołę przyszłości dla ucznia przyszłości, zatem spróbujmy odpowiedzieć: Kiedy uczniowie uczą się?; Gdzie się uczą?; Czego się uczą?; Z kim się uczą?; Jak się uczą? Spróbujmy znaleźć odpowiedź na tak postawione pytanie: „do jakiego stopnia zaprojektowana nowa przestrzeń uczenia umożliwi, zachęci i ułatwi bardziej spersonalizowane uczenie się?“.
Kolejne ważne pytania - w jakim stopniu zaprojektowana nowa przestrzeń uczenia się zapewni elastyczność w zakresie realizacji programu oraz eksperymentowania? Jak te nowe przestrzenie umożliwią nam swobodne korzystanie z różnych zestawów zasobów, ekspertyz i wiedzy, w odpowiedzi na zmieniające się cele nauczania w XXI wieku?“. Należy przy tym pamiętać, że myśląc o przestrzeni uczenia się nie mamy na myśli jedynie przyswajania informacji i przetwarzania ich w wiedzę, ale musimy także myśleć o projektowaniu przestrzeni, która rozwija umiejętności / kształtuje postawy: współpracy (kolaboracji), innowacyjności, inicjatywności, współkonstruowania wiedzy. W pewien sposób ta nowa przestrzeń edukacji powinna także stymulować transformację i rozwój nowej pedagogiki XXI wieku.
Wreszcie są to pytania o elastyczność przestrzeni edukacyjnej: Czy pozwala, aby uczenie się mogło zachodzić w wielu miejscach w szkole i w różnych konfiguracjach ludzi i zasobów? Czy pozwala na stosowanie różnych podejść do uczenia się? Czy umożliwia swobodne wykorzystanie w procesie uczenia się nowoczesnych cyfrowych technologii edukacyjnych? Czy stwarza warunki do swobodnego tworzenia i funkcjonowania online sieci społecznościowych osób uczących się w danej szkole?
Zachęcam organy prowadzące szkoły do przygotowywania projektów nowych, nowoczesnych pod każdym względem szkół. Mam nadzieję, że powyższe pytania pozwolą lepiej zrozumieć ten ważny społeczny proces, jakim jest projektowanie przestrzeni edukacyjnej. Pamiętajmy również o tym, że edukacja szkolna (formalna) jest dziś mniej istotna niż edukacja nieformalna (pozaszkolna), z której korzystamy od najmłodszych lat i przez całe życie. To również należy mieć na względzie zastanawiając się nad funkcjami, które ma pełnić dana szkoła w danej społeczności lokalnej.
(Opracowanie własne, na podstawie przewodnika „What if... Re-imagining learning spaces“, Futurelab, 2006)
(Notka o autorze: Marcin Polak jest twórcą i redaktorem naczelnym Edunews.pl, zajmuje się edukacją i komunikacją społeczną, realizując projekty społeczne i komercyjne o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym. Jest również członkiem grupy Superbelfrzy RP).
***
Więcej na temat nowoczesnych przestrzeni edukacyjnych w Edunews.pl:
